Προστάτης: Ένα μικρό όργανο με μεγάλους μπελάδες

Ο προστάτης είναι ένα μικρό όργανο μεγέθους καρυδιού που υπάρχει μόνο στους άνδρες και βρίσκεται ακριβώς κάτω από την ουροδόχο κύστη. Είναι ένα μη ζωτικό όργανο υπό την έννοια ότι οι άν­δρες μπορούν να ζήσουν άνετα και χωρίς αυτόν.

Η σημαντικότερη δουλειά του προστάτη, από όσα είναι γνωστά μέχρι σήμερα, είναι να παρέχει ένα μέρος του υγρού (περίπου το ένα τρίτο) που αποτελεί το σπέρμα αλλά ακόμα και η συνεισφορά του αυτή δεν είναι ζωτικής σημα­σίας για την αναπαραγωγή. Έτσι ορισμένοι επιστήμονες πι­στεύουν πως ο κύριος ρόλος του προστάτη είναι να προστατεύει την αναπαραγωγική οδό από λοίμωξη στην ουροφόρο οδό, και πράγματι αυτό υπονοεί το όνομα του.

Συνήθως όταν οι γιατροί αναφέρονται στον προστάτη δεν μιλάνε για τι όφελος έχει για τον οργανισμό αλλά στα προβλήματα που δημιουργεί κι αυτά είναι τα εξής τρία:

• Καρκίνος του προστάτη, ο πιο κοινός καρκίνος στους άνδρες.
• Καλοήθης υπερπλασία του προστάτη (διόγκωση του προστάτη), ένας από τους συχνότερους καλοήθεις όγκους στους άνδρες και βασική πηγή ταλαιπωρίας στις προχωρημένες ηλικίες.
• Προστατίτιδα, η κοινότερη αιτία ουρολοιμώξεων στους άνδρες.

Καθώς αυξάνεται η ηλικία των ανδρών, αυξάνονται και οι πιθανότητες να εμφανιστούν αυτές οι τρεις διαταραχές.

Που βρίσκεται και τι κάνει

Ο προστάτης βρίσκεται σε ένα εξαιρετικά στρατηγικό σημείο, ακριβώς στην έξοδο μετά την ουροδόχο κύστη. Τα ούρα και το σπέρμα δεν μπορούν να φύγουν από το σώμα του άνδρα χωρίς να περάσουν από τον προστάτη. Επί­σης είναι χωμένος βαθιά μέσα στην πύελο (λεκάνη), τριγυρισμένος από ευαίσθητα όργανα — την ουροδόχο κύστη, το ορθό, τους σφιγκτήρες, που είναι υπεύθυνοι για τον έλεγχο της ούρησης, σημαντικές αρτηρίες και φλέβες και πολλά ευπαθή νεύρα, μερικά από αυτά πολύ μικροσκοπικά. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οποιαδήποτε μορφή θεραπείας για τον καρκίνο του προστάτη μπορεί να δημιουργήσει παρενέργειες, συμπεριλαμβανομένης της ακράτειας, της σεξουαλικής ανικανότητας και της αιμορραγίας από το ορθό.

Ο προστάτης είναι ένα περίπλοκο μικρό εργοστάσιο. Τα κύρια προϊόντα του, που παράγονται σε πολυάριθμους μικροσκοπικούς αδένες είναι εκ­κρίσεις που αποτελούν συστατικά του σπέρματος. Στη διάρκεια του οργασμού οι μύες του προ­στάτη οδηγούν τις εκκρίσεις αυτές στην ουρήθρα (όπου συναντώνται με τα σπερμα­τοζωάρια και το υγρό από τις σπερματοδόχες κύστεις), η οποία τις διοχετεύει έξω από το ανδρικό μόριο.

Το υγρό του προστάτη περιέχει πολλά συ­στατικά, τα περισσότερα από τα οποία χρησιμεύουν για να συντηρούν τα σπερ­ματοζωάρια όταν αυτά βρεθούν έξω από το σώμα όσο το δυνατόν περισσότερο. Τα συστατικά περιλαμβάνουν κιτρικό οξύ, όξινη φωσφατάση, σπερμίνη, κάλιο, ασβέστιο και ψευδάργυρο. Ορισμένες προστατικές εκκρίσεις επίσης προστατεύουν την ουροφόρο οδό και το αναπαραγω­γικό σύστημα από επιβλαβή βακτήρια που μπορεί να εισέλθουν από την ουρήθρα (συχνά αυτό συμβαίνει κατά τη σεξουαλική επαφή) και άρα ο προστάτης πραγματικά δικαιώνει το όνομα του. Όλα τα αρσενικά θηλαστικά διαθέτουν προστάτη αλλά στα ζώα ο αδένας δεν είναι αναγκαίος για τη γονιμότητα (τα ζώα μπορούν να παραμείνουν γόνιμα ακόμα και αν τους έχει αφαιρεθεί ο προστάτης).

Μετά την εκσπερμάτιση το σπερματικό υγρό αμέσως πήζει για να μεγιστοποιηθούν οι πιθανότητες αναπαραγωγής. Αν το σπέρμα παρέμενε υδαρές, δεν θα μπορούσε να συνεχίσει να παραμένει στον γυναικείο κόλπο. Στη συνέχεια, το σπέρμα σταδιακά διασπάται ξανά από ένα ένζυμο που δη­μιουργεί ο προστάτης και ονομάζεται ειδικό προστατικό αντιγόνο (PSA). Η άλλη μεγάλη αξία του PSA είναι ότι μπορεί να ανιχνευθεί με μια απλή αιματολογική εξέταση. Τα τελευταία χρόνια η εξέταση PSA έχει εξελιχθεί σε ζωτικής σημασίας διαγνωστικό όπλο για την ανίχνευση του καρκίνου του προστάτη.

Ο προστάτης χωρίζεται σε πέντε ζώνες: την πρόσθια, που καταλαμβάνει το ένα τρίτο του χώρου και αποτελείται κυρίως από λείο μυ, την περιφερική, το μεγαλύτερο τμήμα, που περιέχει τα τρία τέταρτα των αδένων στον προστάτη, την κεντρική που φιλοξενεί τους περισσότερους από τους υπόλοι­πους αδένες, τον προπροστατικό ιστό που παίζει ρόλο κλειδί στη διάρκεια της εκσπερμάτισης (οι μύες εδώ εμποδίζουν το σπέρμα να παλινδρομήσει μέσα στην ουροδόχο κύ­στη) και τη μεταβατική, που περιβάλλει την ουρήθρα και είναι το επίκεντρο των μπε­λάδων στην καλοήθη υπερπλασία του προστάτη.

Για λόγους που δεν είναι από­λυτα κατανοητοί, όταν ένας άνδρας φτάνει γύρω στα 45, ο ιστός του προ­στάτη στη μεταβατική ζώνη έχει την τάση να επεκτείνεται, αρχίζει να πιέζει τον παρα­κείμενο ιστό αναζητώντας χώρο, και τελικά αρχίζει να στριμώχνει την ουρήθρα. Με αυτόν τον αργό στραγγαλισμό ο προστάτης μπορεί να κάνει εξαιρετικά δύσκολη την πορεία των ούρων από την κύστη μέσω του προστάτη και έξω από το σώμα. Οι περισσότεροι καρκίνοι του προστάτη σημειώνονται στην περιφερική ζώνη. Ευτυχώς αυτή είναι η περιοχή όπου είναι πιθα­νότερο να γίνει αντιληπτός στη διάρκεια μιας δακτυλικής εξέτασης και παρακεντηθεί στη διάρκεια μιας βιοψίας του προστάτη με βελόνα.

Σε μικροσκοπικό επίπεδο ο προστατικός ιστός είναι σαν γλοιώδης σπόγγος, διά­τρητος από μικροσκοπικούς αδένες. Αυτά είναι τα μικροεργοστάσια που παράγουν τις εκκρίσεις και συνδέονται με εκατοντάδες πόρους, οι οποίοι μεταφέρουν το υγρό στην ουρήθρα. Όταν οι πόροι αυτοί αποφράσσονται —όπως συμβαίνει στην καλοήθη υπερπλασία— τα επί­πεδα PSA αρχίζουν να αυξάνονται στο κυκλοφορικό σύστημα. Ο καρκίνος του προστάτη συμβάλλει 10 φορές περισσότερο στα επίπεδα PSA του αίματος σε σχέση με την καλοήθη υπερπλασία. Αυτό συμβαίνει επειδή όταν υπάρχει καρκίνος, οι προστατικοί αδένες απομονώνονται εντός του καρκι­νικού ιστού. Όμως οι αδένες αυτοί εξακολουθούν να παράγουν υγρό, το οποίο δεν έχει πουθενά να πάει εκτός από το κυκλοφορικό σύστημα οπότε και μπορεί να ανιχνευτεί.

