Ο καπνός είναι ένα φυτό που υπάρχει σε δυο ποικιλίες, τη Nicotiana tabacum και τη Nicotiana rustica. Καλλιεργείται σε περισσότερες από 125 χώρες, σε πάνω από 40.000 τετρ. χιλιόμετρα εδάφους, των οποίων το ένα τρίτο βρίσκεται στην Κίνα. Από τη δεκαετία του 1960, ο μεγαλύτερος όγκος παραγωγής έχει μεταφερθεί από την Αμερική στην Αφρική και τη Ασία: Οι εκτάσεις που χρησιμοποιούνται για την καλλιέργεια του καπνό έχουν μειωθεί στο μισό στις ΗΠΑ, τον Καναδά και το Μεξικό, αλλά έχουν σχεδόν διπλασιαστεί στην Κίνα, και άλλες χώρες της Ασίας.
Τα φύλλα του φυτού αποξηραίνονται και κόβονται, και στη συνέχεια τυλίγονται σε τσιγάρα ή πούρα, ή συσκευάζονται για πίπες ή για μάσημα ή ως ταμπάκο για τη μύτη. Εκτός από τη νικοτίνη, ο καπνός από το ταμπάκο περιέχει 4.000 διαφορετικά αέρια και σωματίδια, όπως η «πίσσα», ένα συνονθύλευμα πολλών χημικών, που είναι ιδιαίτερα επιβλαβή για τους πνεύμονες. Ανάμεσα στα βλαβερά αυτά αέρια συγκαταλέγεται το μονοξείδιο του αζώτου, το μονοξείδιο του άνθρακα και το κυανιούχο άλας. Περισσότερες από 40 καρκινογόνες ουσίες έχουν ανιχνευτεί στον καπνό του ταμπάκου.
ΙΣΤΟΡΙΑ
Οι ιθαγενείς κάτοικοι της Αμερικής καλλιεργούσαν το φυτό και το κάπνιζαν σε πίπες και τελετουργικούς σκοπούς. Ο Χριστόφορος Κολόμβος έφερε μερικά φύλλα και σπόρους καπνού στην Ευρώπη, όμως οι περισσότεροι Ευρωπαίοι δοκίμασαν για πρώτη φορά καπνό στα μέσα του 16ου αιώνα, όταν τυχοδιώκτες και διπλωμάτες, όπως ο Γάλλος Ζαν Νικότ (απ’ όπου πήρε και το όνομα της η νικοτίνη), άρχισαν να διαδίδουν τη χρήση του.
Ο καπνός εισήχθη στη Γαλλία το 1556, στην Πορτογαλία το 1558, στην Ισπανία το 1559 και στην Αγγλία το 1565. Όπως συνέβη και με τις περισσότερες νέες ουσίες, ο καπνός αρχικά χαιρετίστηκε με ενθουσιασμό για τις υποτιθέμενες ιατρικές του ιδιότητες. Όμως στην Αγγλία υπήρξε μια έντονη διαμάχη για την ωφελιμότητα του, ειδικά όταν η χρήση του επεκτάθηκε από τη βασιλική αυλή στα λαϊκά στρώματα. Γύρω στο 1625, τα οφέλη από τα έσοδα από τον καπνό είχαν οδηγήσει το βασιλιά Ιάκωβο -μέχρι τότε φανατικό εχθρό του- να αποδεχτεί την ευρεία, μη ιατρική χρήση του και να ρυθμίσει το εμπόριο του καπνού προς το συμφέρον των βρετανικών αποικιών στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής.
Μέχρι το τέλος του 19ου αιώνα, χρήση του καπνού ήταν συνηθισμένη στη Βόρεια Αμερική. Ο ερχομός των εφημερίδων και των περιοδικών μαζικής κυκλοφορίας κατέστησε δυνατή την πλατιά διαφήμιση των τσιγάρων. Αρχικά, οι διαφημίσεις απευθύνονταν στους άνδρες καθώς το κάπνισμα από τις γυναίκες θεωρούνταν αγένει- και τα τσιγάρα παρουσιαζονταν ως ένα προϊόν για τους σκληρούς και τους ισχυρούς. Ωστόσο, με την άνοδο του γυναικείου κινήματος (σουφραζέτες) στη Μεγάλη Βρετανία και με το κίνημα ενάντια στις «βικτοριανές αξίες» τη δεκαετία του 20, οι καπνοβιομηχανίες άρχισαν τις διαφημιστικές εκστρατείες που ενθάρρυναν τις γυναίκες να καπνίζουν.
Το 1930, ερευνητές στην Κολωνία της Γερμανίας έκαναν ένα στατιστικό συσχετισμό ανάμεσα στον καρκίνο και το κάπνισμα. Οκτώ χρόνια αργότερα, ο δρ Ρέιμοντ Περλ του Πανεπιστημίου Johns Hopkins ανέφερε ότι οι καπνιστές ζουν λιγότερο από τους μη καπνιστές. Το 1944, η Αμερικανική Αντικαρκινική Εταιρεία άρχισε να προειδοποιεί για τις πιθανές παρενέργειες του καπνίσματος, αν και παραδέχθηκε ότι «δεν υπάρχουν συγκεκριμένες αποδείξεις» που να συνδέουν το κάπνισμα με την εμφάνιση του καρκίνου του πνεύμονα.
Εκείνη την εποχή, η ιατρική κοινότητα κοινή γνώμη γνώριζε λίγα πράγματα για τις ολοένα για τις συνέπειες του τσιγάρου. Αυτό άλλαξε το 1952, όταν το περιοδικό Readers Digest δημοσίευσε το άρθρο «Καρκίνος με την κούτα», ένα άρθρο που έδινε λεπτομέρειες για τους κινδύνους του καπνίσματος. Η επίδραση του άρθρου ήταν τεράστια. Παρόμοιες αναφορές άρχισαν να εμφανίζονται και σε άλλα επιστημονικά περιοδικά, και το κοινό που κάπνιζε άρχισε να τους δίνει προσοχή. Την επόμενη χρονιά, οι πωλήσεις τσιγάρων μειώθηκαν για πρώτη φορά για πάνω από δύο δεκαετίες. Κατόπιν αυτών οι καπνοβιομηχανίες ξεκίνησαν μαζική διαφήμιση των τσιγάρων με φίλτρο και με χαμηλή περιεκτικότητα σε πίσσα, που υποσχόταν «πιο υγιεινό» κάπνισμα. Το κοινό ανταποκρίθηκε και σύντομα οι πωλήσεις άρχισαν να ανεβαίνουν ξανά. Το 1977 απαγορεύτηκε η μετάδοση διαφημίσεων για τσιγάρα στις ΗΠΑ και στη συνέχει δόθηκε μια μεγάλη μάχη για το παθητικό κάπνισμα.
Η χρήση καπνού είναι η πρώτη αιτία πρόωρων θανάτων στις ΗΠΑ, που μπορεί να αποτραπεί. Εκτιμάται ότι άμεσα ή έμμεσα, ο καπνός προκαλεί πάνω από 400.000 θανάτους στις ΗΠΑ ετησίως – αριθμός που αντιπροσωπεύει σχεδόν το 20% όλων των θανάτων στις ΗΠΑ. Οι θάνατοι αυτοί αποδίδονται σε έναν αριθμό παθήσεων, που ορίζονται ως σχετιζόμενες με τον καπνό, όπως είναι οι καρδιοπάθειες (115.000 θάνατοι), ο καρκίνος (136. 000), οι χρόνιες πνευμονικές παθήσεις (60.000) και τα εγκεφαλικά (27.000).
ΜΕΘΟΔΟΙ ΧΡΗΣΗΣ
Τα βιομηχανοποιημένα τσιγάρα αποτελούνται από τεμαχισμένο ή ανασυντεθειμένο καπνό, επεξεργασμένο με εκατοντάδες χημικά. Συχνά έχουν φίλτρο, παρασκευάζονται μηχανικά, και είναι η κυρίαρχη μορφή χρήσης του καπνού παγκόσμια.
Τα πούρα κατασκευάζονται από καπνό, που έχει αποξηρανθεί στον αέρα και έχει υποστεί ζύμωση, με ένα περιτύλιγμα καπνού, και τα βρίσκουμε σε πολλά σχήματα και μεγέθη.
Οι πίπες κατασκευάζονται από ξύλο αγριοτριανταφυλλιάς, σχιστόλιθο, πηλό ή άλλα υλικά – ο καπνός τοποθετείται στο κοίλο τμήμα τους και εισπνέεται από το επιστόμιο, μερικές φορές μέσα από νερό.
Ο καπνός μύτης ή πρέζα ταμπάκου ήταν κάποτε πολύ δημοφιλής: Μια πρέζα καπνού, μετά από μια ειδική κατεργασία κονιορτοποίησης του καπνού, εισπνεόταν από τα ρουθούνια. Τώρα, ωστόσο, κυρίως τοποθετείται στο στόμα, όπου η νικοτίνη που περιέχει απορροφάται αργά και απευθείας από την κυκλοφορία του αίματος. Το μάσημα του καπνού (μια εντελώς αμερικάνικη μόδα) γίνεται με παρόμοιο τρόπο.
ΕΠΙΔΡΑΣΗ
Οι πνεύμονες απορροφούν τη νικοτίνη και άλλες ουσίες, και έτσι το τι ποσοστό απορροφάται εξαρτάται από την ποσότητα του καπνού που εισπνέεται.
Η νικοτίνη είναι ένα ναρκωτικό μ περίπλοκες επιδράσεις στη δραστηριότητα του εγκεφάλου. Απορροφάται πολύ γρήγορα από τους πνεύμονες έτσι ώστε κάθε εισπνοή να έχει σχεδόν άμεση και ξεχωριστή επίδραση.
Τα επίπεδα νικοτίνης αυξάνοντα κατά τη διάρκεια του καπνίσματος ενός τσιγάρου και ύστερα πέφτουν ραγδαία μέχρι το επόμενο κάπνισμα. Η αμεσότητα της επίδρασης θεωρείται ότι συμβάλλει στο να κάνει το κάπνισμα ελκυστικό, ενώ η ραγδαία μείωση της οδηγεί στη συχνή χρήση.
Αν και ο καπνός είναι ήπιο διεγερτικό, κατά παράδοξο τρόπο χρησιμοποιείται για τις κατευναστικές του επιδράσεις, αλλά και για να διατηρεί την ενεργητικότητα, σε περίπτωση κόπωσης ή μονοτονίας. Οι χρήστες καπνίζουν για χαλάρωση, στις περισσότερες περιπτώσεις, αν και οι περισσότεροι καπνιστές λένε ότι είναι πιο πιθανό να ανάψουν τσιγάρο με την παρουσία και άλλων ατόμων που κάνουν το ίδιο. Επιπλέον, η ιδιότητα του να κόβει την όρεξη κάνει την ουσία ελκυστική σε όσους ανησυχούν για το βάρος τους.
Ένα ή δύο τσιγάρα θα οδηγήσουν στην αύξηση του παλμού και της αρτηριακής πίεσης, θα μειώσουν την όρεξη, θα χαμηλώσουν τη θερμοκρασία του δέρματος και θα παραγάγουν συμπτώματα διέγερσης. Ενώ οι συστηματικοί καπνιστές νιώθουν ικανοποίηση με την εισπνοή, οι νέοι χρήστες αισθάνονται συχνά ζάλη και τάση για εμετό.
ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ
Όσο περισσότερο καπνίζει κανείς, τόσο πιο πιθανό είναι να υποφέρει από καρδιακές παθήσεις, θρόμβους στο αίμα, καρδιακές προσβολές, λοιμώξεις του πνεύμονα, εγκεφαλικά, βρογχίτιδα, κακή κυκλοφορία του αίματος, καρκίνο του πνεύμονα, καρκίνο της στοματοφαρυγγικής κοιλότητας και έλκη. Λίγα άτομα θα υποφέρουν από όλα αυτά, όμως όλοι όσοι καπνίζουν είναι πολύ πιθανό να υποφέρουν από κάποιο απ’ όλα.
