Το 1925 εμφανίστηκε για πρώτη φορά την έννοια της ατοπίας, που σημαίνει “εκτός τόπου”, ή “παράξενο” και υποδηλώσει την κληρονομική προδιάθεση για ανάπτυξη αλλεργίας στις τροφές και τις εισπνεόμενες ουσίες. Το 1933, οι Wise και Sulzberger παρουσίασαν την έννοια της ατοπικής δερματίτιδας.
Η ατοπική δερματίτιδα γνωστή επίσης και ως ατοπικό έκζεμα, βρεφικό έκζεμα και διάχυτη νευροδερματίτιδα. Ξεκινά κατά κανόνα στην παιδική ηλικία, όμως συχνά παραμένουν ποικίλες εκδηλώσεις και στην ενήλικο ζωή.
Ένα παιδί βρίσκεται σε αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης ατοπίας αν πάσχει οποιοσδήποτε από τους δύο γονείς. Ποσοστό μεγαλύτερο από το 25% των απογόνων των ατοπικών μητέρων αναπτύσσει ατοπική δερματίτιδα τους πρώτους 3 μήνες ζωής. Εάν ένας εκ των δύο γονιών είναι ατοπικός, περισσότερα από τα μισά παιδιά θα αναπτύξουν συμπτώματα αλλεργίας μέχρι την ηλικία των 2 ετών. Το ποσοστό αυξάνεται στο 79% αν και οι δύο γονείς είναι ατοπικοί.
Η ατοπική δερματίτιδα μπορεί να χωριστεί σε τρία στάδια:
- τη βρεφική ατοπική δερματίτιδα, που παρουσιάζεται σε ηλικία μεταξύ 2 μηνών και 2 ετών,
- την ατοπική δερματίτιδα της παιδικής ηλικίας, μεταξύ 2 έως 10 ετών και
- την ατοπική δερματίτιδα των ενηλίκων.
Σε όλα τα στάδια, ο κνησμός (φαγούρα) αποτελεί χαρακτηριστικό σύμπτωμα της ατοπικής δερματίτιδας. 0 κνησμός συχνά προηγείται της εμφάνισης των βλαβών, γι’ αυτό και η κατάσταση αυτή θεωρείται ως ο “κνησμός που προκαλεί εξάνθημα”.
Τα συμπτώματα στα μωρά
Το 60% των περιπτώσεων ατοπικής δερματίτιδας παρουσιάζονται κατά το πρώτο έτος ζωής αλλά συνήθως όχι πριν την ηλικία των 2 μηνών.
Συμπτώματα. Το έκζεμα της βρεφικής ηλικίας συνήθως ξεκινά ως ερύθημα και απολέπιση στα μάγουλα. Το εξάνθημα μπορεί να εκτείνεται μέχρι το τριχωτό της κεφαλής, τον τράχηλο, το μέτωπο, τους καρπούς και την εκτατική επιφάνεια των άκρων. Οι βλάβες μπορεί να είναι βλατιδώδεις ή εξιδρωματικές. Οι περιοχές που προσβάλλονται συσχετίζονται με την ικανότητα του παιδιού για ξύσιμο ή τριβή της περιοχής και τις δραστηριότητες του βρέφους, π.χ. το μπουσούλημα.
Προσβολή στα μάγουλα κατά τη βρεφική ηλικία.
Μπορεί να υπάρχει σημαντική ποσότητα εξιδρώματος και πολλές δευτεροπαθείς βλάβες από το ξύσιμο, την τριβή και την επιμόλυνση: εφελκίδες, φλύκταινες και διηθημένες περιοχές. Οι διηθημένες πλάκες τελικά λαμβάνουν μια χαρακτηριστική λειχηνοποιημένη εμφάνιση.
Ο βρεφικός τύπος ατοπικής δερματίτιδας συνήθως εξαφανίζεται μέχρι το τέλος του δευτέρου έτους ζωής.
Επιδείνωση της ατοπικής δερματίτιδας παρατηρείται συχνά μετά από εμβολιασμούς και ιογενείς λοιμώξεις.
Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού μπορεί να συμβεί μερική ύφεση, ενώ τους χειμερινούς μήνες έξαρση της κατάστασης. Το γεγονός αυτό είναι δυνατόν να συσχετίζεται με τις θεραπευτικές δράσεις της υπεριώδους ακτινοβολίας UVΒ και της υγρασίας σε πολλούς ατοπικούς ασθενείς και με την επιδείνωση από την επαφή με τα μάλλινα και τον ξηρό αέρα τους χειμερινούς μήνες.
Η συμβολή της τροφικής αλλεργίας στην εκδήλωση της ατοπικής δερματίτιδας τόσο της βρεφικής όσο και της παιδικής ηλικίας παραμένει αμφιλεγόμενη. Οι επιδερμιδικές δοκιμασίες (patch testing) για ατοπία είναι επίσης αμφιλεγόμενες και στερούνται τυποποίησης.
Έχει μελετηθεί η εξάλειψη από το διαιτολόγιο των βρεφών του γάλακτος της αγελάδας με αντιφατικά αποτελέσματα. Σε μερικές μελέτες σημειώθηκε εξαιρετικά σημαντική μείωση της ατοπίας, ενώ σε άλλες δεν διαπιστώθηκε κάποια διαφορά στον αθροιστικό επιπολασμό κατά τη διάρκεια του χρόνου.
Μερικές μελέτες έχουν αποδείξει ότι η αποφυγή των αλλεργιογόνων από τις μητέρες μπορεί να περιορίσει την επίπτωση της ατοπικής δερματίτιδας στους απογόνους τους, όμως είναι δύσκολο να διατηρηθούν τέτοιες δίαιτες και τα στοιχεία είναι μεικτά.
Μερικές μεγάλες, τυχαιοποιημένες έρευνες έχουν αποτύχει να αποδείξουν ότι η εξάλειψη του γάλακτος της αγελάδας και των αυγών από το διαιτολόγιο της μητέρας μειώνει την επίπτωση της ατοπίας στα βρέφη τους.
Οι περιοριστικές δίαιτες μπορεί να θεωρηθούν ως πιθανή λύση σε ξεχωριστές περιπτώσεις όπου η βρεφική ατοπική δερματίτιδα είναι σοβαρή και δεν ανταποκρίνεται στη θεραπεία. Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δοθεί στην κατάσταση θρέψεως αν η δίαιτα είναι αυστηρή.
Τα συμπτώματα στα παιδιά
Κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας, οι βλάβες έχουν την τάση να είναι λιγότερο εξιδρωματικές. Οι κλασικές θέσεις εντόπισης είναι οι καμπτικές επιφάνειες των αγκώνων και οι ιγνυακοί βόθροι, η καμπτική επιφάνεια των καρπών, τα βλέφαρα, το πρόσωπο και η περιοχή γύρω από τον τράχηλο. Οι βλάβες είναι συχνά λειχηνοποιημένες, διηθημένες πλάκες που αναμιγνύονται με μεμονωμένες, εκδοροποιημένες βλατίδες μεγέθους 2 έως 4 χιλιοστά.
Προσβολή πτυχών σε παιδί.
Η φαγούρα είναι ένα σταθερό γνώρισμα και η πλειονότητα των δερματικών αλλοιώσεων είναι δευτεροπαθείς, οφειλόμενες σε αυτόν. Το ξύσιμο επιφέρει την λειχηνοποίηση και μπορεί να οδηγήσει σε επιμόλυνση. Είναι δυνατόν να δημιουργηθεί ένας φαύλος κύκλος, καθώς η φαγούρα οδηγεί στον ξεσμό και ο ξεσμός προκαλεί δευτεροπαθείς αλλοιώσεις που και αυτές οδηγούν στην εμφάνιση κνησμού. Το παιδί δεν μπορεί να ελέγξει την παρόρμηση του για ξύσιμο.
Η σοβαρή ατοπική δερματίτιδα που προσβάλλει ποσοστό μεγαλύτερο από το 50% της επιφάνειας του σώματος συσχετίζεται με καθυστέρηση της ανάπτυξης.
Οι δίαιτες αποφυγής και η χρήση στεροειδών μπορεί να επιδεινώσουν την καθυστέρηση της ανάπτυξης. Η επιθετική αντιμετώπιση αυτών των παιδιών με τοπικούς αναστολείς της καλσινευρίνης (μακρολακτάμες) ή η φωτοθεραπεία μπορεί να επιτρέψει την αντιδραστική ανάπτυξη. Τα παιδιά με σοβαρή μορφή ατοπικής δερματίτιδας μπορεί επίσης να έχουν σημαντική ψυχολογική επιβάρυνση. Οι γονείς θα πρέπει να ερωτώνται σχετικά με τις σχολικές επιδόσεις και την κοινωνικοποίηση των παιδιών.
Τα συμπτώματα στους ενήλικες
Σε μεγαλύτερης ηλικίας ασθενείς η ατοπική δερματίτιδα μπορεί να παρουσιαστεί ως εντοπισμένες ερυθηματώδεις, λεπιδώδεις, βλατιδώδεις, εξιδρωματικές ή λειχηνοποιημένες πλάκες.
Στους εφήβους, το εξάνθημα συχνά καταλαμβάνει την κλασική καμπτική επιφάνεια του αγκώνα και τον ιγνυακό βόθρο, την πρόσθια και τις πλάγιες επιφάνειες του τραχήλου, τη μετωπιαία χώρα και την περιοφθαλμική περιοχή.
