Το φυτό οπιούχος παπαρούνα (Papaver somniferum ή Μήκων η υπνοφόρος) ανήκει στην οικογένεια των παπαβερίδων. Είναι ένα ανθεκτικό μονοετές φυτό, που μπορεί να ευδοκιμήσει στα περισσότερα κλίματα εκτός από το υπερβολικό κρύο. Ο κεντρικός μίσχος του ώριμου φυτού έχει ύψος 60-150 εκατοστά. Το όπιο λέγεται και αφιόνι.
Το φυτό ανθίζει μετά από 90 μέρες ανάπτυξης. Στο τέλος, τα πέταλα πέφτουν και αποκαλύπτουν ένα μικρό, στρογγυλό πράσινο περικάρπιο, την κωδία, που περιέχει το όπιο. Ο καλλιεργητής αρχίζει τη συγκομιδή χαράζοντας κάθε περικάρπιο με ένα μαχαίρι, οπότε το όπιο, μια κολλώδης ουσία, ρέει προς τα έξω και στεγνώνει στην επιφάνεια του περικαρπίου.
Το ωμό όπιο μαγειρεύεται και συχνά καπνίζεται από τον ντόπιο πληθυσμό ή η διαδικασία συνεχίζεται με την παραγωγή μορφίνης – αυτό γίνεται με την προσθήκη χημικών, όπως είναι το υδροξείδιο του ασβεστίου και το χλωρίδιο του αμμωνίου, και με τη διαδοχική θέρμανση και ψύξη του μείγματος. Η παραγωγή ηρωίνης από τη μορφίνη απαιτεί επιπρόσθετα χημικά και περαιτέρω διαδικασίες θέρμανσης, ψύξης και φιλτραρίσματος. Η παρασκευή διαφοροποιείται, ανάλογα με το αν το τελικό προϊόν θα χρησιμοποιηθεί για κάπνισμα ή ως ενέσιμη μορφή.
Σημειώνεται το χασίς δεν είναι όπιο. Το χασίσι ή χασίς παράγεται από την κάνναβη ενώ το όπιο από ένα είδος παπαρούνας. Το χασίς περιέχει τετραϋδροκανναβινόλη (THC) ενώ το όπιο περιέχει μορφίνη (από την οποία παράγεται η ηρωίνη). Το όπιο περιέχει περίπου 25 αλκαλοειδή, ενώ έχει περιεκτικότητα περίπου 10~12% σε μορφίνη. Η χημική επεξεργασία της μορφίνης παράγει την ηρωίνη που διακινείται στο παράνομο εμπόριο ναρκωτικών. Περιέχει επίσης κωδεΐνη και άλλα μη ναρκωτικά αλκαλοειδή – η κωδεΐνη είναι μακράν η ευρύτερα χρησιμοποιούμενη παυσίπονη οπιούχος ουσία στον κόσμο.
Το όπιο και τα παράγωγά του αποτελούν ναρκωτικές ουσίες που προκαλούν σωματική και ψυχολογική εξάρτηση.
ΙΣΤΟΡΙΑ
Η χρήση του οπίου ως παυσίπονου ήταν γνωστή σε ολόκληρο τον αρχαίο κόσμο. Για πρώτη φορά συναντάμε λεπτομερείς περιγραφές του στις αρχές του 3ου αιώνα π.Χ., αν και οι Σουμέριοι, 4.000 χρόνια πριν από εκείνη την αναφορά, περιέγραφαν την παπαρούνα με τη φράση «το φυτό της χαράς». Εξαιτίας της «μαγικής» του ικανότητας, να ανακουφίζει από τον πόνο, το όπιο παίζει σημαντικό ρόλο και στην αρχαία ελληνική μυθολογία. Οι τελετές γονιμότητας συχνά συσχετίζονταν με το όπιο, γιατί ο ύπνος της παπαρούνας ήταν τόσο βαθύς, που οι άνθρωποι φαίνονταν σαν νεκροί, πριν ξυπνήσουν – ο συμβολισμός του θανάτου και της αναγέννησης συνδυαζόταν με τις εποχές της ανάπτυξης και της καλλιέργειας.
Το κάπνισμα του οπίου για ψυχαγωγικούς λόγους ξεκίνησε στην Κίνα, μετά την εισαγωγή του καπνίσματος του καπνού, το 17ο αιώνα, αλλά δεν απέκτησε ενδημικό χαρακτήρα, παρά μόνον όταν το όπιο της υπό βρετανική κατοχή Ινδίας κατέκλυσε τη χώρα, κατά το 19ο αιώνα.