Ο καρκίνος του πνεύμονα είναι η ασθένεια που σχετίζεται περισσότερο απ’ όλες με το κάπνισμα. Ο κίνδυνος μη αναστρέψιμης βλάβης στους πνεύμονες αυξάνεται με τον αριθμό των τσιγάρων που καπνίζει κάποιος κάθε μέρα, τον αριθμό των χρόνων που καπνίζει και από το αν έχει ξεκινήσει το κάπνισμα σε μικρή ηλικία. Ωστόσο, αν δεν έχουν υποστεί οι πνεύμονες μη αναστρέψιμη βλάβη, μπορούν να καθαρίσουν με την οριστική διακοπή του καπνίσματος, και θεωρείται ότι ο πρώην καπνιστής μπορεί τελικά να αποκτήσει ξανά κανονική υγεία και ικανοποιητικό προσδόκιμο ζωής.
Από τη δεκαετία του 1950, η αυξανόμενη χρήση του φίλτρου και η μέση μείωση της δραστικότητας του τσιγάρου πιθανόν να έχουν συμβάλει στη μείωση των περιστατικών καρκίνου του πνεύμονα. Ωστόσο, πρόσφατα στοιχεία δείχνουν ότι αν και τα «ελαφρά» τσιγάρα έχουν χαμηλότερα επίπεδα πίσσας, οι καπνιστές απλά τείνουν να εισπνέουν πιο βαθιά και πιο συχνά, σε σημείο που τα τυχόν πλεονεκτήματα αναιρούνται.
Αν και ο καρκίνος είναι η ασθένεια που συσχετίζεται περισσότερο απ’ όλες στην κοινή συνείδηση με το κάπνισμα, στην πραγματικότητα δεν είναι εκείνος που προκαλεί τους περισσότερους θανάτους εξαιτίας του καπνίσματος. Το κάπνισμα σκοτώνει περισσότερους ανθρώπους σε παγκόσμια κλίμακα από καρδιαγγειακές παθήσεις παρά από καρκίνο, και περισσότερο από το ένα τρίτο των σχεδόν πέντε εκατομμυρίων θανάτων που σχετίζονται με το κάπνισμα παγκοσμίως οφείλονται σε καρδιαγγειακή πάθηση.
Ωστόσο, δεν είναι μόνον οι καπνιστές που υποφέρουν από τις επιβλαβείς συνέπειες του καπνού. Όλο περισσότερη σημασία δίνεται στο παθητικό κάπνισμα κατά το οποίο μη καπνιστές εισπνέουν καπνό αναγκαστικά. Η αναγνώριση της σοβαρότητας του παθητικού καπνίσματος είναι ένας από τους βασικούς λόγους που οδήγησαν στην αυξανόμενη απαγόρευση το καπνίσματος σε δημόσιους χώρους.
ΕΓΚΥΜΟΣΥΝΗ
Έχει καταγραφεί ότι γυναίκες που καπνίζουν μετά τους πρώτους μήνες της εγκυμοσύνης τους τείνουν να γεννούν μικρότερα και λιγότερο αναπτυγμένα μωρά, τα οποία μπορεί να αντιμετωπίσουν δυσκολίες μετά τον τοκετό. Οι μητέρες αυτές διατρέχουν κάπως αυξημένο κίνδυνο αποβολών.
Έχει επίσης αποδειχθεί ότι οι γυναίκες που καπνίζουν και παίρνουν αντισυλληπτικά από το στόμα είναι δέκα φορές πιο επιρρεπείς να υποφέρουν από ασθένειες της καρδιάς ή του κυκλοφορικού απ’ ό,τι γυναίκες που δεν κάνουν κανένα από τα δύο.
ΕΞΑΡΤΗΣΗ
Η πιο εντυπωσιακή πλευρά του καπνίσματος είναι ο βαθμός εξάρτησης και η συστηματική χρήση. Οι άνθρωποι που αρχίζουν το κάπνισμα τείνουν να αυξάνουν την κατανάλωση μέχρι να γίνουν συστηματικοί καπνιστές. Αν σταματήσουν, νιώθουν ανησυχία, ευερεθιστότητα και κατάθλιψη.
Σε παγκόσμιο επίπεδο, οι περισσότεροι άνθρωποι είναι συστηματικοί χρήστες καπνού παρά χρήστες οποιασδήποτε άλλης γνωστής ουσίας. Οι μεγάλες εταιρείες καπνού έχουν αναγκαστεί να παραδεχτούν ότι ο καπνός προκαλεί εθισμό – ένα γεγονός που προφανώς γνώριζαν εδώ και χρόνια, αλλά το κρατούσαν μυστικό.