Σε ενήλικες μεγαλύτερης ηλικίας η κατανομή είναι γενικά λιγότερο χαρακτηριστική και μπορεί να προεξάρχει το χρόνιο έκζεμα των άκρων χεριών. Μερικές φορές το εξάνθημα μπορεί να γενικευθεί, με επίταση στις πτυχές. Το δέρμα, εν γένει είναι ξηρό και κάπως ερυθηματώδες. Συχνή είναι η λειχηνοποίηση και οι βλατίδες τύπου κνήφης
Οι βλατιδώδεις βλάβες έχουν την τάση να εμφανίζονται ξηρές, ελαφρώς επηρμένες και αποπλατυσμένες. Είναι σχεδόν πάντα εκδοροποιημένες και συνήθως συρρέουν σχηματίζοντας πλάκες. Αποικισμός με σταφυλόκοκκο υπάρχει σχεδόν πάντα. Σε σκουρόχρωμους ασθενείς οι βλάβες είναι συνήθως εξαιρετικά υπερμελαγχρωματικές και συχνά εμφανίζουν εστιακές υπομελαγχρωματικές περιοχές που αντιστοιχούν σε επουλωμένες εκδορές.
Βλατίδες τύπου κνήφης σε ενήλικα με ατοπική δερματίτιδα.
Η φαγούρα συνήθως εκδηλώνεται με τη μορφή κρίσεων ή παροξυσμών, συχνά ως αντίδραση στη θερμότητα ή το στρες και κατά τη διάρκεια του απογεύματος όταν ο ασθενής προσπαθεί να χαλαρώσει ή κατά τη διάρκεια της νύχτας. Οι ενήλικες συχνά αναφέρουν ότι η ατοπική δερματίτιδα πυροδοτείται από οξεία συναισθηματική αναστάτωση.
Το στρες, το άγχος και η κατάθλιψη μειώνουν την ουδό στην οποία ο κνησμός μπορεί να γίνει αντιληπτός και είναι δυνατόν να συμβάλουν σημαντικά στην εκδήλωση της διαταραχής.
Τα ατοπικά άτομα συχνά παρουσιάζουν δυσκολία στην αποβολή του ιδρώτα, με αποτέλεσμα να εμφανίζεται έντονος κνησμός που συσχετίζεται με τη ζέστη ή την άσκηση. Η φυσική κατάσταση και η άφθονη χρήση μαλακτικών βελτιώνει το στοιχείο αυτό και οι ατοπικοί ασθενείς μπορεί να συμμετέχουν σε αγωνιστικά αθλήματα.
Ακόμα και σε ασθενείς με ατοπική δερματίτιδα που εκδηλώνεται κατά την εφηβεία ή την πρώιμη ενήλικο ζωή, παρουσιάζεται βελτίωση με την πάροδο του χρόνου και η δερματίτιδα είναι ασυνήθης μετά τη μεσήλικο ζωή.
Γενικά, οι ασθενείς αυτοί συνεχίζουν να εμφανίζουν ήπια στίγματα της νόσου, όπως είναι η ξηροδερμία, ο εύκολος ερεθισμός του δέρματος και ο κνησμός ως αντίδραση στη ζέστη και την εφίδρωση. Παραμένουν ευπαθείς σε μια έξαρση της νόσου τους όταν εκτίθενται σε συγκεκριμένα αλλεργιογόνα ή σε περιβαλλοντικές καταστάσεις. Μερικοί θα παρουσιάσουν παρόξυνση ως απάντηση σε αεροαλλεργιογόνα και λίγοι ασθενείς θα αναπτύξουν δερματίτιδα των καμπτικών επιφανειών ως απάντηση στο αιφνίδιο ερύθημα που προκαλείται από τη νιασίνη.
Η λοίμωξη από τον ανθρώπινο ιό της ανοσοανεπάρκειας (ΗIV) μπορεί επίσης να αποτελεί εκλυτικό αίτιο. Η εκδήλωση ατοπικής δερματίτιδας για πρώτη φορά σε έναν ενήλικα που βρίσκεται σε κίνδυνο για την εμφάνιση της νόσου θα πρέπει να οδηγεί στην συμβουλευτική και τον έλεγχο για ΗIV, αν αυτό δικαιολογείται.
Οι άκρες χείρες, συμπεριλαμβανομένων και των καρπών, προσβάλλονται συχνά στους ενήλικες και η δερματίτιδα της άκρας χειρός αποτελεί το συχνότερο πρόβλημα για τους ενήλικες με ιστορικό ατοπικής δερματίτιδας. Τα ατοπικά άτομα αποτελούν το μεγαλύτερο μέρος των ενηλίκων με χρόνια δερματίτιδα της άκρας χειρός.
Είναι εξαιρετικά συχνό η ατοπική δερματίτιδα της άκρας χειρός να εμφανίζεται σε νέες γυναίκες μετά τη γέννηση του πρώτου τους παιδιού, όταν η αυξημένη έκθεση σε σαπούνια και νερό πυροδοτεί τη νόσο τους.
Η εργασία σε υγρό περιβάλλον αποτελεί γενικά μείζονα παράγοντα για την ανάπτυξη εκζέματος της άκρας χειρός, συμπεριλαμβανομένων των ασθενών εκείνων με ατοπική δερματίτιδα.
Τα βλέφαρα επίσης προσβάλλονται συχνά. Γενικά, η προσβολή είναι αμφοτερόπλευρη και η κατάσταση υποτροπιάζει όταν ο καιρός είναι κρύος.
