Η σμηγματορροϊκή δερματίτιδα, (seborrheic dermatitis) γνωστή επίσης και ως σμηγματορροϊκό έκζεμα, είναι μια συχνή κατάσταση που παρουσιάζεται στο 2% έως 5% του πληθυσμού.
Πρόκειται για μια χρόνια, επιφανειακή, φλεγμονώδη πάθηση που εντοπίζεται εκλεκτικά στο τριχωτό της κεφαλής, στο πρόσωπο, τα βλέφαρα, τις ρινοχειλικές πτυχές, τα χείλη, τα αυτιά, το στέρνο, τις μασχάλες, τις υπομαζικές πτυχές, τον ομφαλό, τις βουβωνικές χώρες και τη μεσογλουτιαία πτυχή.
Συμπτώματα
Η πάθηση χαρακτηρίζεται από απολέπιση σε ερυθηματώδη βάση. Τα λέπια συνήθως είναι κιτρινωπά κι έχουν λιπαρή όψη. Η φαγούρα μπορεί να είναι εκσεσημασμένη.
Η πιτυρίδα (ξηρά πιτυρίαση) αντιπροσωπεύει μια ήπια μορφή σμηγματορροϊκής δερματίτιδας. Ένας λιπαρός τύπος, η πιτυρίαση steatoides, συνοδεύεται από ερύθημα και συσσώρευση εφελκίδων μεγάλου πάχους.
Στους άλλους τύπους σμηγματορροϊκής δερματίτιδας του τριχωτού της κεφαλής περιλαμβάνονται οι τοξοειδείς, πολυκυκλικές ή πεταλοειδείς μεγάλες κηλίδες και οι ψωριασιόμορφες, εξιδρωματικές ή εφελκιδοποιημένες πλάκες.
Η νόσος συχνά εξαπλώνεται πέρα από το έντριχο μέρος του τριχωτού της κεφαλής, προς την περιοχή του μετώπου, τα αυτιά, τις οπισθοωτιαίες περιοχές και τον τράχηλο. Στις περιοχές αυτές οι μεγάλες κηλίδες έχουν καμπυλωτό περίγραμμα και ερυθροκίτρινη ή κιτρινωπή χροιά.
Σε σκουρόχρωμα άτομα, οι τοξοειδείς και πεταλοειδείς βλάβες συχνά καταλαμβάνουν τη γραμμή των μαλλιών. Σε πιο σοβαρές περιπτώσεις καλύπτεται ολόκληρο το τριχωτό της κεφαλής από μια λιπαρή, ρυπαρή εφελκίδα με δυσάρεστη οσμή.
Στα βρέφη, οι κιτρινωπές ή καστανόχροες λεπιδώδεις βλάβες που εμφανίζονται στο τριχωτό της κεφαλής σε συνδυασμό με το συσσωρευμένο προσκολλημένο υλικό από επιθηλιακά νεκρά κύτταρα καλείται σκούφος λίκνου.
Στα φρύδια παρατηρείται συχνά ερύθημα και απολέπιση. Τα βλέφαρα είναι δυνατόν να φέρουν κιτρινόλευκα, λεπτά λέπια και αχνό ερύθημα. Τα όρια των βλεφάρων μπορεί να είναι ερυθηματώδη και κοκκιώδη (οριακή βλεφαρίτιδα) και ο επιπεφυκότος να εμφανίζεται υπεραιμικός.
Στην περίπτωση προσβολής του μεσοφρύου, τη λεπτή απολέπιση συνοδεύουν ρωγμές που εντοπίζονται στις πτυχές του εσωτερικού άκρου του φρυδιού. Στις ρινοχειλικές πτυχές και τα πτερύγια τη μύτης μπορεί να αναπτυχθούν κιτρινωπές ή κιτρινέρυθρες λεπιδώδεις κηλίδες που ενίοτε φέρουν ρωγμές στην επιφάνεια τους. Στους άνδρες, είναι συχνή η θυλακίτιδα της περιοχής που υπάρχουν γένια στο πρόσωπο.
Όταν εντοπίζεται στα αυτιά η σμηγματορροϊκή δερματίτιδα μπορεί να συγχέεται με λοιμώδη εξωτερική ωτίτιδα. Υπάρχει απολέπιση των ωτιαίων αγωγών, γύρω από τον έξω ακουστικό πόρο, που χαρακτηρίζεται συνήθως από έντονη φαγούρα. Είναι δυνατόν να προσβληθεί η οπισθοωτιαία περιοχή και το δέρμα που βρίσκεται κάτω από το λοβό του αυτιού. Στις περιοχές αυτές το δέρμα συχνά καθίσταται ερυθρό, ρωγμώδες και εξοιδημένο.
