Τα αναλγητικά είναι ουσίες που ανακουφίζουν από τον πόνο και που παράγονται από δυο βασικές πηγές -είτε από την οπιούχο παπαρούνα (Papaver somniferum – Μήκων ο υπνοφόρος) είτε από τεχνητά χημικά συστατικά. Όλα μαζί είναι γνωστά ως οπιοειδή.
Οι ουσίες που παράγονται αποκλειστικά από την παπαρούνα, όπως το όπιο, η μορφίνη και η ηρωίνη, ονομάζονται οπιούχες. Αυτά είναι τα πιο δυνατά παυσίπονα που έχουν παρασκευαστεί ποτέ.
ΙΣΤΟΡΙΑ ΧΡΗΣΗΣ
Η παυσίπονη επίδραση του οπίου είναι γνωστή εδώ και χιλιάδες χρόνια. Η χρήση ιδιοσκευασμάτων, πολλά από τα οποία περιείχαν όπιο, γνώρισε μια τεράστια ανάπτυξη την περίοδο ανάμεσα στο 1700 και το 1900. Το πιο γνωστό ήταν ένα υγρό μείγμα από όπιο και αλκοόλ, το οποίο αποκαλούσαν «λάβδανο». Ο Παράκελσος, που το επινόησε, επαινούσε αυτό το παρασκεύασμα ως θαυματουργό φάρμακο.
Το όπιο ήταν «θαυματουργό» φάρμακο την εποχή που η ιατρική επιστήμη δεν γνώριζε τίποτε για τις αιτίες των ασθενειών, π.χ. για τα βακτήρια και τους ιούς. Το μόνο που μπορούσαν να αντιμετωπίσουν ήταν τα συμπτώματα των ασθενειών – το πιο οδυνηρό από τα οποία ήταν ο πόνος. Κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα ανακαλύφθηκαν ακόμα πιο ισχυρές εκδοχές του οπίου. Η μορφίνη παρασκευάστηκε στο εργαστήριο από εκχύλισμα οπίου για πρώτη φορά το 1803.
Η ηρωίνη ανακαλύφθηκε το 1874. Εξίσου σημαντική για τη διάδοση των οπιούχων ναρκωτικών, που χρησιμοποιούνται ως παυσίπονα (και για το πρόβλημα εξάρτησης που προέκυψε) ήταν η επινόηση της υποδόριας σύριγγας, το 1853.
Το πρώτο σημαντικό συνθετικό αναλγητικό που παράχθηκε ήταν η μεθαδόνη, η οποία παρασκευάστηκε κατά τη διάρκεια του πολέμου, όταν περιορίστηκαν οι προμήθειες της Γερμανίας σε μορφίνη. Τα προβλήματα εξάρτησης από αυτές τις ουσίες αναγνωρίστηκαν γρήγορα και από τότε οι επιστήμονες μάταια αναζητούν ένα αναλγητικό που να είναι ισχυρό παυσίπονο και να μην προκαλεί εθισμό. Ωστόσο αυτή η προσπάθεια ίσως αποβεί άκαρπη, γιατί η σχέση ανάμεσα στο μυαλό και το σώμα υποδεικνύει ότι οποιοδήποτε φάρμακο αποδειχθεί αρκετά ισχυρό για να αντιμετωπίσει το χρόνιο σωματικό πόνο, είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα προκαλέσει εθισμό.
Κατά τη δεκαετία του 1970, ανακαλύφθηκε ότι το σώμα παράγει χημικά που είναι φυσικά ισοδύναμα αυτών των ουσιών. Πρώτες εντοπίστηκαν οι ενδορφίνες, τα φυσικά οπιούχα του σώματος. Πιστεύεται ότι ο βελονισμός δρα απελευθερώνοντας αυτά τα χημικά από τον εγκέφαλο. Κάτι ανάλογο συμβαίνει με τη λεγόμενη «ευφορία του δρομέα», την οποία βιώνουν πολλοί δρομείς πέρα από ένα συγκεκριμένο σημείο στη διαδρομή τους, και θεωρείται ότι οφείλεται στις ενδορφίνες που παράγονται φυσικά από το σώμα.
ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΣΤΟ ΣΩΜΑ
Εκτός από την παυσίπονη δράση, όλα αυτά τα φάρμακα έχουν και καταπραϋντική επίδραση στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα προκαλώντας υπνηλία. Όσοι είναι ασυνήθιστοι σε αυτές τις επιδράσεις, συχνά θα νιώθουν ναυτία τον πρώτο καιρό της χρήσης τους ή θα κάνουν ακόμα και εμετό. Οι ουσίες αυτές θα επιδράσουν στο πεπτικό σύστημα – οι μακροχρόνιοι χρήστες ηρωίνης συχνά υποφέρουν από δυσκοιλιότητα.
