Το ηλεκτρονικό τσιγάρο εφευρέθηκε το 2003 από έναν Κινέζο φαρμακοποιό ονόματι Lik Hon. Σχεδιάστηκε έτσι ώστε να μοιάζει με το συμβατικό τσιγάρο αλλά να χορηγεί μόνο τη νικοτίνη (την ουσία στην οποία είναι εθισμένος ο καπνιστής) χωρίς να υπάρχει καύση καπνού.
Το ηλεκτρονικό τσιγάρο αποτελείται από τρία μέρη: τη μπαταρία, τον ατμοποιητή και την φύσιγγα η οποία περιέχεται ένα υγρό με νικοτίνη και άλλα χημικά. Με την ενεργοποίηση της μπαταρίας (είτε πατώντας ένα κουμπί ή απλά εισπνέοντας) ξεκινά μια διαδικασία ατμοποίησης του υγρού που υπάρχει στη φύσιγγα, καθώς η θερμοκρασία ανεβαίνει στους 100-250 βαθμούς Κελσίου.
Ο ατμός εισπνέεται από το χρήστη (ονομάζεται ατμιστής) δίνοντάς του την αίσθηση του παραδοσιακού καπνίσματος. Στη συνέχεια, ο ατμός εξαφανίζεται γρήγορα και δεν αφήνει μυρωδιά στο χώρο. Κάποια ηλεκτρονικά τσιγάρα έχουν στην άκρη τους ένα φως το οποίο ανάβει όταν ο χρήστης εισπνέει, ώστε να μοιάζει με την καύτρα του πραγματικού τσιγάρου. Τα ηλεκτρονικά τσιγάρα δεν απελευθερώνουν από μόνα τους καπνό, παρά μόνο όταν ο ατμιστής εκπνέει.
Ο ατμιστής εισπνέει ατμό, δηλαδή αεροζόλ. Η λέξη αεροζόλ υπονοεί ότι υπάρχουν μικρά σωματίδια υγρού μέσα στο αέριο. Αυτό που δημιουργεί τον ατμό είναι μια ουσία που υπάρχει στο διάλυμα της νικοτίνης και λέγεται προπυλενική γλυκόλη (propylene glycol). Πρόκειται για το ίδιο χημικό που χρησιμοποιείται στις θεατρικές παραστάσεις για τη δημιουργία νέφους, το οποίο πρακτικά είναι άοσμο. Άλλα χημικά που προστίθενται στον διαλύτη δίνουν το άρωμα που προτιμά ο καπνιστής (καπνού, σοκολάτας, καραμέλας, μέντας κλπ). Αντί για την προπυλενική γλυκόλη μπορεί να υπάρχει γλυκερίνη ή μπορεί οι δύο ουσίες να συνυπάρχουν. Η περιεκτικότητα της νικοτίνης στο διάλυμα ποικίλλει από καθόλου έως 16-24 mg.
Σήμερα οι πιο έμπειροι ατμιστές δεν χρειάζονται μια συσκευή που να μοιάζει με τσιγάρο αλλά χρησιμοποιούν νέες συσκευές, της λεγόμενης τρίτης γενιάς, οι οποίες απλώς παραδίδουν την νικοτίνη στην οποία είναι εθισμένοι. Έτσι τα ηλεκτρονικά τσιγάρα αποτελούν πλέον έναν κλάδο με μεγάλες διαφορές ως προς τα προϊόντα του. Υπάρχουν πάνω από 500 ονόματα εταιρειών οι οποίες προσφέρουν 7,700 αρώματα ενώ κάθε εβδομάδα νέες εταιρείες κάνουν την εμφάνισή τους στην παγκόσμια αγορά.
Εκατομμύρια άνθρωποι κάνουν χρήση των ηλεκτρονικών συσκευών παράδοσης νικοτίνης ενώ στην Ελλάδα υπολογίζεται ότι υπάρχουν πάνω από 200.000 ατμιστές οι οποίοι συχνά είναι συγχρόνως και καπνιστές. Το ηλεκτρονικό τσιγάρο χρησιμοποιείται είτε για να αντικαταστήσει το συμβατικό τσιγάρο ή για να μπορεί ο χρήστης να λαμβάνει νικοτίνη και σε χώρους που δεν επιτρέπεται το κάπνισμα.
Ηλεκτρονικά τσιγάρα, πρώτης, δεύτερης και τρίτης γενιάς.
Πόσο επικίνδυνο είναι το ηλεκτρονικό τσιγάρο;
Σύμφωνα με τα αμερικανικά Centers for Disease Control and Prevention (CDC), ο καπνός του τσιγάρου περιέχει ένα θανάσιμο μείγμα περισσότερων από 7,000 χημικών εκ των οποίων εκατοντάδες είναι τοξικά και περίπου 70 από αυτά μπορούν να προκαλέσουν καρκίνο. Ανάμεσα σ’ αυτά τα τοξικά είναι η φορμαλδεΰδη, το βενζόλιο, το χλωριούχο βινύλιο, το αρσενικό, ο μόλυβδος, το κάδμιο, το μονοξείδιο του άνθρακα, το υδροκυάνιο, η αμμωνία, η βουτανόλη, και το τολουόλιο.
To 50% των θανάτων που μπορούν να αποφευχθούν μεταξύ των καπνιστών οφείλονται στο τσιγάρο και το ερώτημα είναι αν το άτμισμα μπορεί να μειώσει αυτό το ποσοστό.
Το αεροζόλ του ηλεκτρονικού τσιγάρου περιέχει κι αυτό ορισμένες τοξικές ουσίες όπως έδειξε μια ανασκόπηση 81 μελετών που δημοσιεύθηκε το 2014. Δεν είναι εύκολο να εντοπιστούν οι τοξικές ουσίες που μπορεί να περιέχονται στο αεροζόλ των ηλεκτρονικών τσιγάρων διότι υπάρχει μια μεγάλη ποικιλία υγρών. Ωστόσο τα τοξικά επίπεδα είναι πολύ χαμηλότερα σε σχέση με τα συμβατικά τσιγάρα. Σχετικά με τις μακροπρόθεσμες παρενέργειες στην υγεία, οι συγγραφείς της μετα-ανάλυσης είπαν ότι είναι άγνωστες, αλλά σε σύγκριση με τα συμβατικά τσιγάρα είναι πιθανότατα πολύ λιγότερες είτε για τους χρήστες ή τους παρευρισκομένους (1).
Σχετικά με την προπυλενική γλυκόλη, τα αποτελέσματα εκτεταμένων ερευνών σε πειραματόζωα υποδηλώνουν ότι πιθανόν να είναι ασφαλής στους ενήλικες αλλά στα παιδιά ίσως προκαλεί ή επιτείνει τη ρινίτιδα, το άσθμα και το έκζεμα. Σε άτομα που έχουν εκτεθεί σε θεατρικούς ατμούς έχει διαπιστωθεί επιβάρυνση του αναπνευστικού συστήματος και ξηροστομία. Επίσης στο αεροζόλ έχει βρεθεί φορμαλδεΰδη η οποία είναι γνωστό ότι προκύπτει από την προπυλενική γλυκόλη. Το τι μπορεί να προκαλέσει η εισπνοή της φορμαλδεΰδης είναι άγνωστο αλλά πρόκειται για γνωστό καρκινογόνο (3).
Όσον αφορά τη γλυκερίνη, δεν είναι τοξική αλλά όταν θερμαίνεται σε υψηλές θερμοκρασίες παράγεται ακρολεΐνη. Πάντως, η πρόσληψη ακρολεΐνης είναι κατά 80% μικρότερη στους ατμιστές που διέκοψαν το κάπνισμα.
Αναλύσεις έχουν δείξει ότι τα ηλεκτρονικά τσιγάρα μπορεί να περιέχουν νιτροζαμίνες, στοιχεία του καπνού πιθανώς επιβλαβή στον άνθρωπο, όπως η αναβασίνη και η βήτα-νικοτυρίνη καθώς και άλλα τοξικά χημικά, όπως είναι η διεθυλενική γλυκόλη. Επίσης μία μελέτη από τη Νέα Ζηλανδία διαπίστωσε πως ο ατμός ενός ηλεκτρονικού τσιγάρου περιείχε ακεταλδεΰδη και υδράργυρο. Πάντως, τα επίπεδα των νιτροζαμινών στα ηλεκτρονικά τσιγάρα είναι 500-1.400 φορές χαμηλότερα σε σχέση με τα συμβατικά.
