Μετά τα 45, ο προστάτης αρχίζει να αυξάνεται καθ ‘όλη τη διάρκεια της ζωής ενός άνδρα. Για μερικά άτομα, ο προστάτης γίνεται τόσο μεγάλος που προκαλεί προβλήματα. Αυτή είναι μια κατάσταση που ονομάζεται καλοήθης υπερπλασία του προστάτη (ΚΥΠ).
Η τεστοστερόνη είναι ο κύριος παράγοντας που κάνει τον προστάτη να μεγαλώνει. Ωστόσο, η ενεργή μορφή της ανδρικής ορμόνης στον προστάτη δεν ακριβώς η τεστοστερόνη. Ο προστάτης, χρησιμοποιώντας ένα ένζυμο που ονομάζεται 5-άλφα αναγωγάση, διυλίζει την τεστοστερόνη δημιουργώντας μια άλλη ορμόνη, που ονομάζεται διυδροτεστοστερόνη (DHT). Η διυδροτεστοστερόνη ενώνεται με μια πρωτεΐνη στον πυρήνα του κυττάρου και ενεργοποιεί διάφορα γονίδια μέσα στον προστάτη που τον κάνουν να μεγαλώνει.
Το ένζυμο που ονομάζεται 5-άλφα αναγωγάση υπάρχει σε δύο μορφές και εργάζεται σκληρά μέσα στον προστάτη για να μετατρέπει την τεστοστερόνη σε DHT. Όμως η διαδικασία αυτή μπορεί να παρεμποδιστεί.
Δύο φάρμακα, η ντουταστερίδη (η δραστική ουσία στο Avodart και στο Duagen) και η φιναστερίδη (η δραστική ουσία στο Proscar) εμποδίζουν την τεστοστερόνη να μετατραπεί σε DHT. Κατά συνέπεια η ποσότητα της DHT στο αίμα και στον ιστό του προστάτη πέφτει με τη χρήση αυτών των φαρμάκων. Τα δύο φάρμακα, που ονομάζονται αναστολείς 5-άλφα αναγωγάσης, χρησιμοποιούνται για να συρρικνώνουν τον προστάτη, ειδικά τον ιστό που περιβάλλει την ουρήθρα, και αμβλύνουν τα συμπτώματα της καλοήθους υπερπλασίας του προστάτη.
Το ερώτημα είναι αν οι αναστολείς 5-άλφα αναγωγάσης μπορούν να χρησιμοποιηθούν και για τον καρκίνο του προστάτη. Το ερώτημα είναι εύλογο διότι αυτά τα φάρμακα μειώνουν τα επίπεδα τους PSA (ειδικό προστατικό αντιγόνο). Αυτό δεν σημαίνει οπωσδήποτε ότι κάνουν καλό αλλά κάποιοι επιστήμονες εικάζουν ότι οι αναστολείς 5-άλφα αναγωγάσης μπορεί να επιβραδύνουν τη δραστηριότητα του προστάτη γενικά. Μια άλλη σκέψη είναι πως, επειδή αλλοιώνουν την ορμονική γενική εικόνα του προστάτη —και ο καρκίνος του προστάτη συνδέεται εγγενώς με τις ορμόνες— θα μπορούσε να μπει φρένο στον καρκίνο του προστάτη προτού η νόσος εδραιωθεί.
Ωστόσο υπάρχουν ορισμένα προβλήματα με την παραπάνω συλλογιστική. Πρώτον, είναι πολύ πιθανό η τεστοστερόνη, και όχι η DHT, να είναι η κύρια ορμόνη που τροφοδοτεί τον καρκίνο του προστάτη. Επιπλέον, όταν άνδρες με προχωρημένο καρκίνο του προστάτη λαμβάνουν θεραπεία με αναστολέα 5-άλφα αναγωγάσης, η επίδραση στην καλύτερη περίπτωση είναι αμελητέα. Έτσι η μείωση της DHT με έναν αναστολέα 5-άλφα αναγωγάσης μπορεί να μην κάνει πολλά για τη μείωση του κινδύνου ανάπτυξης καρκίνου του προστάτη.
Φιναστερίδη
Το 1994 ξεκίνησε η Prostate Cancer Prevention Trial από το Αμερικανικό Εθνικό Ινστιτούτο Καρκίνου η οποία κόστισε 73 εκατομμύρια δολάρια. Η μελέτη αφορούσε τη λήψη φιναστερίδης (5 mg την ημέρα) ή ένα εικονικό φάρμακο σε περίπου 18.880 άνδρες ηλικίας άνω των 55 ετών οι οποίοι είχαν PSA πάνω από 3 ng/mL. Μετά από επτά χρόνια παρακολούθησης βρέθηκε πως υπήρχαν 30% λιγότερες περιπτώσεις καρκίνου του προστάτη στους άνδρες που έπαιρναν το φάρμακο, ωστόσο σ’ αυτή την ομάδα καταγράφηκε μια μικρή αύξηση στον αριθμό των ανδρών που ανέπτυξαν υψηλή κακοήθεια.
Η μελέτη σταμάτησε το 2013, πριν από την κανονική λήξη της, διότι θεωρήθηκε σαφές ότι η φιναστερίδη μειώνει τα κρούσματα καρκίνου του προστάτη. Πάντως, στην ομάδα του φαρμάκου το ποσοστό υψηλής κακοήθειας ήταν 6,4% έναντι 5,1% στην ομάδα ελέγχου, κάτι που δημιούργησε προβληματισμό. Κατά μια άποψη η υψηλότερη κακοήθεια στην ομάδα της φιναστερίδης οφειλόταν στην καλύτερη ανίχνευση των καρκίνων (δηλαδή η ουσία δεν έκανε πιο επιθετικό τον καρκίνο αλλά βοήθησε να βρεθεί ο επιθετικός καρκίνος με αποτέλεσμα να αυξηθεί το ποσοστό καταγραφής). