Ο στρεπτόκοκκος ο πυογόνος είναι Gram-Θετικός κόκκος, αερόβιος. To όνομα του βακτηρίου οφείλεται στο γεγονός ότι εμφανίζεται με χαρακτηριστική διάταξη αλυσίδων (στρεπτών).
Ο πυογόνος στρεπτόκοκκος (Streptococcus pyogenes) ονομάζεται και β-αιμολυτικός στρεπτόκοκκος ομάδας Α (Haemolytic Streptococcus A) επειδή όταν καλλιεργείται στο εργαστήριο σε θρεπτικά υλικά που έχουν αίμα ανθρώπου ή ζώων, το διαλύει τελείως (αιμόλυση) και γιατί βάσει ενός τρόπου τυποποίησης των β-αιμολυτικών στρεπτόκοκκων (ομαδοποίησης) που καθιέρωσε η Γερμανίδα ερευνήτρια Rebecca Lancefield (ι895-198ι) ταξινομείται στην ομάδα Α.
Το βακτήριο βρίσκεται στη μύτη, στο φάρυγγα και στο δέρμα. Ποσοστό περίπου 5% των υγιών ατόμων έχουν το μικρόβιο αυτό στο λαιμό τους χωρίς να έχουν λοίμωξη (υγιείς φορείς). Τους χειμερινούς μήνες οι υγιείς φορείς φθάνουν το 20%. Το μικρόβιο, δεν επιβιώνει στο εξωτερικό περιβάλλον.
Μετάδοση
Μεταδίδεται από τα άτομα που πάσχουν από φαρυγγοαμυγδαλίτιδα ή είναι υγιείς φορείς, με το φτάρνισμα, το βήχα και λιγότερο με την ομιλία. Άτομα που πάσχουν, μεταδίδουν πολύ πιο εύκολα στα άτομα του περιβάλλοντος απ’ ότι οι φορείς, ενώ μετά από τη θεραπεία δύο ημερών η μετάδοση είναι πολύ δύσκολη. Η μετάδοση γίνεται και με άμεση επαφή, όταν υπάρχουν δερματικές λοιμώξεις που οφείλονται στο μικρόβιο αυτό. Πιστεύεται ότι οι υγιείς φορείς έχουν πολύ μικρή πιθανότητα να μεταδώσουν το στρεπτόκοκκο, ίσως λόγω του μικρού αριθμού των μικροοργανισμών στο φάρυγγα ή την εξαφάνιση τους από τις ρινικές εκκρίσεις.
Λοιμώξεις και επιπλοκές
Ο χρόνος επώασης είναι 2-4 ημέρες για τις οξείες λοιμώξεις. Προκαλεί μια ποικιλία εκδηλώσεων, οι περισσότερες από τις οποίες συνοδεύονται με πυρετό, όπως πυώδη φαρυγγίτιδα – αμυγδαλίτιδα (φαρυγγοαμυγδαλίτιδα) (ευθύνεται για το 10-15% των περιπτώσεων), ωτίτιδα, επιλόχειο πυρετό, μαστίτιδα, μηνιγγίτιδα και σηψαιμία (κυρίως στα νεογνά), λοιμώξεις του δέρματος όπως θυλακίτιδα, ερυσίπελας, κυτταρίτιδα, μολυσματικό κηρίο, και μυοσίτιδα).
Η πυώδης φαρυγγίτιδα – αμυγδαλίτιδα μπορεί να εξελιχθεί σε οστρακιά. Ορισμένα στελέχη του πυογόνου στρεπτόκοκκου, τα οποία παράγουν μια τοξίνη που λέγεται ερυθρογόνος, προκαλούν οστρακιά η οποία μπορεί να εμφανιστεί δύο περίπου μέρες μετά την έναρξη των πρώτων συμπτωμάτων. Σε αυτή την περίπτωση ένα παιδί ανεβάζει υψηλό πυρετό, έχει πρησμένους λεμφαδένες και βγάζει ένα κόκκινο διάχυτο εξάνθημα. Μετά τη θεραπεία, η λοίμωξη αφήνει ανοσία για περιορισμένο χρονικό διάστημα.
Μια έως τέσσερις εβδομάδες μετά από στρεπτοκοκκική φαρυγγοαμυγδαλίτιδα ή οστρακιά, αν δεν χορηγηθεί θεραπεία, μπορεί να εμφανισθούν οξεία σπειραματονεφρίτιδα ή ρευματικός πυρετός. Οι επιπλοκές αυτές είναι συνέπεια μιας μη φυσιολογικής απάντησης του ανοσοποιητικού συστήματος σε λοιμώξεις από στρεπτόκοκκο σε άτομα με γενετική προδιάθεση.
Στελέχη του πυογόνου στρεπτόκοκκου που παράγουν πυρετογόνους τοξίνες, προκαλούν το σύνδρομο τοξικής καταπληξίας, η οποία σοβαρότατη έως και θανατηφόρο επιπλοκή.
Οι επιπλοκές της στρεπτοκοκκικής λοίμωξης είναι σπάνιες, αλλά πολλές φορές σοβαρές, και γι’ αυτό απαιτείται πάντα θεραπευτική αγωγή των στρεπτοκοκκικών λοιμώξεων.
Διάγνωση
Στη στρεπτοκοκκική αμυγδαλίτιδα χρησιμοποιείται το στρεπ τεστ (strep-test) το οποίο επιβεβαιώνει την ύπαρξη του μικροβίου. Είναι ένα τεστ ανοσοχρωματογραφίας με το οποίο ανιχνεύεται το αντιγόνο του β-αιμολυτικού στρεπτόκοκκου ομάδας Α σε φαρυγγοαμυγδαλικό επίχρισμα, αρκεί να μην έχει ξεκινήσει αντιβίωση. Η απάντηση δίνεται σε 10 λεπτά. Όταν η εξέταση γίνεται από εκπαιδευμένο προσωπικό έχει σχετικά καλή ευαισθησία (55-75%) αλλά χαμηλή ειδικότητα διότι ανιχνεύει και στρεπτοκόκκους άλλων ομάδων όπως B, C, G και D.
Εφόσον επιβεβαιωθεί ότι υπάρχει το μικρόβιο μπορεί να γίνει καλλιέργεια του επιχρίσματος. Η εξέταση αυτή γίνεται για να επιβεβαιωθεί το παθογόνο μικρόβιο και για να γίνει έλεγχος της ευαισθησίας του, ώστε να επιλέξει ο γιατρός το κατάλληλο αντιβιοτικό. Η αντιβίωση είναι απαραίτητη διότι δεν πρόκειται για ίωση που προκαλείται από ιό αλλά για βακτήριο.
Θεραπεία
Συχνά η φαρυγγοαμυγδαλίτιδα οφείλεται σε μόλυνση από τον β-αιμολυτικό στρεπτόκκοκο ομάδας Α. Παρόλο που πρόκειται για κάτι αρκετά συνηθισμένο, απαιτεί συγκεκριμένη αντιμετώπιση.
Φάρμακο εκλογής για τη θεραπεία της στρεπτοκοκκικής φαρυγγοαμυγδαλίτιδας είναι η πενικιλίνη. Σε περίπτωση αλλεργίας στην πενικιλλίνη χορηγείται ερυθρομυκίνη ή κλαριθρομυκίνη, πρέπει όμως πάντα να έχουμε επιβεβαιώσει στο αντιβιόγραμμα την ευαισθησία τους, διότι έχει παρατηρηθεί ότι μπορεί να έχουμε αντοχή σε ένα ποσοστό πάνω από 30%. Μερικές φορές η θεραπεία αποτυγχάνει και χορηγούνται κατόπιν ιατρικών οδηγιών άλλα αντιβιοτικά.
Η χορήγηση του αντιβιοτικού πολύ γρήγορα ελαττώνει τον αριθμό των στρεπτοκόκκωv στο φάρυγγα και τα παιδιά μπορούν να επιστρέψουv στο σχολείο ακόμα και 24 ώρες μετά την έναρξη της θεραπείας.
Πρόληψη
Μετά τη λοίμωξη δημιουργούνται προστατευτικά αντισώματα. Επειδή όμως υπάρχουν πολλοί τύποι του μικροβίου, δεν υπάρχει πλήρης ανοσία στις νέες λοιμώξεις. Ωστόσο με την πάροδο της ηλικίας η συχνότητα των λοιμώξεων από στρεπτόκοκκο μειώνεται αισθητά.
Μέχρι σήμερα δεν υπάρχει εμβόλιο. Για την πρόληψη πρέπει να λαμβάνονται μέτρα προσωπικής υγιεινής. Τα χέρια πρέπει να πλένονται μετά από το φτάρνισμα ή το βήχα, καθώς και πριν από το φαγητό. Άτομα με φαρυγγίτιδα ή λοιμώξεις στο δέρμα πρέπει να συμβουλεύονται αμέσως γιατρό.
