Τι συμβαίνει στην εμμηνόπαυση: Ορμόνες και συμπτώματα

Ο όρος εμμηνόπαυση εννοεί την τελευταία εμμη­νορρυσία της γυναίκας. Συμβαίνει κατά μέσο όρο  στο 51ό έτος της ηλικίας και προσδιορίζει το τέλος της γόνιμης περιόδου για τη γυναίκα.

Η αλλαγή στη ζωή ή κλιμακτήριος ονομάζεται η περίοδος κατά την οποία το σώμα προσαρμό­ζεται πριν, στη διάρκεια και μετά το πέρας της εμμηνόπαυ­σης.

Υπάρχουν διάφορες ορμονικές αλλαγές κατά τη διάρκεια των χρόνων που οδηγούν στην εμμηνόπαυση. Έχει υπολογιστεί ότι μέχρι την ηλικία των 54 ετών οι περισσότερες γυναίκες (το 80%) έχουν ήδη εμφανίσει την τελευταία τους εμμηνορρυσία. Από την πε­ρίοδο αυτή και μετά ονομάζονται μεταεμμηνοπαυσιακές.

Κάποιες γυναίκες παρουσιάζουν εμμηνόπαυση πριν από την ηλικία των 40 ετών. Το γεγονός αυτό χαρακτη­ρίζεται πρώιμο. Η εμμηνόπαυση μπορεί να προκληθεί από την ακτινοθεραπεία ή τη χημειοθεραπεία οι οποίες χρησιμοποιού­νται για τη θεραπεία κάποιων καρκίνων ή λόγω εγχείρησης αφαίρεσης των ωοθηκών. Σε αυτές τις γυναίκες, τα συμπτώματα όπως είναι οι εξάψεις ή ο ιδρώτες μπορεί να είναι ιδιαίτερα σοβαρά.

Πολλές γυναίκες προσαρμόζονται στην καινούρια πραγμα­τικότητα χωρίς προβλήματα. Μάλιστα μερικές νιώθουν ανα­κουφισμένες μετά τον τερματισμό της μηνιαίας “κατάρας” της εμμηνορρυσίας, κυρίως εφόσον ήταν αρκετά επώδυνες και βαριές. Επίσης, νιώθουν απελευθερωμένες από το άγχος της ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης. Ωστόσο, υπάρχουν γυναίκες οι οποίες θεωρούν ότι αυτή η αλλαγή στη ζωή είναι αρκετά δύ­σκολη και, παρ’ όλο που μπορούν να ανακουφιστούν με την προσωπική τους προσπάθεια, πολλές χρειάζονται τη βοήθεια του γιατρού.

Ορμονικές αλλαγές

Από την εφηβεία μέχρι την εμμηνόπαυση το σώμα της γυναίκας ακολουθεί ορμονικούς κύκλους, τις μηνιαίες περιό­δους. Κάθε μήνα το επίπεδο των γυναικείων ορμονών, δηλαδή, των οιστρογόνων, αυξάνεται κατά το πρώιμο στάδιο του κύκλου. Αυτή η αύξηση διεγείρει την ανάπτυξη του ωαρίου το οποίο απελευθερώνεται από τη μία από τις δύο ωοθήκες στο μέσον του κύκλου.

Μετά την ωοθυλακιορρηξία μια άλλη γυ­ναικεία ορμόνη, η προγεστερόνη, διεγείρει την ανάπτυξη και πάχυνση του ενδομητρίου. Αυτή η διεργασία είναι απαραίτητη στην περίπτωση εγκυμοσύνης. Εφόσον το ωάριο δεν γονιμο­ποιηθεί από κάποιο σπερματοζωάριο, νεκρώνεται και το ενδο­μήτριο αποπίπτει ως εμμηνορρυσία.

