Ο κουρκουμάς ή τουρμερικό (turmeric) είναι ένα μπαχαρικό που χρησιμοποιείται στη μαγειρική για να δώσει γεύση και κίτρινο χρώμα.
Μια πολυφαινόλη, η κουρκουμίνη (curcumin) είναι το βασικό φυσικό συστατικό του μπαχαρικού που του προσδίδει το χαρακτηριστικό πορτοκαλοκίτρινο χρώμα του. Τα κουρκουμινοειδή αποτελούν το 2-9% του κουρκουμά εκ των οποίων το 75% είναι η κουρκουμίνη και το 10-20% η δημεθοξυκουρκουμίνη και η δισδιμεθόξυκουρκουμίνη – το ποσοστό της κουρκουμίνης στον κουρκουμά δεν ξεπερνά το 5%.
Υπάρχουν διάφοροι ισχυρισμοί υγείας για τον κουρκουμά αλλά το σημαντικό πρόβλημα είναι ότι η κουρκουμίνη έχει πτωχή βιοδιαθεσιμότητα καθώς απορροφάται δύσκολα από το ανθρώπινο σώμα – αυτό ωστόσο δεν ισχύει για ορισμένα διατροφικά συμπληρώματα που περιέχουν μια ειδική μορφή κουρκουμίνης.
Τα οφέλη
Η κουρκουμίνη είναι ένα αντιοξειδωτικό στον δοκιμαστικό σωλήνα αλλά δεν είναι ξεκάθαρο πως συμπεριφέρεται στο ανθρώπινο σώμα. Ίσως να ενισχύει ορισμένα αντιοξειδωτικά ένζυμα.
Οι περισσότερες μελέτες έχουν πραγματοποιηθεί στο εργαστήριο και σε ζώα ενώ υπάρχουν λίγα δεδομένα για τον άνθρωπο. Υπάρχουν ενδείξεις ότι η κουρκουμίνη, εκτός από αντιοξειδωτικό, έχει αντιφλεγμονώδεις και αντικαρκινικές ιδιότητες. Επίσης ότι μπορεί να προστατεύει τους νευρώνες του εγκεφάλου.
“Τα επιστημονικά δεδομένα στον άνθρωπο είναι περιορισμένα” λέει η δρ Barbara Delage, από το Linus Pauling Institute και το Οregon State University, η οποία επιθεώρησε το 2016 τις μελέτες που έχουν γίνει για τον κουρκουμά. Η ίδια λέει ότι λίγες είναι οι καλά σχεδιασμένες μελέτες.
Μελέτες σε ζώα έχουν δείξει ότι η κουρκουμίνη αναστέλλει ορισμένες ουσίες που ευνοούν τη φλεγμονή, καταπραΰνει την κολίτιδα, καταστέλλει τις ανοσοποιητικές αντιδράσεις της ρευματοειδούς αρθρίτιδας και μειώνει τις φλεγμονές των νεύρων ύστερα από τραυματισμούς στον εγκέφαλο.
Στους ανθρώπους ίσως ασκεί ευεργετικές επιδράσεις σε πάσχοντες από νοσήματα στα οποία εμπλέκεται η φλεγμονή, όπως τα καρδιαγγειακά, η ρευματοειδής αρθρίτιδα, τα φλεγμονώδη νοσήματα του εντέρου κ.ά. αλλά η Delage λέει ότι “δεν μπορούν να εξαχθούν οριστικά συμπεράσματα από λίγες μικρές μελέτες”.
Μια μελέτη που εξέτασε τις επιδράσεις μείγματος κουρκουμίνης και άλλων συστατικών στην πέψη έδειξε ότι μπορεί να βελτιωθούν, ο τυμπανισμός και ο γαστρικός πόνος αλλά όχι η γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση στα άτομα με λοίμωξη από ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού.
Υπάρχουν επίσης μελέτες που δείχνουν ότι η κουρκουμίνη ίσως βελτιώνει την ευαισθησία στην ινσουλίνη και ελαττώνει τη φλεγμονή στους πάσχοντες από διαβήτη.
Η απορρόφηση από τον οργανισμό
Ανεξάρτητα από τα δυνητικά οφέλη του κουρκουμά, στην πράξη υπάρχει ένα πρόβλημα: o ανθρώπινος οργανισμός απορροφά μικρή ποσότητα κουρκουμίνης την οποία στη συνέχεια αποβάλλει γρήγορα. Ο μεταβολισμός γίνεται στο συκώτι και στα τοιχώματα του εντέρου.
Μια βρετανική μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2004 έδειξε ότι μια δοσολογία μικρότερη των 3,6 γραμμαρίων κουρκουμίνης την ημέρα (αντιστοιχούν σε 50-70 γραμμάρια κουρκουμά) δεν ήταν ικανή να ανιχνευτεί στο αίμα – η μελέτη αυτή περιέλαβε δόσεις 0,45-3,6 γραμμαρίων για τέσσερις μήνες και διαπίστωσε ως κύρια παρενέργεια τη διάρροια. Πρέπει λοιπόν να είναι κανείς πολύ επιφυλακτικός για τη δυνατότητά του μπαχαρικού να δράσει θεραπευτικά, δεδομένης της πολύ φτωχής βιοδιαθεσιμότητας στον άνθρωπο.
Φαίνεται πάντως ότι η πιπερίνη (υπάρχει στο μαύρο πιπέρι) αυξάνει την απορρόφηση της κουρκουμίνης. Αξίζει να αναφερθεί ότι μια μελέτη που δημοσιεύθηκε το 1998 έδειξε ότι μια δοσολογία 20 mg πιπερίνης είχε ως αποτέλεσμα να αυξηθεί σημαντικά η απορρόφηση 2 γραμμαρίων κουρκουμίνης (2.000% περισσότερο σε σχέση με την απορρόφησή της χωρίς την πιπερίνη). Η μελέτη αυτή είχε βρει ότι μια δόση 2 γραμμαρίων κουρκουμίνης (αντιστοιχεί, κατά μέσο όρο σε 40 γραμμάρια κουρκουμά) ανιχνευόταν ελάχιστα ή καθόλου στο ανθρώπινο αίμα.
Ακριβώς λόγω της φτωχής βιοδιαθεσιμότητας, η κατανάλωση του κουρκουμά θεωρείται ασφαλής. Ωστόσο όταν λαμβάνονται διατροφικά συμπληρώματα κουρκουμίνης μπορεί να υπάρξει αλληλεπίδραση με μια σειρά από φάρμακα και να μειωθεί η αποτελεσματικότητά τους ή να αυξηθεί η τοξικότητά τους.
Γίνονται προσπάθειες να επινοηθούν μορφές που θα απορροφώνται πιο εύκολα αλλά προς το παρόν δεν έχουν ελεγχθεί ως προς την ασφάλεια, την αποτελεσματικότητά τους, και τις ενδεχόμενες παρενέργειες, σύμφωνα με την Delage.
Το γεγονός ότι η κουρκουμίνη δεν απορροφάται σε ικανοποιητικές ποσότητες δεν σημαίνει ότι είναι άχρηστη. Να σημειωθεί ότι μεταξύ των διατροφικών συμπληρωμάτων υπάρχουν σκευάσματα από τα οποία η απορρόφηση της κουρκουμίνης είναι ικανοποιητική. Μια 18άμηνη μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2018 έδειξε ότι ένα διατροφικό συμπλήρωμα βελτίωσε τη μνήμη και τη διάθεση σε άτομα με εξασθένιση μνήμης αλλά όχι άνοια.
Πηγή: Curcumin, Linus Pauling Institute, Micronutrient Information Center http://lpi.oregonstate.edu/mic/dietary-factors/phytochemicals/curcumin