Ωστόσο, όσον αφορά τα ζωτικά όργανα του σώματος, όπως είναι ο εγκέφαλος, το συκώτι, τα νεφρά και η καρδιά, τα φάρμακα αυτά είναι σχετικά ασφαλή και δεν έχουν την ίδια μακροχρόνια καταστροφική επίδραση που έχει το αλκοόλ και η νικοτίνη.
Στις μέρες μας, τα πιο ισχυρά από τα οπιοειδή, όπως είναι η μορφίνη, χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση σοβαρών παθήσεων, π.χ. για την ανακούφιση από τους πόνους του καρκίνου.
Τα συνθετικά αναλγητικά έχουν παρόμοιες παυσίπονες ιδιότητες με τα οπιούχα. Παρασκευάζονται για ιατρική χρήση και περιλαμβάνουν κάποια πολύ ισχυρά φάρμακα, όπως είναι τα Darvon, Demerol, Percodan (ΗΠΑ) και Pethidine (Μεγάλη Βρετανία).
Το βασικό πρόβλημα με τα οπιοειδή, που ανάγεται στον πρώτο καιρό χρήσης του οπίου, είναι η εξάρτηση. Στο μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας αυτών των φαρμάκων, μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα, η εξάρτηση θεωρούνταν απλά μια ενόχληση, το τίμημα που άξιζε να πληρώσει κανείς για ένα τόσο αποτελεσματικό φάρμακο για μεγάλη γκάμα ιατρικών παθήσεων.
Η ανοχή σε αυτές τις ουσίες επέρχεται ραγδαία, που σημαίνει ότι χρειάζονται όλο και μεγαλύτερες ποσότητες για να διατηρείται η επίδραση τους. Επειδή είναι τόσο αποτελεσματικά στην αντιμετώπιση του σωματικού πόνου, αντιμετωπίζουν πολύ αποτελεσματικά και τον ψυχικό πόνο – και γι’ αυτό ακριβώς είναι πολύ εύκολο να εθιστεί σε αυτά κάποιος που αντιμετωπίζει τέτοιου είδους προβλήματα. Ακόμα και ασθενείς που τους χορηγούνται οι ουσίες αυτές υπό ιατρική παρακολούθηση σε νοσοκομείο μπορεί να εξαρτηθούν σωματικά από τα οπιούχα.
Αν κάποιος παίρνει οπιούχα για μεγάλο χρονικό διάστημα, αυτά αντικαθιστούν τα φυσικά οπιούχα του σώματος, τις ενδορφίνες. Κατά συνέπεια, όταν διακοπεί η λήψη ηρωίνης ή μορφίνης, το σώμα χρειάζεται χρόνο για να προσαρμοστεί. Ακολουθεί η οδυνηρή περίοδος στέρησης με τις εφιδρώσεις και τις κράμπες, που τόσο ζωηρά έχουν απεικονιστεί σε ταινίες, όπως οι Trainspotting και Ο άνθρωπος από τη Γαλλία 2. Ο ασθενής στον οποίο έχει χορηγηθεί οπιούχο για τον έλεγχο του πόνου, μπορεί να νιώσει μια μικρή σωματική δυσφορία μετά τη διακοπή της αγωγής, αλλά δεν εθίζεται, γιατί δεν νιώθει την έντονη επιθυμία να συνεχίσει να παίρνει τις ουσίες.
Στις μέρες μας ο εθισμός στην ηρωίνη έχει φέρει τις κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο αντιμέτωπες με αυξανόμενα προβλήματα υγείας, κοινωνικά προβλήματα και ζητήματα επιβολής των νόμων – όχι μόνο σε χώρες όπου γίνεται κατανάλωση αυτών των ουσιών, όπως οι ΗΠΑ, η Μεγάλη Βρετανία και οι ευρωπαϊκές, αλλά και σε χώρες παραγωγούς, όπως το Πακιστάν και το Αφγανιστάν, όπου ανάμεσα στους νέους οι ενέσεις ηρωίνης έχουν αντικαταστήσει τον παραδοσιακό τρόπο καπνίσματος του οπίου.
Η εξάρτηση από παυσίπονα που χορηγούνται με συνταγή αποτελεί επίσης ένα σημαντικό πρόβλημα, ειδικά στις ΗΠΑ. Είναι ένα ζήτημα που αφορά όλα τα κοινωνικά στρώματα – εκτός των άλλων και πολλές διασημότητες έχουν υποβληθεί σε θεραπεία για τον εθισμό τους σε αυτά.
