Σε πολλούς ανθρώπους, το λίθιο φέρνει στο μυαλό τους εικόνες ψυχικής ανισορροπίας. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι τα τελευταία 60 χρόνια η χρήση λιθίου σε υψηλές δόσεις (150- 360 mg) την ημέρα έχει συνδυαστεί με τη θεραπεία της διπολικής διαταραχής και άλλων μορφών ψυχικής ασθένειας.
Άλλοι έχουν συνδυάσει το λίθιο με την τεχνολογία καθώς τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια αλματώδης αύξηση στη ζήτησή του εξαιτίας της χρήσης του στις μπαταρίες των κινητών τηλεφώνων και στις ελαφριές μπαταρίες των ηλεκτρικών αυτοκινήτων. Λιγότερο γνωστό είναι ότι το λίθιο είναι ένα απαραίτητο στοιχείο της διατροφής των ανθρώπων και των ζώων.
Το λίθιο (lithium) είναι ένα στοιχείο της φύσης που ανήκει στα αλκάλια, μια ομάδα ατόμων στην οποία συμπεριλαμβάνεται το κάλιο, το νάτριο, το ρουβίδιο, το καίσιο και το φράγκιο. Μαζί με το υδρογόνο και το ήλιο, θεωρείται από τα πιο παλιό στοιχεία του σύμπαντος – εκτιμάται ότι δημιουργήθηκε στα πρώτα 10 λεπτά της Μεγάλης Έκρηξης. Το όνομά του προέρχεται από την ελληνική λέξη “λίθος”.
Το στοιχείο βρίσκεται σε ιχνοποσότητες σε όλα τα εδάφη, κυρίως σ’ αυτά που περιέχουν άργιλο. Είναι επίσης παρόν σε επιφανειακά ύδατα όπως π.χ. στα ποτάμια. Πλούσιες περιοχές σε λίθιο είναι αυτές της βόρειας Χιλής.
Το λίθιο του εδάφους και του νερού λαμβάνεται από τα φυτά, και ίσως να παίζει κάποιο ρόλο στην ανάπτυξή τους. Αν βρίσκεται σε υψηλά επίπεδα στο έδαφος, μπορεί να γίνει τοξικό για όλα τα φυτά, προκαλώντας μια κατάσταση που ονομάζεται χλώρωση. Η πρόσληψη και η ευαισθησία των φυτών απέναντι στο λίθιο εξαρτάται από το είδος τους. Ορισμένα φυτά, κυρίως το Cirsium arvense και το Solanum dulcamera, συσσωρεύουν 3-6 φορές περισσότερες ποσότητες από το μέσο όρο ενώ τα εσπεριδοειδή φαίνεται πως δηλητηριάζονται από το λίθιο σχετικά εύκολα.
Το λιθιο παίζει σημαντικό ρόλο στον ανθρώπινο οργανισμό και στην ανάπτυξη του εμβρύου. Βρίσκεται σε όλους τους ιστούς του σώματος π.χ. στον εγκέφαλο, τα νεφρά, την καρδιά κλπ. Οι γυναίκες έχουν 10-20% περισσότερη ποσότητα από τους άνδρες, μια διαφορά που μέχρι σήμερα παραμένει ανεξήγητη.
Ο ρόλος του λιθίου στο ανθρώπινο σώμα είναι υπό διερεύνηση, ωστόσο είναι γνωστό ότι βελτιώνει την ψυχική διάθεση και μειώνει την επιθετική συμπεριφορά. Ως θρεπτικό συστατικό χρειάζεται για την απορρόφηση της βιταμίνης Β12 και του φολικού οξέος, τα οποία είναι γνωστό ότι έχουν μια ιδιαίτερη σημασία για τον εγκέφαλο και παίζουν ρόλο στην ψυχική διάθεση.
Η έλλειψη λιθίου κάνει κάποιον να ταράζεται πιο εύκολα απέναντι στα δυσμενή γεγονότα της ζωής. Στη σύγχρονη ιατρική, εκτός από τη σταθεροποίηση της ψυχικής διάθεσης, δοκιμάζεται για την ενίσχυση της μνήμης.
Τροφές και δοσολογία
Τα γαλακτοκομικά και οι κρόκοι των αυγών φαίνεται πως περιέχουν τη μεγαλύτερη ποσότητα λιθίου στη διατροφή. Από τα λαχανικά, οι ντομάτες και τα αγγουράκια είναι οι πιο πλούσιες πηγές. Ικανοποιητικές σχετικά ποσότητες περιέχουν τα όσπρια (μπιζέλια, φασόλια, φακές, ρεβίθια) και η σόγια. Το ιχνοστοιχείο υπάρχει επίσης σε μικρές ποσότητες στα θαλασσινά (γαρίδες, αστακούς, στρείδια και χτένια) καθώς και στο κρέας.