Ο προστάτης είναι πολύ ευαίσθητος στις σεξουαλικές ορμόνες. Για τη θεραπεία του καρκίνου του προστάτη αυτό είναι καλό. Η διακοπή της παροχής αυτών των ορμονών, των ανδρογόνων, μπορεί να συρρικνώσει τον καρκίνο του προστάτη και να καθυστερήσει την εξέλιξη του. Οι ορμόνες που ελέγχουν τον προστάτη προέρχονται από τον εγκέφαλο: Ο υποθάλαμος παράγει μια ουσία που ονομάζεται εκλυτική ορμόνη της ωχρινοτρόπου ορμόνης (LHRH), την οποία μεταδίδει χρησιμοποιώντας παλμικά σήματα, στην παρακείμενη υπόφυση. Σε απάντηση η υπόφυση παράγει το δικό της χημικό σήμα, που ονομάζεται ωχρινοτρόπος ορμόνη (LH). Η ορμόνη αυτή ελέγχει τους όρχεις, που παράγουν τεστοστερόνη. Η τεστοστερόνη κυκλοφορεί στο αίμα και διηθείται μέσα στα κύτταρα του προστάτη με ώσμωση, όπως το νερό μέσα από το φίλτρο του καφέ. Για τον προστάτη η τε­στοστερόνη είναι η πρώτη ύλη. Ο προστάτης, χρησιμοποιώντας ένα ένζυμο που ονομά­ζεται 5-άλφα αναγωγάση, διυλίζει την τεστοστερόνη δημιουργώντας μια άλλη ορμόνη, που ονομάζεται διυδροτεστοστερόνη (DHT). Η DHT ενώνεται με μια πρωτεΐνη στον πυρήνα του κυττάρου και μετατρέπεται σε ηλεκτροπα­ραγωγικό σταθμό, ο οποίος ενεργοποιεί διάφορα γονίδια μέσα στον προστάτη.

Τι μπορεί να πάει στραβά

Διόγκωση προστάτη. Η καλοήθης υπερπλασία είναι τόσο κοινή, που οι περισσότεροι άνδρες, αν ζήσουν αρκετά, θα την εμφανίσουν. Μέχρι την ηλικία των εβδομήντα το 70% των ανδρών την έχουν και το ένα τέταρτο των ανδρών με την ασθένεια αυτή χρειάζεται θεραπεία.

Η υπερπλασία δεν είναι καρκίνος του προστάτη και το να την έχει κάποιος δεν σημαίνει πως έχει περισσότερες ή λιγότερες πιθανότητες να πάθει καρκίνο του προστάτη. Η υπερπλασία και ο καρκίνος του προστάτη είναι δύο διαφορετικές ασθένειες, που αναπτύσσονται σε διαφορετικές περιοχές του προστάτη — σχεδόν σαν να ήταν ο προστάτης δύο αδένες συσκευασμένοι σε έναν. Ο καρκίνος του προστάτη αρχίζει στην εξωτερική, περιφερική ζώνη του και αναπτύσσεται προς τα έξω, εισβάλλοντας σε πε­ριβάλλοντες ιστούς (αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο σπάνια δημιουργεί συμπτώματα, μέχρι που έχει προχωρήσει πάρα πολύ). Από την άλλη η καλοήθης υπερπλασία αρχίζει στην μικροσκοπική περιοχή του εσωτερικού προστάτη που ονομάζεται μεταβατική ζώνη. Στην καλοήθη υπερπλασία η ανάπτυξη γίνεται προς τα μέσα, προς τον πυρήνα του προστάτη, σφίγγοντας συνεχώς γύρω από την ουρήθρα και παρεμποδίζοντας την ούρηση, πράγμα που εξηγεί γιατί τα συμπτώματα είναι σχεδόν αδύνατο να αγνοηθούν. Η υπερπλασία δεν είναι καρκίνος, αλλά μπορεί να μιμηθεί τον καρκίνο. Σήμερα υπάρχουν πολλοί καλοί τρόποι για τη θεραπεία της και οι περισσότεροι έχουν λίγες παρενέργειες.

Προστατίτιδα. Η προστατίτιδα είναι η πιο συχνή αιτία ουρολοίμωξης στους άνδρες και εκτιμάται πως το 25% όλων των ανδρών που πηγαίνουν στον γιατρό για ουρολογικά προβλή­ματα έχουν συμπτώματα προστατίτιδας.

Υπάρχουν τέσσερις παθήσεις που συγκεντρώνονται κάτω από το γενικό όνομα «προστατίτιδα». Οι πιο σπάνιες αλλά ευκολότερες στη θεραπεία τους προκαλούνται από βακτηριακή λοίμωξη: η οξεία και η χρόνια βακτηριακή προστατίτιδα. Οι παθήσεις αυτές συνήθως συνδέονται με πυρετό, ρίγη, οδυνηρό κάψιμο κατά την ούρηση, αυξημένη συχνότητα ούρησης και, σε ορισμένες περιπτώσεις, μια επικίνδυνη για τη ζωή λοίμωξη στο κυκλοφο­ρικό σύστημα.

Μετά υπάρχει η μορφή της προστατίτιδας που ονομάζεται χρόνια προστατίτιδα / σύνδρομο χρόνιου πυελικού άλγους. Έχει δύο κατηγορίες, η φλεγμονώδη και τη μη φλεγμονώδη. Κανείς δεν ξέρει τι προκαλεί αυτές τις μορφές προστατίτιδας και τα αντιβιοτικά δεν βοηθούν καθόλου. Η θεραπεία εδώ σκοπεύει σε μεγάλο βαθμό στην ανακούφιση των συμπτωμάτων, με μυοχαλαρωτικά, όπως είναι οι α-αδρενεργικοί αναστολείς και άλλα φάρμακα, που ανακουφίζουν τον μυϊκό σπασμό στον προστάτη και διευκολύνουν την ούρηση.

Υπάρχει τέλος άλλη μία, μυστηριώδης, κατηγορία, γνωστή ως ασυμπτωματική φλεγμονώδης προστατίτιδα, που δεν δημιουργεί συμπτώματα και συνήθως ανακαλύπτεται κατά τύχη, όταν φλεγμονώδη κύτταρα εντοπίζονται στο προστα­τικό υγρό ή η φλεγμονή ανιχνεύεται με προστατική βιοψία. Δεν είναι πολλά γνωστά γι’ αυτή τη φλεγμονή και παρότι δεν είναι καρκίνος μπορεί να συνδέεται με τον σχηματισμό καρκίνου. Με άλλα λόγια, αυτό που προκαλεί τη φλεγμονή μπορεί κάποια στιγμή να προκαλέσει και καρκίνο.

Η αντιμετώπιση για τις περισσότερες προστατίτιδες (εκτός από τις βακτηριακές, που ανταποκρίνονται στα αντιβιοτικά) συχνά γίνεται «βλέποντας και κάνοντας». Επομένως βοηθάει αν οι ασθενείς και οι γιατροί μπορούν να συνεργαστούν, με πολλή υπομονή, για να καταρτίσουν το σωστό πρόγραμμα. Πολλοί άνδρες έχουν ανακαλύψει πως τα συμπτώματα τους βελτιώνονται όταν αλλάζουν τη διατροφή και τον τρόπο ζωής τους.

Καρκίνος του προστάτη. Ο καρκίνος του προστάτη είναι ο πιο κοινός και η τρίτη αιτία θανάτου από καρκίνο στους άνδρες. Όταν ο καρκίνος του προστάτη είναι μικρός είναι ιάσιμος, είναι επίσης σιωπηλός — δεν εμ­φανίζει συμπτώματα. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο είναι τόσο σημαντικός ο έλεγ­χος ρουτίνας για να εντοπιστεί ο καρκίνος όσο το δυνατόν νωρίτερα. Αν ανιχνευθεί πολύ αργά, ο καρκίνος του προστάτη μπορεί να είναι θανατηφόρος, και αν επιτραπεί στη νόσο να ακολουθήσει την πορεία της, μπορεί να εμφανίσει αφόρητο πόνο. Όμως αν εντοπιστεί νωρίς, προτού ο καρκίνος εξαπλωθεί πέρα από το τοίχωμα του προστάτη, ο καρκίνος μπορεί να θεραπευτεί με χειρουρ­γική επέμβαση ή ακτινοθεραπεία. Για ορισμένους άνδρες, με μικρούς, αργά εξελισσό­μενους όγκους, μια διαδικασία που ονομάζεται συντηρητική αντιμετώπιση και πρόκειται απλά για μια ενεργη­τική παρακολούθηση της νόσου, μπορεί να αποτελέσει ασφαλή επιλογή.

Πώς μπορούν να σωθούν ζωές από τον καρκίνο του προστάτη ; Το κλειδί είναι μια προσέγγιση με τέσσερις αρχές:

• Πρόληψη — για να αποτρέψουμε εντελώς τον καρκίνο του προστάτη ή τουλά­χιστον να καθυστερήσουμε για δεκαετίες την έναρξη του.
• Πρώιμη διάγνωση — με τη βοήθεια εξαιρετικά ευαίσθητων εξετάσεων και πο­λύπλοκων μοντέλων ανάλυσης των αποτελεσμάτων, ανιχνεύοντας τον καρκίνο του προστάτη στα νωρίτερα και πιο ιάσιμα στάδια.
• Καλύτερη θεραπεία για εντοπισμένη νόσο — επεκτείνοντας και τελειοποιώντας αποτελεσματικές θεραπείες και δουλεύοντας για να ελαχιστοποιήσουμε ακόμα παραπέρα τις παρενέργειες.
• Καλύτερος έλεγχος της προχωρημένης νόσου.