Στη Μεγάλη Βρετανία και τις ΗΠΑ, στη διάρκεια του 19ου αιώνα, το όπιο ήταν το βασικό συστατικό για ένα σύνολο ιδιοσκευασμάτων που κυκλοφορούσαν στην αγορά. Όποιος δεν μπορούσε να πληρώσει την αμοιβή ενός γιατρού, προμηθευόταν μόνος του φάρμακα για την ανακούφιση του πόνου.
Λόγω της ανησυχίας της ιατρικής κοινότητας, της ηθικής κατακραυγής και των διεθνών πολιτικών, το όπιο και τα βασικά παράγωγα του υπάχθηκαν σε νομικό έλεγχο, στις ΗΠΑ το 1914 και στη Μεγάλη Βρετανία το 1920. Η πρώτη Διεθνής Επιτροπή για το Όπιο είχε δημιουργηθεί στη Σαγκάη το 1909 και οι διαβουλεύσεις της κατέληξαν το 1961 στην Ενιαία Συνθήκη των Ηνωμένων Εθνών για τα Ναρκωτικά Φάρμακα, που ακόμα διέπει τη διεθνή νομοθεσία για το όπιο και τα παράγωγα του.
Από το 1920 μέχρι τη δεκαετία του 1970, κυρίως η Τουρκία προμήθευε όπιο για την παραγωγή ηρωίνης. Το ακατέργαστο όπιο μεταφερόταν στον Λίβανο για να γίνει επεξεργασία του σε μορφίνη, μετά αποστελλόταν στα εργαστήρια ηρωίνης στη Μασσαλία και ύστερα στις ΗΠΑ. Η διαδικασία αυτή ήταν γνωστή ως «Γαλλικός Σύνδεσμος», που αποκαλύφθηκε για πρώτη φορά από δύο αστυνομικούς στη Νέα Υόρκη και έγινε το θέμα μιας διάσημης ταινίας με πρωταγωνιστή τον Τζιν Χάκμαν.
Μόλις έσπασε ο Γαλλικός Σύνδεσμος, η παραγωγή οπίου μεταφέρθηκε στη νοτιοανατολική Ασία και στην περιοχή της Μιανμάρ (πρώην Βιρμανία), του Λάος και της Ταϊλάνδης, στο γνωστό Χρυσό Τρίγωνο. Το μεγαλύτερο μέρος της ηρωίνης που παράγεται εκεί έχει προορισμό τις ΗΠΑ, αν και το όπιο από την Κολομβία και το Μεξικό αυξάνει το μερίδιο του στην αγορά. Οι μεγαλύτερες σοδειές οπίου προέρχονται από το Αφγανιστάν, που παράγει περίπου το 75% της παγκόσμιας αγοράς και το 90% για την Ευρώπη και τη Μεγάλη Βρετανία.
ΙΑΤΡΙΚΗ ΧΡΗΣΗ – ΕΠΙΔΡΑΣΗ -ΕΞΑΡΤΗΣΗ
Σε ακατέργαστη μορφή, το όπιο χρησιμοποιείται ακόμα για ιατρικούς σκοπούς σε χώρες, όπως η Βόρεια Κορέα, που δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να εισαγάγουν από τη Δύση παυσίπονα φάρμακα. Το όπιο χρησιμοποιείται σε όλο τον κόσμο ως βασικό συστατικό για τη θεραπεία της διάρροιας, καθώς και για την καταστολή του βήχα. Η ηρωίνη (διαμορφίνη), η μορφίνη και η κωδεΐνη είναι τρεις ουσίες που παραμένουν ανεκτίμητες ως αποτελεσματικά παυσίπονα.
Οι καπνιστές οπίου αυξάνουν την καθαρότητα του ακατέργαστου οπίου βράζοντας το σε νερό. Το διάλυμα που απομένει βράζεται και φιλτράρεται αρκετές φορές, ώστε να παραχθεί εκχύλισμα της ουσίας. Στο τέλος μένει ένας μαύρος κολλώδης πολτός, ο οποίος αποξηραίνεται και καπνίζεται.
Ως ναρκωτικό που καπνίζεται, προκαλεί πολύ γρήγορα την κλασική επίδραση των οπιούχων, την ευφορία και την καταπράυνση, καθώς οι αναθυμιάσεις του οπίου περνούν σχεδόν αμέσως τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό. Κινηματογραφικές σκηνές γυρισμένες σε τεκέδες οπίου αναπαράγουν την εμπειρία καπνίσματος οπίου – μια ολοκληρωτική αίσθηση αποκοπής από τον κόσμο σε μια κατάσταση μισής ψευδαίσθησης.
Η έλξη που προκαλεί αυτή η κατάσταση σε κάποιους ανθρώπους κάνει το όπιο, όπως και την ηρωίνη και τη μορφίνη, πολύ θελκτικό. Η τακτική χρήση έχει την παρενέργεια της σωματικής και ψυχολογικής εξάρτησης.