Στη μασχάλη ο εξάνθημα ξεκινά από τις κορυφές, αμφοτερόπλευρα και εν συνεχεία εξαπλώνεται στο γειτονικό δέρμα. Ο τύπος αυτός μοιάζει με εκείνον της αλλεργικής δερματίτιδας εξ επαφής που οφείλεται στη χρήση αποσμητικού αλλά διαφέρει από εκείνον της δερματίτιδας από ενδύματα (ο οποίος προσβάλλει την περιφέρεια της μασχάλης, αφήνει όμως ελεύθερη την καμάρα). Ο τύπος προσβολής ποικίλλει και μπορεί να έχει την κλινική μορφή απλού ερυθήματος και απολέπισης μέχρι πιο έντονων πεταλοειδών μεγάλων κηλίδων με ρωγμές.
Μερικές φορές προσβάλλονται οι υπομαζικές πτυχές και ο ομφαλός. Η προστερνική χώρα αποτελεί εκλεκτική θέση εντόπισης στον κορμό.
Η σμηγματορροϊκή δερματίτιδα εμφανίζεται συχνά στη βουβωνική χώρα και στη μεσογλουτιαία πτυχή, όπου η κλινική της εμφάνιση μπορεί να θυμίζει έντονα δερματοφυτία μηρογεννητικών πτυχών ή καντιντίαση. Στις περιοχές αυτές, η κλινική εικόνα συχνά αλληλοεπικαλύπτεται με εκείνη της ανάστροφης ψωρίασης. Στην πραγματικότητα, πολλοί από αυτούς τους ασθενείς έχουν αλληλοεπικάλυψη των δύο αυτών καταστάσεων τόσο στη βουβωνική χώρα όσο και στα μαλλιά του κεφαλιού.
Οι βλάβες μπορεί να γενικευτούν και να εξελιχθούν σε μια γενικευμένη αποφολιδωτική ερυθροδερμία, ειδικά στα βρέφη. Αυτά τα βρέφη θα έχουν ευρήματα ανοσοκαταστολής.
Στους ενήλικες, τα γενικευμένα εξανθήματα μπορεί να συνοδεύονται από λεμφαδενοπάθεια και να μοιάζουν κλινικά με τη σπογγοειδή μυκητίαση ή την ψωριασική ερυθροδερμία.
Αιτίες
Η σμηγματορροϊκή δερματίτιδα μπορεί να συσχετίζεται με ή να επιδεινώνεται από διάφορες εσωτερικές παθήσεις.
Η νόσος Parkinson συνοδεύεται συχνά από σοβαρής μορφής επίμονη σμηγματορροϊκή δερματίτιδα που προσβάλλει το τριχωτό της κεφαλής και το πρόσωπο και εκδηλώνεται με κηρώδη, διάχυτη απολέπιση.
Η ετερόπλευρη βλάβη της νεύρωσης του προσώπου, ή κάποιο αγγειοεγκεφαλικό επεισόδιο είναι δυνατόν να οδηγήσει σε ετερόπλευρη εντοπισμένη σμηγματορροϊκή δερματίτιδα. Η κατάσταση αυτή εμφανίζει αυξημένη επίπτωση σε ασθενείς με σύνδρομο επίκτητης ανοσοανεπάρκειας (AIDS).
Αυξημένη επίπτωση έχει παρατηρηθεί επίσης σε ασθενείς, οι οποίοι είναι οροθετικοί για τον ανθρώπινο ιό της ανοσοανεπάρκειας (HIV), αλλά δεν έχουν αναπτύξει άλλα σημεία κλινικής νόσου.
Ο σακχαρώδης διαβήτης, ειδικά στα παχύσαρκα άτομα, η ιδιοπαθής στεατόρροια, οι διαταραχές δυσαπορρόφησης, η επιληψία, τα νευροληπτικά φάρμακα όπως είναι η αλοπεριδόλη, καθώς επίσης και οι αντιδράσεις στο αρσενικό και το χρυσό είναι δυνατόν να προκαλέσουν εξανθήματα τύπου σμηγματορροϊκής δερματίτιδας.