Στα χρόνια που ακολουθούν έως την εμμηνόπαυση οι ωο­θήκες γίνονται όλο και περισσότερο ανεπαρκείς, γεγονός που έχει ως αποτέλεσμα ανώμαλες και εξαιρετικά αιματηρές εμμηνορρυσίες. Τελικά σταματούν να λειτουργούν. Δηλαδή, σταματά η απελευθέρωση ωαρίων και οι εμμηνορρυσίες δια­κόπτονται. Ταυτόχρονα, τα μηνιαία επίπεδα των οιστρογόνων γίνονται περισσότερο ακανόνιστα. Τα επίπεδα των οιστρογό­νων στο αίμα κυμαίνονται και όταν είναι αρκετά χαμηλά προ­καλούν την εμφάνιση συμπτωμάτων όπως οι εξάψεις και οι νυχτερινοί ιδρώτες.

Τα συμπτώματα της εμμηνόπαυσης

Τα περισσότερα, όχι όμως όλα, τα συμπτώματα της εμμηνό­παυσης οφείλονται στα κυμαινόμενα επίπεδα των οιστρογό­νων.

Ανώμαλη περίοδος. Αυτό είναι συνήθως το πρώτο σημείο που προειδοποιεί για την έλευση της εμμηνόπαυσης. Καθώς οι ωοθήκες παρά­γουν με όλο και πιο ακανόνιστο τρόπο τα οιστρογόνα και την προγεστερόνη τόσο περισσότερο ανώμαλη γίνεται και η εμφά­νιση της εμμηνορρυσίας. Αρχικά ο κύκλος σας αλλάζει από τις 28 στις 21 ή 25 ημέρες. Αργότερα αυξάνουν τα μεσοδια­στήματα της εμμηνορρυσίας και κάποιες φορές δεν εμφανίζε­ται καν για κάποιες περιόδους.

Επίσης, η ποσότητα του αίματος της περιό­δου μεταβάλλεται. Κάποιες φορές μπορεί να είναι πολύ βαριά με αρκετή αιμορραγία για αρκετό χρονικό διάστημα και άλλες φορές μπορεί να είναι ελαφριά και σύντομη. Ταυτόχρονα όλο και λι­γότεροι κύκλοι καταλήγουν σε ωοθυλακιορρηξία και σιγά σιγά χάνεται η γονιμότητα. Σε μερικές περιπτώσεις μπορεί κάποιο ωάριο να απελευθερωθεί και μετά την εμμηνόπαυση οπό­τε είναι συνετό να χρησιμοποιείτε μέτρα αντισύλληψης για ένα ή δύο χρόνια μετά το πέρας της τελευταίας σας περιόδου.

Εξάψεις και ιδρώτες. Οι θερμές εξάψεις και οι νυχτερινοί ιδρώτες αποτελούν τα κύρια αντιπροσωπευτικά συμπτώματα της εμμηνόπαυσης σε ένα ποσοστό 75% των γυναικών. Οι εξάψεις αρχίζουν γύρω στα 47 ή 48 χρόνια και διαρ­κούν τρία ή τέσσερα χρόνια.

Στα πρώιμα στάδια εμφανίζο­νται την εβδομάδα πριν από την εμμηνορρυσία λόγω χαμη­λού επιπέδου οιστρογόνων. Τελικά, τα επίπεδα των οιστρογό­νων μεταβάλλονται καθόλη τη διάρκεια του κύκλου με αποτέ­λεσμα οι εξάψεις να εμφανίζονται σε ακαθόριστα διαστήμα­τα. Οι εξάψεις παρατηρούνται με μεγάλη συχνότητα τα δύο πρώτα χρόνια της εμμηνόπαυσης και στη συνέχεια υποχωρούν. Σε μερικές γυναίκες οι εξάψεις συμβαίνουν νωρίτερα στα 30 ή τα 40 τους χρόνια.

Οι εξάψεις μπορεί να συνεχι­στούν για 5 ή 10 χρόνια· στο 25% των γυναικών εμφανίζο­νται σποραδικά για διάστημα πάνω από 5 χρόνια. Μια σουη­δική έρευνα βρήκε ότι το 9% των γυναικών ηλικίας 72 χρό­νων εμφανίζουν θερμές εξάψεις.

Πολλές γυναίκες διαισθάνονται πότε μπορεί να αρχίσουν οι εξάψεις· τα πρόδρομα σημεία που προειδοποιούν για την έναρξη των εξάψεων είναι το αίσθημα αύξησης της αρ­τηριακής πίεσης στο κεφάλι και η ταχυσφυγμία. Μέσα σε λίγα λεπτά το αίσθημα απλώνεται κατά μήκος των ώμων και στο στήθος μέχρι τον λαιμό και το κεφάλι. Πολλές φο­ρές προκαλεί αμηχανία και αίσθημα δυσφορίας στις γυ­ναίκες. Οι εξάψεις συνήθως διαρκούν μερικά δευτερόλε­πτα αλλά πολλές φορές επιμένουν για 15 λεπτά ή παραπά­νω και επαναλαμβάνονται πολλές φορές την ημέρα. Ενδε­χομένως να αισθανθείτε και αίσθημα παλμών, αδυναμία και λιποθυμικές τάσεις. Οι νυχτερινοί ιδρώτες μπορεί να είναι εξαιρετικά σοβαροί προκαλώντας διακοπή του ύπνου – μερικές γυναίκες θα πρέπει να αλλάξουν τα ρούχα τους ή ακόμα και τα σεντόνια λόγω του ιδρώτα.

Διακοπτόμενος ύπνος. Συμπτώματα όπως οι νυχτερινοί ιδρώτες δεν αποτελούν τον μοναδικό λόγο για τη διακοπή του ύπνου. Τέτοια συμπτώματα μπορεί να αποτελούν ένδειξη για υποκείμενη αγχώδη διατα­ραχή και κατάθλιψη. Το άγχος συνήθως δυσκολεύει τον ύπνο. Νιώθετε εξαιρετικά κουρασμένες αλλά το μυαλό σας συνεχί­ζει να γυρνά στα γεγονότα της ημέρας που σας απασχολούν. Η κατάθλιψη συνήθως συνδέεται με την πρώιμη αφύπνιση. Δεν έχετε συνήθως πρόβλημα να κοιμηθείτε αλλά ξυπνάτε νωρίς το πρωί.

Οι ορμονικές διαταραχές της εμμηνόπαυσης μπορούν να επιβαρύνουν το υποκείμενο άγχος και την κατάθλιψη. Για τον λόγο αυτό, εφόσον οι άγρυπνες νύχτες συνεχίζονται ενώ ταυτόχρονα έχετε θέσει τα υπόλοιπα συμπτώματα της εμμηνόπαυσης υπό τον έλεγχο σας, θα πρέπει να ζητήσετε ιατρική βοήθεια.

Κεφαλαλγία. Τα κυμαινόμενα επίπεδα των ορμονών πυροδοτούν επεισόδια ημικρανίας και άλλων μορφών κεφαλαλγίας στις ευαίσθητες γυναίκες. Στη διάρκεια της κλιμακτηρίου πολλές γυναίκες πα­ρατηρούν σύνδεση μεταξύ των επεισοδίων κεφαλαλγίας και του καταμήνιου κύκλου. Τα προεμμηνορρυσιακά συμπτώματα, τα οποία αρχίζουν μία ή δύο εβδομάδες πριν από την περίο­δο, εμφανίζονται πιο έντονα αυτήν την περίοδο της ζωής. Έτσι, τόσο οι ημικρανίες όσο και οι διαφορετικού τύπου κε­φαλαλγίες επιδεινώνονται κατά την προεμμηνορρυσιακή εβδομάδα. Οι κεφαλαλγίες συνήθως υποχωρούν μετά την εμμηνόπαυση. Εφόσον όμως είναι έντονες, ο γιατρός σας ή ο ειδικός στη θεραπεία των κεφαλαλγιών μπορεί να σας συ­στήσει ειδική θεραπεία.

Πόνοι στις αρθρώσεις και στους μυς. Επώδυνη κίνηση του καρπού, των γονάτων, της ποδοκνημικής άρθρωσης και του κατώτερου τμήματος της ράχης, είναι πολύ συχνά συμπτώματα της κλιμακτηρίου και μπορούν να μπερ­δευτούν με αρθρίτιδα.

Επώδυνη συνεύρεση (δυσπαρευνία). Τα οιστρογόνα διεγείρουν την παραγωγή βλέννας η οποία και διατηρεί τον κόλπο και άλλες σεξουαλικές περιοχές υγρές. Μετά την εμμηνόπαυση η έλλειψη οιστρογόνων σημαί­νει ότι παράγεται μικρότερη ποσότητα εκκρίσεων. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ο κόλπος να γίνεται πιο μικρός και ξηρός και να χάνει την ελαστικότητα του.

Εκτός από την επώδυνη συ­νεύρεση, η μείωση της παραγωγής βλέννας προκαλεί την εμφάνιση φαγούρας και ερεθισμών. Εντούτοις, η σεξουαλική δι­έγερση προκαλεί την εφύγρανση της περιοχής οπότε εκτετα­μένα “προκαταρκτικά” πριν από τη συνουσία μπορεί να εμπο­δίσουν τη δυσπαρευνία.

Απώλεια ενδιαφέροντος για σεξ. Η σεξουαλική επιθυμία συχνά μειώνεται στη διάρκεια της εμ­μηνόπαυσης και η σεξουαλική διέγερση είναι συχνά πολύ πιο δύσκολη. Η σεξουαλική επιθυμία επηρεάζεται επίσης και από τον γενικότερο τρόπο ζωής, τις συναισθηματικές διακυμάν­σεις και τη δυσπαρευνια.

Προβλήματα στο ουροποιητικό. Η ξαφνική ανάγκη ούρησης (ακράτεια λόγω έπειξης), ακόμα και όταν έχετε μόλις πάει στην τουαλέτα είναι ένα πολύ συ­χνό πρόβλημα της εμμηνόπαυσης· η έλλειψη των οιστρογό­νων προκαλεί την ελάττωση του πάχους των ιστών γύρω από τον αυχένα της κύστης. Επίσης οι μύες που στηρίζουν τη μή­τρα και εμποδίζουν τη διαρροή ούρων από την κύστη καθί­στανται όλο και πιο αδύναμοι. Ο βήχας και το τρέξιμο τυπικά προκαλούν τη διαρροή ούρων η οποία φέρνει σε αμηχανία τις γυναίκες (ακράτεια λόγω προσπάθειας). Περίπου το 10-20% των γυναικών άνω των 60 ετών και το 40% των γυναι­κών στα 80 υποφέρουν από αυτή τη μορφή ακράτειας. Η ακράτεια λόγω προσπάθειας συχνά επηρεάζει και τις γυναί­κες στα 40 ή τα 50 χρόνια.

Οι υποτροπιάζουσες ουρολοιμώξεις είναι επίσης πιο συ­χνές καθώς το τοίχωμα γύρω από την κύστη λεπταίνει. Η έλ­λειψη οιστρογόνων μεταβάλλει την οξύτητα των κολπικών εκ­κρίσεων με αποτέλεσμα τη μείωση της προστασίας από τα βακτήρια τα οποία αποικίζουν φυσιολογικά τον κόλπο και της ικανότητας αντιμετώπισης των μολύνσεων. Ένα από τα πιθανά συμπτώματα της ουρολοίμωξης είναι το αίσθημα καύσου ή άλγους κατά την ούρηση.

Ξηρότητα δέρματα και τριχών. Τα οιστρογόνα διατηρούν την ενυδάτωση του δέρματος και την ανάπτυξη των τριχών, γεγονός που αντιπροσωπεύει και τη “λάμψη” στη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Χωρίς τα οιστρογόνα το δέρμα σας γίνεται ξηρό χάνοντας την ελαστικότητα του με αποτέλεσμα οι ρυτίδες να είναι πιο έντονες.

Η αύξηση των τριχών στο κεφάλι μειώνεται αλλά το ποσο­στό της απώλειας παραμένει το ίδιο οπότε τα μαλλιά σας γί­νονται πιο λεπτά και δύσκολα να τα ελέγξετε.

Ξηροφθαλμία. Ταυτόχρονα με την ξηρότητα του δέρματος πολλές γυναί­κες παρατηρούν ότι τα μάτια τους γίνονται όλο και πιο ξη­ρά και κνησμώδη ως αποτέλεσμα της μείωσης παραγωγής δακρύων.

Αύξηση βάρους. Οι γυναίκες μπορεί να πάρουν βάρος λόγω της μείωσης της φυσικής δραστηριότητας κατά την αλλαγή του τρόπου ζωής τους και ίσως λόγω του πόνου των αρθρώσεων. Καθώς με­γαλώνουμε το σώμα μας καταναλώνει ενέργεια με πιο αρ­γούς ρυθμούς από όταν ήμασταν νεώτεροι. Αυτό έχει ως απο­τέλεσμα να βάζουμε πιο εύκολα βάρος εφόσον δεν αρχίσου­με να τρώμε λιγότερο ή να ασκούμαστε περισσότερο. Οι ορ­μονικές μεταβολές παίζουν επίσης αρκετά σημαντικό ρόλο διότι τα οιστρογόνα είναι υπεύθυνα για τη διατήρηση του σχή­ματος του γυναικείου σώματος.

Μετά την εμμηνόπαυση το βάρος έχει την τάση να συγκεντρώνεται περισσότερο γύρω από τη μέση παρά στη λεκάνη.

Συναισθηματικά συμπτώματα. Ο ανεπαρκής ύπνος έχει πολύ σημαντικό αποτέλεσμα στην καθημερινή κούραση, τον λήθαργο, την αδυναμία συγκέντρω­σης και την κατάθλιψη. Αυτά τα συμπτώματα είναι συχνά πολύ ενοχλητικά και καθιστούν δύσκολη την αντιμετώπιση των κα­θημερινών απαιτήσεων. Η εξεύρεση τρόπων αντιμετώπισης της ανεπάρκειας ύπνου με τον έλεγχο των εξάψεων ή της κα­τάθλιψης μπορεί να βοηθήσει στην απόκτηση της καλύτερης ισορροπίας.

Μη ορμονικά συμπτώματα. Η κατάθλιψη και τα σεξουαλικά προβλήματα κατά την εμμηνόπαυση δεν είναι μόνο αποτέλεσμα της μείωσης των επιπέδων των οιστρογόνων. Τα σημεία της εμμηνόπαυσης στη διαρκεια της ζωής μιας γυναίκας μπορεί να είναι δύσκολο να αντιμετωπιστούν για διάφορους λόγους. Τις περισσότερες φορές συμπίπτουν με τη φυγή των παιδιών από το σπίτι, τη συνταξιοδότηση, προβλήματα στον γάμο ή τον θάνατο των γονιών της. Αυτές οι αλλαγές συγκεντρώνουν τη δική τους διαφορετική ευθύνη και πολλές μπορεί να χρειαστούν ιατρική βοήθεια.

Η διάγνωση της κλιμακτηρίου

Τα συμπτώματα της “αλλαγής” είναι συνήθως αρκετά αντιπροσωπευτικά ώστε να γίνει η διάγνωση χωρίς πρόβλημα κυρίως εφόσον η συγκεκριμένη γυναίκα έχει ηλικία μεταξύ τω 40 έως 50 ετών. Εάν υπάρχει αμφιβολία για τη διάγνωση κυρίως στην περίπτωση που η γυναίκα έχει πολύ πρώιμα σημεία εμμηνόπαυσης, το μόνο που χρειάζεται για την επιβεβαίωση είναι μια απλή εξέταση αίματος για να υπολογιστούν τα επίπεδα των οιστρογόνων.

Τα δείγματα του αίματος λαμβάνονται στη διάρκεια της πρώτης εβδομάδας του καταμήνιου κύκλου (θεωρώντας ότι η πρώτη ημέρα τους κύκλου είναι και η πρώτη ημέρα εμφάνισης αιμορραγίας) εκτός και αν η εμμηνορρυσία έχει διακοπεί εντελώς. Αυτές οι εξετάσεις μετρούν τα επίπεδα της ωοθυλακιοτρόπου ορμόνης (FSH) και της ωχρινοτρόπου ορμόνης (LH) τα οποία είναι υψηλότερα απ ό,τι συνήθως όταν η γυναίκα βρίσκεται στην προεμμηνοπαυσιακή περίοδο (κοντά στην εμμηνόπαυση).

Μερικές φορές γί­νονται και άλλες εξετάσεις λίγο πριν από την αναμενόμενη εμμηνορρυσία προκειμένου να μετρήσουμε τα επίπεδα της προγεστερόνης. Η παρουσία αυτής της ορμόνης αποκαλύπτει ότι η γυναίκα είχε ωορρηξία κατά τη διάρκεια της προηγούμε­νης περιόδου. Από τη στιγμή που τα αποτελέσματα αυτών των εξετάσεων είναι αντιπροσωπευτικά μόνο για τον συγκεκριμέ­νο καταμήνιο κύκλο και η παρουσία φυσιολογικών ορμονικών επιπέδων μπορεί να αποπροσανατολίσει τη διάγνωση, τα συμπτώματα θα πρέπει να αξιολογηθούν γενικά και όχι από ένα απλό αποτέλεσμα.

Μεταεμμηνοπαυσιακοί κίνδυνοι

Η εμμηνόπαυση συγκεντρώνει όλο και περισσότερο ενδιαφέ­ρον τα τελευταία χρόνια κυρίως στις δυτικές κοινωνίες. Αυτό συμβαίνει διότι καθώς το προσδόκιμο επιβίωσης έχει αυξη­θεί στα 80 χρόνια υπολογίζεται ότι οι περισσότερες γυναίκες θα βρίσκονται σε μεταεμμηνοπαυσιακή περίοδο για ένα διά­στημα πολύ μεγαλύτερο από το ένα τρίτο της ζωής τους. Παρ’ όλο που τα συμπτώματα της κλιμακτηρίου δεν είναι από μόνα τους επικίνδυνα για τη ζωή οι μακροχρόνιες συνέπειες της απώλειας των οιστρογόνων μπορεί να είναι.

Οι περισσότε­ρες ασθένειες της μεγάλης ηλικίας είναι η καρδιακή ανεπάρ­κεια, τα αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια, ο καρκίνος του μα­στού και της ουροδόχου κύστης, η οστεοπόρωση, τα κατάγματα και η άνοια. Ολες αυτές οι καταστάσεις επηρεάζονται από τα οι­στρογόνα με αποτέλεσμα οι γυναίκες με πρώιμη εμμηνόπαυ­ση να διατρέχουν πολλούς κινδύνους. Αν και οι περισσότερες από τις παραπάνω ασθένειες σπάνια προκαλούν τον θάνατο μπορούν ωστόσο να μειώσουν το επίπεδο της ποιότητας ζω­ής και για τα δύο άτομα που επηρεάζονται καθώς και για τους συγγενείς τους.