Το μελάνωμα είναι ένας καρκίνος με ισχυρή γενετική βάση και γνωστούς παράγοντες κινδύνου όπως είναι η υπερβολική έκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία, τα ηλιακά εγκαύματα και o ανοιχτός τύπος δέρματος.
Ωστόσο τα τελευταία χρόνια έχουν πληθύνει οι παρατηρήσεις που δείχνουν ότι η συχνότητα εμφάνισης του μελανώματος (και άλλων καρκίνων όπως είναι του μαστού και του προστάτη) είναι αυξημένη στα άτομα με χρόνιο ψυχολογικό στρες.
To στρες δεν αφορά μόνο την ψυχολογία ενός ανθρώπου αλλά και τη βιολογία του διότι τροποποιεί την αντίδραση του ανοσοποιητικού συστήματος. Τα επιδημιολογικά στοιχεία πράγματι δείχνουν ότι η χρόνια κατάθλιψη εξαιτίας π.χ. ενός διαζυγίου ή ενός θανάτου στενού συγγενούς μπορεί να παίζει σημαντικό ρόλο στην έναρξη και την εξέλιξη του καρκίνου καθώς και στην ανταπόκριση του ασθενούς απέναντι στη θεραπεία.
Μελάνωμα και στρες
Μια σειρά από μελέτες δείχνουν ότι τα λεμφοκύτταρα και οι κυτταροκίνες αλλάζουν συμπεριφορά λόγω του ψυχολογικού στρες το οποίο μπορεί να οδηγήσει σε ανοσολογική απορρύθμιση, κάτι που προδιαθέτει για διάφορες ασθένειας.
Οι ορμόνες του στρες, όπως π.χ. η νορεπινεφρίνη, επιδρά στις κυτταροοκίνες, και πιο συγκεκριμένα στις ιντερλευκίνες 6 και 8, οι οποίες συμβάλλουν στην αγγειογένεση και με αυτό τον τρόπο προάγουν τη δημιουργία του καρκινικού όγκου. Μια μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό The Journal of the National Cancer Institute, το 2010, έδειξε ότι η νορεπινεφρίνη αυξάνει τον αριθμό των πρωτεϊνών που είναι υπεύθυνες για την ανάπτυξη του καρκινικού όγκου. Μικρά τμήματα του RNA των μελανοκυττάρων που υπό φυσιολογικές συνθήκες μπλοκάρουν αυτές τις πρωτεΐνες, σταματούν να λειτουργούν σε συνθήκες παρατεταμένου ψυχολογικού στρες, με αποτέλεσμα την πιο γρήγορη εξέλιξη του μελανώματος ή ακόμα και την έναρξή του.
“Ο λαός μας έχει καταγράψει με τις καθημερινές παρατηρήσεις του επί των γεγονότων που διαδραματίζονται γύρω του τη σχέση άγχους και καρκίνου με τη φράση έβγαλε το κακό σπυρί, από τη στεναχώρια του“, επισημαίνει η κα Κωνσταντίνα Φραγκιά-Τσίβου, παθολογοανατόμος και επιστημονική διευθύντρια του παθολογοανατομικού εργαστηρίου HistoBio Diagnosis. “Το ψυχολογικό στρες, ενεργοποιεί το κεντρικό και το περιφερικό νευρικό σύστημα, με αποτέλεσμα την έκκριση ορμονών, νευροπεπτιδίων και νευροδιαβιβαστών που επηρεάζουν κατασταλτικά το αμυντικό μας σύστημα. Τα αρνητικά συναισθήματα που πυροδοτούνται από το στρες, απελευθερώνουν μεγάλες ποσότητες ορμονών που καταστρέφουν το φυσιολογικό κυτταρικό κύκλο, προάγοντας την ανάπτυξη των μελανοκυττάρων. Όλοι έχουμε καρκινικά κύτταρα μέσα μας αλλά δεν εμφανίζουμε όλοι καρκίνο. Ο καρκινικός όγκος χρειάζεται τις συνθήκες που θα τον ευνοήσουν να αναπτυχθεί, όπως είναι την υπερβολική έκθεση στον ήλιο, η οποία στην περίπτωση του μελανώματος “τρελαίνει” το DNA του μελανοκυττάρου με αποτέλεσμα αυτό να πολλαπλασιάζεται ασύστολα. Ο όγκος χρειάζεται επίσης την πεσμένη άμυνα του οργανισμού για να αναπτυχθεί”.
Κ. Φραγκιά-Τσίβου: Το χρόνιο ψυχολογικό στρες μπορεί να λειτουργήσει ως πυροδοτικός μηχανισμός του καρκίνου.
Οι ειδικοί έχουν δει πολλές φορές τον καρκίνο να επιστρέφει μετά από χρόνια, και αφού ένας ασθενής θεωρείται πως έχει θεραπευτεί. Στην περίπτωση αυτή πιστεύεται ότι κάποια καρκινικά κύτταρα «πάνε για ύπνο» αποφεύγοντας έτσι τις επιπτώσεις της χημειοθεραπείας. Καθώς η χημειοθεραπεία επιτίθεται στα ταχέως διαιρούμενα κύτταρα, ορισμένα καρκινικά κύτταρα αναπτύσσονται με ένα πολύ βραδύτερο ρυθμό και έτσι επιζούν. Μετά από χρόνια κάτι «τα ξυπνά» παρότι οι ασθενείς έχουν απαλλαχθεί από την ασθένεια, και εκδηλώνεται η υποτροπή. Αυτό που ενδεχομένως να πυροδοτεί την υποτροπή είναι το ψυχολογικό στρες που ρίχνει την άμυνα του οργανισμού.
“Το χρόνιο ψυχολογικό στρες μπορεί να λειτουργήσει ως πυροδοτικός μηχανισμός του καρκίνου ασκώντας ένα είδος ‘ηλεκτροσόκ’ στα κύτταρα του αμυντικού συστήματος που τα κάνει να παραλύουν”, λέει η κα Φραγκιά-Τσίβου. “Πρωταρχικοί λόγοι χρόνιου στρες είναι ο θάνατος, η συνεχής κατάκλιση αγαπημένου προσώπου, το διαζύγιο, οι οικογενειακές και επαγγελματικές συγκρούσεις. Έχει παρατηρηθεί, τόσο στο μελάνωμα όσο και στον καρκίνο του μαστού ότι ενώ ο όγκος έχει αφαιρεθεί πριν από χρόνια, ξαφνικά οι άνθρωποι μπορεί να νοσήσουν και να εκδηλώνουν μεταστατικό καρκίνο όταν χάσουν το ταίρι τους”.
Τύποι προσωπικότητας και καρκίνος
Οι παρατηρήσεις δείχνουν επίσης ότι ο καρκίνος “προτιμά” ορισμένους τύπους προσωπικότητας. Τα άτομα που απειλούνται περισσότερο από την εμφάνιση μελανώματος ή καρκίνου του μαστού έχουν συχνά προσωπικότητα “τύπου C” [μπορεί να θεωρηθεί και ως cancer personality].
“Τα άτομα τύπου C είναι ευαίσθητα, ήρεμα, φιλικά προς τους άλλους και συχνά έχουν μια απαθή συμπεριφορά απέναντι στις δύσκολες καταστάσεις της καθημερινότητας”, λέει η κα Φραγκιά-Τσίβου. “Είναι τα άτομα που δημιουργούν συνθήκες ηρεμίας στο περιβάλλον τους, συγγενικού, φιλικού ή εργασιακού. Συνηθίζουν να υποχωρούν αποφεύγοντας τις συγκρούσεις και έχουν την τάση να καταστέλλουν το θυμό τους πνίγοντας τα συναισθήματα και τα ‘θέλω’ τους για να διατηρηθούν οι ομαλές σχέσεις. Εξωτερικά δείχνουν να είναι χαρούμενοι αλλά εσωτερικά μπορεί να ζουν μια ‘κόλαση’, από το στρες που ‘τρώει τα σωθικά τους΄. Τους αποκαλώ ‘κλόουν’ γιατί μέσα τους μπορεί να κλαίνε τη στιγμή που κάνουν τους άλλους να γελάνε κάνοντας ακόμα και ‘αυτοθυσίες’ προκειμένου να κατευνάσουν τις προβληματικές καταστάσεις που δημιουργούνται”.
Μια άλλη προσωπικότητα που μπορεί επίσης να αναπτύξει μελάνωμα, είναι η τύπου D. Πρόκειται για άτομα που βρίσκονται συνεχώς σε συνθήκες καταπόνησης, έντασης, στεναχώριας, αβεβαιότητας ή και δυστυχίας. Έχουν συχνά αρνητικά συναισθήματα, υποτιμούν τον εαυτό τους και εκφράζουν πολύ εύκολα θυμό, άγχος ή και επιθετικότητα απέναντι στους άλλους. Τελικά μπορεί να αναπτύξουν κατάθλιψη ή να βρίσκονται συνεχώς σε ετοιμότητα αντιμετώπισης προβλημάτων αντιδρώντας υπερβολικά απέναντι σε καταστάσεις που προκαλούν στρες.
Αντιμετώπιση: Διαχείριση του στρες
Παρότι το άγχος φαίνεται να είναι ένας σημαντικός πυροδοτικός μηχανισμός του μελανώματος και άλλων καρκίνων, δεν λαμβάνεται υπόψη όσο σοβαρά πρέπει από τους ‘Ελληνες γιατρούς οι οποίοι ενδεχομένως νομίζουν ότι θα μειωθεί το επιστημονικό τους κύρος αν αρχίσουν να μιλούν για το ρόλο της “ψυχής” στις ασθένειες. Από την άλλη πλευρά, στις προηγμένες χώρες υπάρχουν για τη θεραπεία του καρκίνου ομάδες ψυχολογικές υποστήριξης στα ογκολογικά τμήματα και γίνεται προσπάθεια να μάθουν οι ασθενείς να διαχειρίζονται το στρες μέσα από καλλιτεχνικά δρώμενα και άλλες δραστηριότητες.
Η σωστή διαχείριση του ψυχολογικού στρες και κατά συνέπεια των ορμονών έχει σημασία για την αποτελεσματικότητα της θεραπείας. Οι μελέτες δείχνουν ότι οι ασθενείς που βοηθούνται περισσότερο από τη χημειοθεραπεία είναι αυτοί που είναι πιο αισιόδοξοι, είτε γιατί πιστεύουν σε μια δύναμη που θα τους βοηθήσει στον στόχο τους είτε επειδή νιώθουν ψυχολογικά καλύτερα.
“Η παρουσία ομάδων ψυχολογικής υποστήριξης του μελανοπαθούς, αλλά και της οικογενείας του, είναι απαραίτητες στις ογκολογικές μονάδες και στα κλινικά τμήματα που εμπλέκονται στη θεραπευτική αντιμετώπιση του μελανώματος και του καρκίνου γενικότερα”, λέει η κα Φραγκιά-Τσίβου. “Βέβαια, στις μεγαλύτερες ηλικίες, ο άνθρωπος δεν μπορεί να αλλάξει προσωπικότητα. Είναι όμως σίγουρο, ότι συνειδητοποιώντας κάποιος τον αρνητικό ρόλο που παίζει το στρες στη ζωή του και στην ασθένειά του, μπορεί να τροποποιήσει τη συμπεριφορά του απέναντι σε καταστάσεις που τον επιβαρύνουν ψυχολογικά. Η σωστή διαχείριση του στρες θα βελτιώσει την ποιότητα ζωής του και θα δυναμώσει το ανοσοποιητικό του σύστημα, κάτι που μπορεί να σταματήσει την εξέλιξη του μελανώματος”.
‘Ηλιος: Παν μέτρον άριστον
Αξίζει να αναφερθεί ότι ο μελανοπαθής, μετά τη διάγνωση του μελανώματος, οφείλει να μη στερεί από τον εαυτό του την ευεργετική δράση του ήλιου. Θα πρέπει ασφαλώς να αποφεύγει την υπερβολική έκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία αλλά πρέπει να γνωρίζει ότι η έκθεση στον ήλιο, όταν γίνεται με μέτρο, προσφέρει πολλά ευεργετήματα και ιδιαίτερα ψυχική ευεξία, γεγονός που ενδυναμώνει την άμυνά του απέναντι στο μελάνωμα.
Σήμερα είναι γνωστό ότι η έκθεση στο ηλιακό φως κάνει καλό στην υγεία ανεξάρτητα από το γεγονός ότι αυξάνει την παραγωγή της βιταμίνης D. Όλοι μας έχουμε την τάση να αισθανόμαστε πιο ευτυχισμένοι όταν ο ήλιος λάμπει στον ουρανό κι αυτό κάνει καλό στην άμυνα του σώματος απέναντι στις ασθένειες. Επίσης, ο ήλιος μπορεί να ρίξει την αρτηριακή πίεση, κάτι που μειώνει τον κίνδυνο καρδιακής προσβολής και εγκεφαλικού επεισοδίου. Το όφελος αυτό προέρχεται από την αυξημένη παραγωγή του μονοξειδίου του αζώτου που απελευθερώνεται στα αιμοφόρα αγγεία. Φαίνεται επίσης ότι το φως του ήλιου αλλάζει τον τρόπο που συμπεριφέρονται αρκετά από τα γονίδιά μας. Τελικά, η υπερβολική αποφυγή του ήλιου μπορεί να είναι ένας παράγοντας κινδύνου για τη γενικότερη υγεία μας.
“Η UVA είναι γνωστό ότι ανεβάζει το θυμικό γι’ αυτό στη θάλασσα και στον ήλιο νιώθουμε χαλαροί και ευτυχείς”, λέει η κα Φραγκιά-Τσίβου. “Σαφώς, όταν καίγεται το παιδικό δέρμα και κοκκινίζει στις ηλικίες των 5-15 ετών, ο ήλιος βάζει τη κακή σφραγίδα του. Δεν κάνουμε αλόγιστη έκθεση στις υπεριώδεις ακτίνες, αλλά ο ήλιος πρέπει να μας ‘βλέπει’ γιατί διαφορετικά πάμε στο άλλο άκρο. Χωρίς τον ήλιο, μια γυναίκα έχει μεγαλύτερο κίνδυνο για οστεοπόρωση. Επίσης, ο ήλιος κάνει καλό στο ανοσοποιητικό μας σύστημα. Για παράδειγμα, στην περίπτωση της ψωρίασης, μιας δυσάρεστης πάθησης, οι γιατροί συνιστούν στους ασθενείς να κάνουν ηλιοθεραπεία. Κι αν ο ήλιος δεν καταφέρει να έχει αποτέλεσμα τότε οι γιατροί εκθέτουν τους ασθενείς στις επικίνδυνες UV ακτίνες, για να γίνουν καλά. Ο λαός μας έχει καταγράψει τη θετική επίδραση του ηλιακού φωτός λέγοντας πως όποιον βλέπει ο ήλιος το καλοκαίρι δεν τον βλέπει ο γιατρός το χειμώνα”.