Η αιτία αυτής της συχνής διαταραχής είναι περίπλοκη αλλά μπορεί να συσχετίζεται με την παρουσία του λιπόφιλου ζυμομύκητα Pityrosporum ovale. Ο αριθμός των ζυμομυκήτων έχει συσχετισθεί με τη σοβαρότητα της νόσου και η μείωση του πληθυσμού τους εμφανίζεται ως ανταπόκριση στη θεραπεία. Ο P. ovale αφθονεί επίσης στο τριχωτό της κεφαλής ασθενών, οι οποίοι δεν εκδηλώνουν κλινικά σημεία της νόσου και ο ζυμομύκητας μπορεί να είναι παθογόνος μόνο σε προδιατεθειμένα άτομα.
Ιστολογική εξέταση
Η επιδερμίδα εμφανίζει τη συνηθισμένη ακάνθωση με κάποια λέπτυνση των υπερθηλαίων πλακών. Παρατηρούνται διάφοροι βαθμοί σπογγίωσης και εξωκυττάρωσης λεμφοκυττάρων. Ένα χαρακτηριστικό εύρημα είναι η παρουσία μιας εστιακής λεπιδώδους εφελκίδας που προσφύεται στο θυλακικό στόμιο.
Διαφορική διάγνωση
Η κλινική εικόνα μερικών περιπτώσεων σμηγματορροϊκής δερματίτιδας θυμίζει έντονα εκείνη της ψωρίασης και οι δύο καταστάσεις μπορεί να αλληλοεπικαλύπτονται.
Η ψωρίαση εκδηλώνεται συνήθως με πιο έντονο ερύθημα και πιο πυκνά αργυρόχροα λέπια που απολεπίζονται κατά στιβάδες. Η αφαίρεση των λεπιών της ψωρίασης είναι δυνατόν να αποκαλύψει αιμορραγικά σημεία (σημείο Auspitz). Το σημείο αυτό είναι συχνό, αλλά δεν έχει μεγάλη ειδικότητα. Ο έντονη φαγούρα αποτελεί σύμπτωμα που συνάδει με τη διάγνωση της σμηγματορροϊκής δερματίτιδας. Η κατάσταση αποσαφηνίζεται με την ανεύρεση ψωριασικών βλαβών σε άλλα μέρη του σώματος (βοθρία ονύχων, βαλανίτιδα).
Το μολυσματικό κηρίο του τριχωτού της κεφαλής, ειδικά όταν συσχετίζεται με φθειρίαση, μπορεί να προκαλέσει δυσχέρεια στη διαφορική διάγνωση. Το μολυσματικό κηρίο του τριχωτού της κεφαλής μπορεί να εμφανίζεται ως μια εφελκιδοποιημένη δερματοπάθεια βραδείας εξέλιξης που δεν παρουσιάζει σημάδια βελτίωσης.
Η ιστιοκυττάρωση από κύτταρα Langerhans μπορεί επίσης να θυμίζει σμηγματορροϊκή δερματίτιδα, αλλά εκδηλώνεται συνήθως με καστανέρυθρες περιθυλακικές βλατίδες και ανάπτυξη διαβρώσεων στη βουβωνική χώρα. Η εφελκιδοποιημένη ψώρα του τριχωτού της κεφαλής μπορεί επίσης να συγχέεται με τη σμηγματορροϊκή δερματίτιδα και το Trichophyton tonsurans συχνά προκαλεί την παραγωγή ενός αδιόρατου σμηγματορροϊκού λεπιού. Σε ασαφείς περιπτώσεις δερματοφυτίας, η βίαιη τριβή του τριχωτού της κεφαλής με μια υγρή γάζα θα απομακρύνει τις σπασμένες κοντές τρίχες που είναι θετικές στην εξέταση με ΚΟΗ. Αυτή μπορεί να είναι η πιο σύντομη οδός για να τεθεί η διάγνωση.
Αντιμετώπιση
Παράγοντες κατάλληλοι για χρήση στο άτριχο δέρμα περιλαμβάνουν τις κρέμες, τις πηκτές (gels), τα εκνεφώματα και τους αφρούς κορτικοστεροειδών.
Το κορτικοστεροειδή ασκούν συνήθως ταχεία δράση, αλλά στην περιοχή του προσώπου ακόμη και τα μέσης ισχύος κορτικοστεροειδή μπορούν να προκαλέσουν ροδόχρου νόσο εκ στεροειδών. Ως εκ τούτου, προτιμώνται συχνά οι αντιμυκητιασικοί παράγοντες και οι αναστολείς της καλσινευρίνης.
Τα σκευάσματα της κετοκοναζόλης, του ciclopirox, της τακρολίμης και της πιμεκρολίμης είναι όλα αποτελεσματικά. Σήμερα τα αντιμυκητιασικά διατίθενται σε ένα μεγάλο εύρος εκδόχων, στα οποία περιλαμβάνονται οι αφροί, οι πηκτές (gels) και η υγρή μορφή.
