Οι σταφυλόκοκκοι, εκτός του του χρυσίζοντα σταφυλόκοκκου, δεν παράγουν το ένζυμο πηκτάση (κοαγκουλάση) και γι’ αυτό το λόγο χαρακτηρίζονται ως πηκτάση – αρνητικοί (ή κοαγκουλάση – αρνητικοί).
Οι κοαγκουλάση – αρνητικοί σταφυλόκοκκοι (Coagulase – Negative Staphylococci) είναι Gram-Θετικοί κόκκοι (είδος βακτηρίων) και διατάσσονται, όπως και ο χρυσίζων σταφυλόκοκκος, σε σωρούς σαν τσαμπί από σταφύλι. Ξεχωρίζουν από το χρυσίζοντα σταφυλόκοκκο για την ιδιότητα τους να μην πήζουν το πλάσμα (την ιδιότητα αυτή έχει χαρακτηριστικά ο χρυσίζων σταφυλόκοκκος, που παράγει πηκτάση).
Αποτελούν μια ομάδα με πάνω από 40 είδη. Τον άνθρωπο ενδιαφέρουν κυρίως ο Staphylococcus epidermidis, ο Staphylococcus haemolyticus και ο Staphylococcus saprophyticus. Τελευταία έχουν ενοχοποιηθεί για λοιμώξεις στον άνθρωπο και άλλα είδη όπως ο Staphylococcus lugdunensis.
Πολλά από τα είδη, όπως ο Staphylococcus epidermidis (σταφυλόκοκκος επιδερμίδας), βρίσκονται μόνιμα στο δέρμα του ανθρώπου, στο ανώτερο αναπνευστικό σύστημα, στον επιπεφυκότα των ματιών και στον έξω ακουστικό πόρο . Ο μικροοργανισμός αυτός βρίσκεται επίσης στο περιβάλλον (νερό, τρόφιμα, έδαφος, σκόνη κ.α.). Ο σταφυλόκοκκος επιδερμίδας δεν παράγει το ένζυμο πηκτάση, ούτε δεν παράγει αιμολυσίνες και προκαλεί σπάνια φλεγμονή του δέρματος αλλά ευθύνεται για βακτηριακή ενδοκαρδίτιδα σε προσθετικές βαλβίδες ή παρουσία ξένων σωμάτων εντός της καρδιάς (καθετήρας σε υδροκέφαλο).
Άλλα είδη όπως ο Staphylococcus saprophyticus βρίσκονται στον κόλπο και την ουρήθρα των γυναικών που είναι νεαρής ηλικίας (κυρίως 18-28 ετών). Ο σταφυλόκκος αυτός διακρίνεται για την αυξημένη ικανότητά του να προσκολλάται στα ουροθηλιακά κύτταρα. Σε περιπτώσεις κακοήθειας παρατηρείται αποικισμός του δέρματος από το Staphylococcus haemolyticus. που ανήκει στους coagulase negative σταφυλόκοκκους. Οι γυναίκες έχουν μεγαλύτερη ευαισθησία στην προσβολή από το μικρόβιο.
Οι κοαγκουλάση-αρνητικοί σταφυλόκοκοι καταστρέφονται από τα συνήθη αντισηπτικά (π.χ. οινόπνευμα 70%) και απολυμαντικά (π.χ. διάλυμα οικιακής χλωρίνης ιο%). Καταστρέφοτναι επίσης από την υψηλή θερμοκρασία (π.χ. 120°C σε ένα λεπτό).
Μετάδοση
Η μετάδοση γίνεται έμμεσα με τα χέρια από μολυσμένα αντικείμενα. Αυτός ο τρόπος μετάδοσης έχει ιδιαίτερη σημασία όταν πρόκειται για στελέχη που είναι ανθεκτικά στα αντιβιοτικά. Στις περισσότερες όμως περιπτώσεις οι λοιμώξεις είναι ενδογενείς (προκαλούνται από τα μικρόβια που ήδη υπάρχουν στον οργανισμό στη φυσιολογική χλωρίδα).Για το λόγο αυτό προτού γίνει οποιαδήποτε επέμβαση στον άνθρωπο (ακόμη και απλή αιμοληψία) γίνεται πολύ καλός καθαρισμός του δέρματος.