Τέλος, έχουν βρεθεί στο αεροζόλ και κάποια μεταλλικά στοιχεία που προφανώς προέρχονται από τις ηλεκτρονικές συσκευές. Τα επίπεδά τους όμως είναι 10-50 φορές πιο κάτω από τα επίπεδα που επιτρέπονται σε φάρμακα εισπνοής. Μια μελέτη βρήκε ότι το χρώμιο και το νικέλιο είναι σε υψηλότερα επίπεδα από τα κανονικά τσιγάρα, ενώ ο μόλυβδος και ο ψευδάργυρος σε χαμηλότερα επίπεδα. Οι ερευνητές σημείωσαν ότι αυτά τα σωματίδια προέρχονται από το κατασκευαστικό μέρος της συσκευής και όχι από το υγρό διάλυμα, οπότε οι κατασκευαστές θα μπορούσαν να μειώσουν τα επίπεδα τους.
Το γεγονός ότι με το ηλεκτρονικό τσιγάρα εισπνέεται νικοτίνη δεν θεωρείται ιδιαίτερα επιβλαβές διότι δεν είναι η νικοτίνη που συνδέεται με τις ασθένειες που προκαλεί το κάπνισμα. Αυτές προκαλούνται από τις χημικές ουσίες που βρίσκονται στον καπνό. Όμως η νικοτίνη είναι εθιστική και είναι αυτή που κάνει κάποιον να θέλει να καπνίζει. Ο κίνδυνος είναι ότι τα διαλύματα για την επαναπλήρωση των φυσιγγίων βρίσκονται σε μικρά μπουκάλια, -τα οποία είναι αρωματισμένα ως φρούτα- και δεν έχουν καπάκι ασφαλείας για τα παιδιά. Αν ένα μικρό παιδί καταπιεί το διάλυμα μπορεί να δηλητηριαστεί ή ακόμα και να πεθάνει. Τα διαλύματα είναι πολύ συμπυκνωμένα στα μπουκάλια περιέχοντας 500-1.000 mg νικοτίνη ανά 30 ml. Η θανατηφόρα δόση νικοτίνης για τους ενήλικους είναι 30-60 mg, μετά από κατάποση, και για τα παιδιά 10 mg.
Διαμάχη μεταξύ των ειδικών
Παρά τους παραπάνω κινδύνους, όλα δείχνουν ότι το ηλεκτρονικό τσιγάρο επιβαρύνει την υγεία πολύ λιγότερο από το συμβατικό τσιγάρο (5). Έτσι, τον Αύγουστο του 2015, ο οργανισμός Public Health England (PHE) που ανήκει στο Βρετανικό υπουργείο Υγείας ανακοίνωσε ότι το άτμισμα είναι 95% πιο ασφαλές από το κάπνισμα και θα μπορούσε ενδεχομένως να οδηγήσει ακόμα στην εξάλειψη των παραδοσιακών τσιγάρων. Πρόσθεσε ότι οι συσκευές δεν είναι απαλλαγμένες από κινδύνους και ότι δεν υπάρχουν στοιχεία για το πως η μακροχρόνια χρήση τους μπορεί να επηρεάσει την υγεία, αλλά μπορούν να βοηθήσουν τους καπνιστές να διακόψουν το κάπνισμα. Για το PHE, το ηλεκτρονικό τσιγάρο αντιπροσωπεύει μια ασφαλέστερη εναλλακτική λύση για αυτούς που δεν είναι σε θέση ή δεν θέλουν να σταματήσουν να εισπνέουν νικοτίνη.
Διάφοροι ερευνητές άσκησαν κριτική στο PHE, λέγοντας ότι δεν υπάρχουν αρκετά στοιχεία που να υποστηρίζουν το συμπέρασμά του. Από την πλευρά του, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ανέφερε ότι το ηλεκτρονικό τσιγάρο απειλεί τη δημόσια υγεία λέγοντας ότι θα πρέπει να μειωθεί η χρήση του. Αυτό ήταν αρκετό για να γίνει το το ηλεκτρονικό τσιγάρο αντικείμενο έντονων αντιπαραθέσεων στα ΜΜΕ σε ολόκληρη την Ευρώπη.
Αυτοί που ζητούν να εξισωθεί το άτμισμα με το κάπνισμα όσον αφορά τη δημόσια υγεία, λένε ότι μπορεί να προωθήσει στους νέους που δεν είχαν καπνίσει ποτέ στο παρελθόν τον εθισμό στην νικοτίνη. Η θέση της Ευρωπαϊκής Πνευμονολογικής Εταιρείας είναι ότι το ηλεκτρονικό τσιγάρο είναι μία άλλη μορφή καπνίσματος και πρέπει να αντιμετωπίζεται με τον ίδιο τρόπο.
Η εισπνοή καπνού και ατμοποιημένων υγρών είναι διαφορετικές καταστάσεις. Γι΄ αυτό είναι πιθανόν τα ηλεκτρονικά τσιγάρα να προκαλούν διαφορετικές βιολογικές αλλαγές και να παίζουν διαφορετικό ρόλο στα αναπνευστικά προβλήματα. Γνωρίζουμε ότι παθήσεις όπως η ΧΑΠ, ο καρκίνος και το εμφύσημα, χρειάζονται χρόνια να εκδηλωθούν στους καπνιστές αλλά, το ηλεκτρονικό τσιγάρο εμφανίστηκε τα τελευταία 10 χρόνια. Συνεπώς, δεν γνωρίζουμε τι παρενέργειες μπορεί να έχει σε 10 με 15 χρόνια από σήμερα. Μια μελέτη βρήκε ότι επηρεάζει την έκφραση πολλών γονιδίων με διαφορετικό τρόπο από το συμβατικό κάπνισμα.
Τρόπος διακοπής του καπνίσματος;
Αρκετοί ατμιστές αναφέρουν πως το ηλεκτρονικό τσιγάρο τους βοήθησε να κόψουν ή να μειώσουν το κάπνισμα και το κρίνουν περισσότερο ευνοϊκά σε σχέση με τα αυτοκόλλητα νικοτίνης ή τη βουπροπιόνη.
Οι παραδοσιακές θεραπείες διακοπής του καπνίσματος έχουν μικρή επιτυχία καθώς το 80% των καπνιστών που καταφεύγουν σε αυτές δεν το κόβει τελικά. Συνεπώς δίνεται στους καπνιστές μια ευκαιρία να επιλέξουν ένα επιπλέον προϊόν στην προσπάθειά τους για διακοπή του καπνίσματος. Αλλά και εδώ οι πολέμιοι του ηλεκτρονικού τσιγάρου δεν θέλουν να προωθηθεί μεταξύ των καπνιστών η ιδέα ότι μπορεί να αποτελεί μέσο διακοπής της συνήθειάς τους.
Η χρήση του ηλεκτρονικού τσιγάρου ως τρόπος διακοπής δεν έχει διερευνηθεί διεξοδικά και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ζήτησε από τις εταιρίες να μην κάνουν τέτοιους ισχυρισμούς. Ορισμένες μελέτες έχουν βρει ότι πράγματι το ηλεκτρονικό τσιγάρο μπορεί να είναι ένας τρόπος διακοπής του καπνίσματος ωστόσο μια πρόσφατη μετα-ανάλυση που περιέλαβε 20 μελέτες κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η πιθανότητα είναι 28% μικρότερη σε σχέση με άλλες μεθόδους (6).
Πηγές:
- Peter Hajek, Jean-François Etter, Neal Benowitz, Thomas Eissenberg & Hayden McRobbie. Electronic cigarettes: review of use, content, safety, effects on smokers and potential for harm and benefit. Addiction 2015.
- Hajek P. Electronic cigarettes have a potential for huge public health benefit. BMC Med 2014; 12: 225.
- Jensen R. P., LuoW., PankowJ. F., Strongin R.M., Peyton D. H. Hidden formaldehyde in e-cigarette aerosols. N Engl J Med 2015; 372: 392–4.
- Farsalinos KE, Voudris V, Poulas K. E-cigarettes generate high levels of aldehydes only in ‘dry puff ’ conditions. Addiction 2015; 110: 1352–56.
- Farsalinos KE, Polosa R. Safety evaluation and risk assessment of electronic cigarettes as
tobacco cigarette substitutes: a systematic review. Ther Adv Drug Saf 2014; 5: 67-86. - Kalkhoran S, Glantz SA. E-cigarettes and smoking cessation in real-world and clinical settings: a systematic review and meta-analysis. Lancet Respir Med 2016; 4: 116–28.