Το σαμπουάν μπιφοναζόλης έχει αποδειχτεί αποτελεσματικό στην αντιμετώπιση βρεφών και μικρών παιδιών.
Η τοπική εφαρμογή αναστολέων της καλσινευρίνης, ειδικά σε υγρό δέρμα, μπορεί να συνοδεύεται από αίσθημα καύσου.
Οι ασθενείς εν γένει ανέχονται καλά τους παράγοντες αυτούς αφότου προηγηθεί θεραπεία με ένα κορτικοστεροειδές. Όταν αναπτυχθεί δευτερογενής βακτηριακή λοίμωξη, μερικές φορές χρειάζεται ένα τοπικό ή per os αντιβιοτικό.
Σε ασθενείς που έχουν μολυνθεί με τον ιό HIV, έχει χρησιμοποιηθεί η αλοιφή σουκινικού λιθίου (Efalith) για την περίπτωση νόσου εντοπιζόμενης στο πρόσωπο.
Έχει αποδειχτεί ότι η αλοιφή γλυκονικού λιθίου 8% ανταγωνίζεται επάξια το γαλάκτωμα κετοκοναζόλης 2% σε υγιείς ενήλικες και ήταν αποτελεσματικότερη όσον αφορά στον έλεγχο της απολέπισης και των συμπτωμάτων.
Τα προϊόντα της νατριούχου σουλφακεταμίδης με ή χωρίς θείο είναι αποτελεσματικά στην περίπτωση ασθενών με επίμονη νόσο.
Για την πάθηση του τριχωτού της κεφαλής, το σουλφίδιο του σεληνίου, η κετοκοναζόλη, η πίσσα, ο πυριθιονικός ψευδάργυρος, η φλουοκινολόνη και τα σαμπουάν ρεσορκίνης είναι αποτελεσματικά. Οι παράγοντες αυτοί θα πρέπει να χρησιμοποιούνται συνήθως δύο έως τρεις φορές την εβδομάδα, ενώ στα μεσοδιαστήματα χρησιμοποιείται ένα απλό σαμπουάν, ανάλογα με τις ανάγκες.
Οι αντιμυκητιασικοί αφροί και οι πηκτές (gels), καθώς επίσης και τα διαλύματα, οι αφροί, οι πηκτές και τα εκνεφώματα κορτικοστεροειδών, είναι όλα αποτελεσματικά.
Για τη θεραπεία του τριχωτού της κεφαλής προτιμώνται οι αλοιφές ή οι ελαιώδεις συνθέσεις από μερικούς έγχρωμους ασθενείς.
Η φαγούρα του έξω ακουστικού πόρου ανταποκρίνεται συνήθως σε ένα τοπικό κορτικοστεροειδές, στους αναστολείς της καλσινευρίνης ή σε αντιμυκητιασικά όπως είναι η κετοκοναζόλη ή το ciclopirox. Το ωτικό εναιώρημα Cortisporin μπορεί να επιφέρει ταχεία σχετικά ίαση αλλά η δερματίτιδα εξ επαφής στην νεομυκίνη είναι δυνατόν να επιπλέξει τη χρήση μερικών εκ των προϊόντων Cortisporin. Το ωτικό διάλυμα Desonide (0.05% δεσονίδη και 2% οξεικό οξύ) είναι επίσης αποτελεσματικό και μπορεί να γίνει καλύτερα ανεκτό σε ορισμένους ασθενείς από ότι το ωτικό διάλυμα Domeboro.
Οι σταγόνες ή η αλοιφή νατριούχου σουλφακεταμίδης μπορεί να είναι δραστικά στην αντιμετώπιση της σμηγματορροϊκής βλεφαρίτιδας.
Οι λαμβανόμενες από το στόμα τετρακυκλίνες μπορεί να είναι αποτελεσματικές και έχει αποδειχτεί ότι μειώνουν τον πληθυσμό των μικροοργανισμών στους προσβεβλημένους θύλακες.
Τα σκευάσματα στεροειδών είναι κατάλληλα για βραχυχρόνια χρήση αλλά μπορεί να προκαλέσουν γλαύκωμα και καταρράκτη.
Ο ήπιος καθημερινός καθαρισμός με ένα βαμβακοφόρο στυλεό και ένα σαμπουάν για μωρά διαλυμένο σε νερό μπορούν να περιορίσουν τα συμπτώματα. Σε σοβαρές περιπτώσεις, οι τοπικοί παράγοντες συνδυάζονται με αντιβιοτικά και αντιμυκητιασικά από το στόμα.