Όπως και στο χρυσίζοντα σταφυλόκοκκο, ο χρόνος από τη μόλυνση μέχρι την εκδήλωση της λοίμωξης ποικίλλει. Συνήθως κυμαίνεται από 4 μέχρι 10 ημέρες. Όμως η λοίμωξη μπορεί να συμβεί και αρκετό καιρό (μέχρι και μήνες) μετά τη μόλυνση. Τυπικό παράδειγμα είναι η μόλυνση προσθέσεων κατόπιν ορθοπεδικών επεμβάσεων.
Ποιες λοιμώξεις προκαλούν
Πολλές λοιμώξεις προκαλούνται από τα είδη σταφυλόκοκκων που δεν παράγουν κοαγκουλάση.
Ο Staphylococcus epidermidis θεωρείται βασικό νοσοκομειακό παθογόνο με την έννοια ότι προκαλεί λοιμώξεις (βακτηριαιμία, σηψαιμία, ενδοκαρδίτιδα) σε άτομα που έχουν ενδαγγειακούς καθετήρες, έχουν υποστεί περιτοναϊκή κάθαρση, κατά τις χειρουργικές επεμβάσεις, ιδιαίτερα νευροχειρουργικές (μηνιγγίτιδα σε παροχέτευση π.χ. υδροκέφαλων) ή ορθοπαιδικές (π.χ. αρθρίτιδα, οστεομυελίτιδα σε τοποθέτηση προσθέσεων σε αρθροπλαστικές εγχειρήσεις στο ισχίο και στο γόνατο), καθώς και κατά τις καρδιοχειρουργικές επεμβάσεις (ενδοκαρδίτιδα σε τοποθέτηση βαλβίδων).
Ο Staphylococcus haemolyticus έχει απομονωθεί από περιπτώσεις σηψαιμίας σε άτομα με κακοήθεια.
Ο Staphylococcus saprophyticus αναφέρεται συχνά ως αιτία ουρολοιμώξεων σε νεαρές γυναίκες μετά τη σεξουαλική επαφή (θεωρείται το κύριο αίτιο ουρολοιμώξεων γυναικών κατά το «μήνα του μέλιτος»).
Ο Staphylococcus lugdunensis έχει απομονωθεί σε περιπτώσεις ενδοκαρδίτιδας.
Διάγνωση
Η διάγνωση βασικά γίνεται με τη μικροσκοπική εξέταση του κλινικού υλικού και την καλλιέργεια. Στη συνέχεια γίνεται έλεγχος ευαισθησίας. Στην περίπτωση που γίνεται καλλιέργεια αίματος, επειδή, όπως προαναφέρθηκε, πολλά είδη βρίσκονται φυσιολογικά στο ανθρώπινο σώμα και ιδιαίτερα στο δέρμα, για να αποκλειστεί η περίπτωση επιμόλυνσης από τα μικρόβια του δέρματος, το θετικό αποτέλεσμα αξιολογείται μόνο όταν είναι το ίδιο σε δύο διαδοχικές καλλιέργειες.
Θεραπεία
Ανάλογα με τη λοίμωξη, χορηγούνται κατάλληλα αντιβιοτικά, τα οποία με το αντιβιόγραμμα έχουν αποδειχθεί δραστικά.
Στην περίπτωση λοιμώξεων προσθετικών χειρουργικών επεμβάσεων όπως καρδιοχειρουργικών, νευροχειρουργικών, αρθροπλαστικών, συνιστάται αντικατάσταση των προσθέσεων όπως βαλβίδων, σωληνίσκων, τεχνητών αρθρώσεων αντίστοιχα μετά την αποτυχία της αντιμικροβιακής χημειοθεραπείας κατά τη γνώμη των χειρουργών.
Επίσης για τον ίδιο λόγο γίνεται αντικατάσταση ενδαγγειακών καθετήρων στην περίπτωση σηψαιμίας.
Πρόληψη
Δεν υπάρχει εμβόλιο. Λόγω της καθολικής παρουσίας στο δέρμα του ανθρώπου των μικροβίων αυτών, ιδίως του Staphylococcus epidermidis, λαμβάνονται μέτρα για τον καθαρισμό του δέρματος κατά τη διάρκεια επεμβάσεων (καρδιοχειρουργικών, νευροχειρουργικών, αρθροπλαστικής, τοποθετήσεων βηματοδότη), ακόμη όμως και κατά την αιμοληψία.
Στα νοσοκομεία λαμβάνονται μέτρα καθαρισμού των επιφανειών, μέτρα αντισηψίας. Σημειώνεται ότι το συχνό και καλό πλύσιμο των χεριών είναι απαραίτητο για την αποφυγή μετάδοσης στελεχών που είναι ανθεκτικά στα αντιβιοτικά.