Δεν είναι σαφές ποια είναι η καθημερινή απαίτηση του ανθρώπινου σώματος σε λίθιο. Κάποιοι ερευνητές θεωρούν ότι το 1 mg την ημέρα είναι αρκετό για έναν άνθρωπο 70 κιλών αλλά άλλοι πιστεύουν ότι αυτή είναι μια συντηρητική εκτίμηση – το 1 mg δεν είναι λίγο γι’ αυτό μερικές φορές το λίθιο αναφέρεται ως “πολυιχνοστοιχείο”. Το 1985, εκτιμήθηκε ότι η πρόσληψη λιθίου μέσω της διατροφής και του νερού στις ΗΠΑ κυμαινόταν μεταξύ 0,6-3,1 mg την ημέρα. Οι άνθρωποι που ζουν στις Άνδεις της βόρειας Αργεντινής έχει υπολογιστεί ότι καταναλώνουν από 2 έως 30 mg ανά ημέρα ενώ 2-3 mg τα λαμβάνουν από το πόσιμο νερό.
Να σημειωθεί ότι το νάτριο (υπάρχει στο αλάτι) και η καφεΐνη αυξάνουν την απέκκριση του λιθίου από το σώμα και ως εκ τούτου αυξάνουν τις ανάγκες πρόσληψης του ιχνοστοιχείου από τη διατροφή.
Διπολική διαταραχή
Σε ένα φυσιολογικό άτομο, οι διακυμάνσεις της ψυχικής διάθεσης ανάμεσα στη χαρά και τη λύπη κυμαίνονται σε αποδεκτά όρια. Στη μανιοκαταθλιπτική ψύχωση οι διαφορές είναι ακραίες και συχνά καταστροφικής. Περίπου το 1% του πληθυσμού υποφέρει από αυτή την εξαντλητική ασθένεια, κατά την οποία η διάθεση του ατόμου μεταβάλλεται κατά περιόδους, από ευφορία και υπερδραστηριότητα, σε κατάθλιψη και ατονία. Η αιτία που προκαλεί τα συμπτώματα διπολικής διαταραχής είναι μια έλλειψη ισορροπίας των νευροδιαβιβαστών του εγκεφάλου.
To λίθιο αποτελεί την πιο αποτελεσματική μακροπρόθεσμη θεραπεία για τη διπολική διαταραχή προστατεύοντας από τη μανία και την κατάθλιψη. Το στοιχείο χρησιμοποιείται ως ένα φτηνό ψυχιατρικό φάρμακο από το 1949 αλλά δεν προμοτάρεται ιδιαίτερα από την φαρμακοβιομηχανία διότι δεν υπάρχουν πατέντες. Όπως έχει δείξει η μακρά εμπειρία, σταματά τα σκαμπανεβάσματα στη διάθεση των διπολικών (μανιοκαταθλιπτικών) ασθενών, βοηθά στον έλεγχο των συμπτωμάτων της μανίας όπως είναι η υπερδραστηριότητα, ο γρήγορος λόγος, η φτωχή κρίση, η μειωμένη διάθεση για ύπνο, η επιθετικότητα και ο θυμός. Ο τρόπος δράσης του στον εγκέφαλο δεν έχει ακόμη κατανοηθεί πλήρως.
Η θεραπεία με λίθιο μπορεί να σταθεροποιεί τη διάθεση των μανιοκαταθλιπτικών αλλά έχει και κάποιες παρενέργειες, όπως είναι η έντονη αίσθηση δίψας, τα προβλήματα μνήμης και το τρέμουλο στα χέρια. Οι γυναίκες που βρίσκονται σε εγκυμοσύνη πρέπει να πίνουν αρκετό νερό για όσο διάστημα λαμβάνουν θεραπεία. Δυστυχώς, η θεραπευτική δόση του λιθίου δεν απέχει πολύ από την τοξική και για αυτό απαιτείται στενή παρακολούθηση, προσεκτική προσαρμογή της δοσολογίας και μέτρηση των επιπέδων στο αίμα κάθε 4-8 εβδομάδες, όταν χορηγείται για ψυχοπροφύλαξη.
Λιγότερες αυτοκτονίες, περισσότερη διάρκεια ζωής
Οι άνθρωποι που έχουν έλλειψη λιθίου βιώνουν μια κακή διάθεση που φτάνει μέχρι του σημείου να βλάψουν τον εαυτό τους ή τους άλλους. Αυτό αποτυπώνεται από τις επιδημιολογικές μελέτες που καταγράφουν αυξημένα ποσοστά αυτοκτονιών, ανθρωποκτονιών και βίαιων εγκλημάτων σε περιοχές με χαμηλή περιεκτικότητα λιθίου στο νερό. Αν και οι μελέτες αυτές δεν είναι πολλές, είναι εκπληκτικά συνεπείς. Να σημειωθεί ότι στο 90% των αυτοκτονικών υπάρχει κάποια ψυχική διαταραχή.
Μια μελέτη που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό British Journal of Psychiatry από ερευνητές του Ιατρικού Πανεπιστημίου της Βιέννης και βασίστηκε στην ανάλυση 6.460 δειγμάτων νερού αξιολόγησε τα ποσοστά αυτοκτονιών σε 99 διαφορετικές περιοχές της Αυστρίας. Στις 10 περιοχές με τη χαμηλότερη συγκέντρωση λιθίου στο νερό, το ποσοστό αυτοκτονιών ήταν 16 ανά 100.000 κατοίκους, ενώ στις περιοχές όπου το νερό είχε τις υψηλότερες συγκεντρώσεις λιθίου οι αυτοκτονίες ήταν 11 ανά 100.000, μια διαφορά σχεδόν 50%.
Παρότι το λιθιο είναι κυρίως γνωστό ως ψυχοφάρμακο, φαίνεται ότι μια επαρκής πρόσληψή του από τις τροφές μπορεί να παρατείνει τη ζωή. Σε μελέτες που έγιναν από το 1970 μέχρι και τη δεκαετία του 1990, ποντίκια και κατσίκες που κατανάλωναν τροφές χαμηλής περιεκτικότητας σε λίθιο, φάνηκε να έχουν υψηλότερα ποσοστά θνησιμότητας και χαμηλότέρη αναπαραγωγική ικανότητα.
Μια πρόσφατη μελέτη στο περιοδικό Cell Reports από Βρετανούς και Γερμανούς επιστήμονες βρήκε ότι μια μικρή αύξηση της δοσολογίας λιθίου σε μύγες παρέτεινε κατά 16-18% τη διάρκεια ζωής τους ενώ, αντίθετα, σε υψηλή δοσολογία τη συντόμευσε. Στις μύγες φαίνεται ότι το λίθιο παρατείνει τη ζωή μπλοκάροντας τη δράση μιας πρωτεΐνης που ονομάζεται GSK-3.
Παρενέργειες
Αν λαμβάνετε λίθιο, ο γιατρός σας θα παρακολουθεί τη συγκέντρωσή του στο αίμα σας. Μια συγκέντρωση πάνω από 10 mg ανά λίτρο αίματος προκαλεί ήπια δηλητηρίαση. Τα υψηλά επίπεδα στο αίμα μπορεί να προκαλέσουν αστάθεια, μυϊκή αδυναμία, πρόβλημα στην ομιλία, ναυτία, εμετό και υπνηλία. Πάνω από 20 mg ανά λίτρο αίματος αυξάνουν τον κίνδυνο θανάτου. Καλό είναι να παίρνετε το φάρμακο μαζί με το φαγητό διότι αυτό φαίνεται πως μειώνει τις παρενέργειες.
Υπάρχουν ωστόσο και πιο σημαντικές παρενέργειες οι οποίες ορισμένες φορές αποτρέπουν τη χρήση του. Ιδιαίτερη ανησυχία υπάρχει για την επίδραση του λιθίου στα νεφρά και τον κίνδυνο τερατογένεσης. Το λιθιο συνδέεται επίσης με τον υποθυρεοειδισμό, τον υπερπαραθυρεοειδισμό και την αύξηση του σωματικού βάρους.
Στο 25% των ασθενών που λαμβάνει θεραπεία με λίθιο παρατηρούνται ανωμαλίες του θυρεοειδούς και των παραθυρεοειδών αδένων. Το ποσοστό υποθυρεοειδισμού αυξάνεται περίπου έξι φορές στους ασθενείς αυτούς. Το λίθιο συγκεντρώνεται στον θυρεοειδή αδένα και αυτό μπορεί να έχει διάφορες αρνητικές επιπτώσεις, μία εκ των οποίων μπορεί να είναι η μειωμένη πρόσληψη ιωδίου. Αν λοιπόν λαμβάνετε λίθιο, θα πρέπει να εξετάζετε τη λειτουργίας του θυρεοειδούς αδένα κάθε χρόνο.
Δεν είναι σαφές γιατί το λίθιο μπορεί να προκαλέσει αύξηση του σωματικού βάρους αλλά αυτό μπορεί να οφείλεται στο γεγονός ότι έχει παρόμοιες ιδιότητες με την ινσουλίνη, αυξάνοντας τη πρόσληψη γλυκόζης από τα κύτταρα. Πρόκειται για την πιο ανεπιθύμητη παρενέργεια που συχνά κάνει κάποιον να διακόπτει τη θεραπεία. Αρκετοί ασθενείς κερδίζουν 2-5 κιλά αλλά υπάρχουν και περιπτώσεις όπου καταγράφηκε αύξηση βάρους κατά 20 κιλά.
Μια από τις επίμονες παρενέργειες του λιθίου είναι η συχνή ούρηση. Η αντιμετώπιση είναι να πίνετε περισσότερο νερό, αντί για λιγότερο. Το λίθιο αυξάνει τη δίψα και μπορεί να προκαλέσει αφυδάτωση, έτσι είναι απαραίτητο να διατηρείτε την ποσότητα νερού που χρειάζεται ο οργανισμός.
Όσον αφορά το αν προκαλεί τερατογένεση, τα αποδεικτικά στοιχεία δεν είναι ισχυρά.
Απαιτείται περισσότερη έρευνα για να διευκρινιστεί η σχέση μεταξύ λιθίου, ασβεστίου και τα νεφρών.
Πηγές:
