Κετογονική είναι η δίαιτα που παράγει κετόνες στον οργανισμό. Πρόκειται για τρία μόρια: β-υδροξυβουτυρικό οξύ, ακετοοξικό οξύ και ακετόνη. Οι κετόνες παράγονται από το συκώτι όταν το σώμα καίει λίπος. Δεν τις χρησιμοποιεί το συκώτι, αλλά τις ρίχνει στην κυκλοφορία του αίματος. Για να κάψει το σώμα λίπος πρέπει τα επίπεδα της ινσουλίνης να είναι χαμηλά και αυτό συμβαίνει όταν δεν υπάρχουν υδατάνθρακες. Η αυστηρή κετογονική δίαιτα περιορίζει τις συνολικές θερμίδες κατά 25% και περιλαμβάνει 80% λίπος, 15% πρωτεΐνες και 5% υδατάνθρακες.
Η παρουσία κετονών στο σώμα θεωρούνταν κάποτε ότι δημιουργεί σοβαρό πρόβλημα, ίσως γιατί είχαν ανακαλυφθεί σε πολύ κακή στιγμή. Για πρώτη φορά παρατηρήθηκαν εν αφθονία στα ούρα διαβητικών τύπου 1 που κατέληγαν σε κώμα. Αιτία αυτής της θανάσιμης κατάστασης που ονομάζεται διαβητική κετοξέωση, ήταν ότι οι κετόνες ανέβαιναν σε πολύ υψηλά επίπεδα στο αίμα. Η συγκέντρωση των κετονών στο αίμα μπορεί να φτάσει τα 90 mg/dl στους διαβητικούς τύπου 1 ενώ τα φυσιολογικά επίπεδα είναι γύρω στα 3 mg/dl. Ακολουθώντας μια κετογονική δίαιτα
Όταν κάποιος είναι νηστικός για ώρες, οι κετόνες ανιχνεύονται στο αίμα του. Στην απόλυτη νηστεία εμφανίζονται μετά από 3-5 μέρες στα ούρα.
Το 1958, έγινε αντιληπτό ότι οι κετόνες υπάρχουν στο σώμα απλώς όταν η ποσότητα της ινσουλίνης είναι χαμηλή διότι έτσι ενεργοποιείται ένα ένζυμο που τις παράγει. Το 1967, βρέθηκε ότι ο εγκέφαλος μπορεί να χρησιμοποιεί τις κετόνες ως καύσιμο και αυτό βελτίωσε την εικόνα τους. Έτσι οι γιατροί άρχισαν να θεωρούν τις κετόνες ως κάτι φυσιολογικό σε μικρές συγκεντρώσεις στο αίμα, αλλά πάντα τους τρόμαζαν, άλλωστε έχουν την ιδιότητα να προκαλούν μια μάλλον δυσάρεστη αναπνοή -αυτό οφείλεται στην ακετόνη.
Αν κάνετε απόλυτη νηστεία ή μια δίαιτα πολύ χαμηλή σε υδατάνθρακες, το γλυκογόνο του οργανισμού εξαντλείται και ο εγκέφαλος που τρέφεται κατά κύριο λόγο με γλυκόζη ξεμένει από το αγαπημένο του καύσιμο. Τα λιπαρά οξέα δεν έχουν τη δυνατότητα να διασχίσουν τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό και να φτάσουν στον εγκέφαλο για να χρησιμοποιηθούν ως καύσιμο, ούτε να μετατραπούν σε γλυκόζη. Οι πρωτεΐνες μπορούν να μετατραπούν σε γλυκόζη και έτσι σώμα αρχίζει να μετατρέπει κάθε μέρα να μετατρέπει περίπου 200 γραμμάρια σε γλυκόζη -η χρήση πρωτεϊνών για να παραχθεί γλυκόζη ονομάζεται γλυκονεογένεση. Αυτό δεν είναι καλό γιατί το σώμα κανιβαλίζει τον εαυτό του. Οι πρωτεΐνες είναι δομικά στοιχεία του σώματος και μόνο όταν περισσεύουν πρέπει να χρησιμοποιούνται για ενέργεια. Τελικά, το σώμα βρίσκει λύση και ο εγκέφαλος αρχίζει μετά από τρεις μέρες να χρησιμοποιεί και κετόνες, εκτός από γλυκόζη, που μπορούν να διασχίσουν τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό και να παρέχουν ενέργεια στον εγκέφαλο. Μετά από τρεις ημέρες νηστεία, ο εγκέφαλος παίρνει το 25% της ενέργειάς της από κετόνες. Στη μακροχρόνια νηστεία οι κετόνες μπορεί να είναι κατά 60% το καύσιμο του εγκεφάλου.
Παρότι οι κετόνες τρόμαζαν τους γιατρούς είχε διαπιστωθεί από παλιά μια χρησιμότητά τους. Η νηστεία ωφελούσε τους επιληπτικούς ασθενείς με θεαματικό τρόποι και τις επιληπτικές κρίσεις να μειώνονται ακόμα και 90%. Είχε επίσης παρατηρηθεί πως όταν κάποιος έτρωγε πολύ λίπος και ελάχιστους υδατάνθρακες, οι επιληπτικές κρίσεις μειώνονταν όπως στην περίπτωση της νηστείας. Αυτό ήταν που δημιούργησε την κετογονική δίαιτα που είχε μεγάλη επιτυχία και χρησιμοποιείται σήμερα από πολλές κλινικές για τη αντιμετώπιση των επιληπτικών κρίσεων.
Είναι δύσκολο να εφαρμόσετε την αυθεντική κετογονική δίαιτα. Για να μεταβεί το σώμα σε ήπια κέτωση, πρέπει να τρώτε λιγότερο από 50 γραμμάρια υδατάνθρακες την ημέρα και μερικές φορές μόλις 20 γραμμάρια την ημέρα. Αυτό απαιτεί την αφαίρεση πολλών τροφίμων από τη διατροφή, όχι μόνο της ζάχαρης και των γλυκών αλλά ακόμη και των φρούτων ή των αμυλωδών λαχανικών. Οι συνήθεις προσλήψεις υδατανθράκων είναι από 210 έως 260 γραμμάρια την ημέρα ή το 45% της συνολικής πρόσληψης ενέργειας. Άρα, ακόμα και μια ήπια κέτωση δεν μπορεί να συμβεί από μόνης της στην ελεύθερη διαβίωση, πρέπει να το προσπαθήσετε. Οι Εσκιμώοι που παραδοσιακά κατανάλωναν πολύ λίπος δεν βρέθηκε να έχουν πολλές κετόνες στα ούρα τους γιατί ορισμένα αμινοξέα προκαλούν έκκριση ινσουλίνης -επίσης ένα κιλό κρέας περιέχει περίπου 14 γραμμάρια γλυκογόνο.
Καμιά φορά λέγεται ότι η δίαιτα Άτκις ή άλλες παρόμοιες δίαιτες που υποστηρίζουν μια αυξημένη πρόσληψη λιπαρών και χαμηλή πρόσληψη υδατανθράκων είναι κετογονικές. Υπό την αυστηρή έννοια δεν είναι διότι αποτελούνται από περίπου 60% λίπος, 30% πρωτεΐνες και 10% υδατάνθρακες χωρίς να περιορίζουν την πρόσληψη των θερμίδων. Ωστόσο προκαλούν μια ήπια αύξηση κετονών.
Οφέλη
Η διατροφική κέτωση είναι μια μεταβολική κατάσταση όπου οι κετόνες παρέχουν θερμίδες στο σώμα και τον εγκέφαλο κατά πολύ περισσότερο από το σύνηθες. Είναι όμως αλήθεια ότι μερικά κύτταρα στον εγκέφαλο μπορούν να χρησιμοποιήσουν μόνο γλυκόζη ως καύσιμο. Η κέτωση και η γλυκονεογένεση είναι απολύτως ικανές να εκπληρώσουν τις ενεργειακές ανάγκες του εγκεφάλου. Επιπλέον, η κέτωση εξουδετερώνει έναν τοξικό μεταβολίτη της ζάχαρης, τη μεθυλγλυοξάλη.
Συχνά συγχέεται η κέτωση με τη διαβητική κετοξέωση. Η κέτωση είναι μέρος του κανονικού μεταβολισμού ενώ η κετοξέωση αποτελεί μια επικίνδυνη μεταβολική κατάσταση που μπορεί να αποβεί μοιραία, αν αφεθεί χωρίς θεραπεία. Στην κετοξέωση, υπάρχουν εξαιρετικά υψηλά επίπεδα γλυκόζης, αφυδάτωση και έλλειψη ηλεκτρολυτών πλην της υψηλής συγκέντρωσης κετονών. Όταν συμβαίνει αυτό, το αίμα γίνεται πολύ όξινο και αυτό είναι πολύ επιβλαβές. Αν και η κετοξέωση συνδέεται με το διαβήτη τύπου 1, μπορεί να εμφανιστεί σε άτομα με διαβήτη τύπου 2. Επίσης, η σοβαρή κατάχρηση αλκοόλ μπορεί να οδηγήσει σε κετοξέωση.
Ορισμένοι ερευνητές έχουν την άποψη ότι παρότι η γλυκόζη είναι το αγαπημένο καύσιμο του εγκεφάλου, η μεγάλη τροφοδότηση το εγκεφάλου με γλυκόζη μπορεί να είναι επιβλαβής. Η μείωση των υδατανθράκων και η αύξηση των κετονών ίσως να βελτιώνει ορισμένες παθήσεις.
Η φυσιολογική προϋπόθεση της κετογονικής δίαιτας είναι ότι με τη μείωση της πρόσληψης υδατανθράκων, χωρίς αλλαγή στην πρωτεΐνη, θα ακολουθήσει μείωση της έκκρισης ινσουλίνης, προάγοντας την οξείδωση των λιπαρών οξέων. Η κετόνες είναι η απόδειξη ότι το σώμα καίει λίπος. Συνεπώς τίθεται το ερώτημα αν μια κετογονική δίαιτα αποτελεσματική για την απώλεια βάρους; Μπορεί να επιτύχει μείωση της συνολικής πρόσληψης θερμίδων; Η μακροπρόθεσμη επίδραση μιας δίαιτας για τη θεραπεία της παχυσαρκίας είναι μια πρόκληση επί του παρόντος και άρα το δεύτερο ερώτημα είναι αν είναι μια βιώσιμη δίαιτα δηλαδή αν δεν προκαλεί πείνα και δεν είναι μονότονη.
Εάν περιορίσετε κατά πολύ τους υδατάνθρακες θα καταλήγετε να κόψετε πολλά τρόφιμα, τη ζάχαρη και τα γλυκά. Αυτό σημαίνει ότι μάλλον θα καταναλώνετε λιγότερες θερμίδες και ως εκ τούτου χάνετε βάρος. Πολλές μελέτες έχουν συγκρίνει τις διάφορες δίαιτες. O περιορισμός των υδατανθράκων σε 20-30 γραμμάρια την ημέρα, χωρίς να τίθεται στόχος για θερμίδες, οδηγεί σε 2-4 κιλά μεγαλύτερη απώλεια βάρους σε σύγκριση με μια δίαιτα χαμηλών θερμίδων για ένα διάστημα έξι μηνών. μηνών. Αλλά σε μεγαλύτερης διάρκειας μελέτες δεν υπάρχει διαφορά.
Μια τυχαιοποιημένη ελεγχόμενη δοκιμή συνέκρινε 22 παχύσαρκους ενήλικες που ακολούθησαν μια κετογονική δίαιτα πολύ χαμηλών θερμίδων -από 600 έως 720 την ημέρα- με 23 άτομα που ακολούθησαν μια δίαιτα που περιόριζε τις θερμίδες. Η κετογονική δίαιτα προκάλεσε μια ήπια κέτωση για λιγότερο από δύο μήνες και σημαντικές επιδράσεις στο σωματικό βάρος στους 6, 12 και 24 μήνες. Στους 24 μήνες επέφερε μεγαλύτερη μείωση στο βάρος (-12,5 κιλά), στην περίμετρο της μέσης (-11,6 εκατοστά) και στο σωματικό λίπος (-8,8 κιλά) από τη δίαιτα χαμηλών θερμίδων (-4,4 κιλά, -4,1 εκατοστά περιφέρεια μέσης και -3,8 κιλά, λίπος). Είναι ενδιαφέρον ότι παρατηρήθηκε σημαντική μείωση στο σπλαχνικό λίπος με τη κετογονική δίαιτα (-600 έναντι -202 γραμμαρίων). Η μελέτη αυτή έδειξε ότι μια κετογονική δίαιτα πολύ χαμηλών θερμίδων ήταν αποτελεσματική 24 μήνες αργότερα, με σημαντική μείωση του σπλαχνικού λιπώδους ιστού.
Παρενέργειες
Υπάρχουν μερικές παρενέργειες που ενδέχεται να αντιμετωπίσει κανείς με την κέτωση και μια κετογονική δίαιτα. Αυτές περιλαμβάνουν πονοκέφαλο, κόπωση, δυσκοιλιότητα και κακή αναπνοή. Ωστόσο, κάποια από τα συμπτώματα μπορεί να είναι προσωρινά. Επίσης, έχει παρατηρηθεί ότι κάποια επιληπτικά παιδιά έχουν αναπτύξει πέτρες στα νεφρά λόγω αυτής της δίαιτα. Παρόλο που είναι εξαιρετικά σπάνιο, υπήρξαν και μερικές περιπτώσεις γυναικών που κατά τη διάρκεια του θηλασμού ανέπτυξαν κετοξέωση λόγω κατανάλωσης πολύ λίγων υδατανθράκων.
Παρ’ όλα αυτά, η κέτωση είναι γενικά ασφαλής στους υγιείς ανθρώπους και είναι η συνήθης κατάσταση στην οποία ζούσαν οι άνθρωποι στο μακρινό παρελθόν όταν η πρόσληψη θερμίδων ήταν πολύ χαμηλότερη από τη σημερινή. Όμως με τις κετογονικές δίαιτες δεν μπορείτε να λαμβάνεται πολλά φρούτα και λαχανικά.
Φαίνεται όμως ότι δεν ταιριάζει σε όλους. Μερικοί άνθρωποι μπορεί να αισθάνονται γεμάτοι ενέργεια με την κέτωση ενώ άλλοι μπορεί να αισθάνονται μια μικρή κόπωση.
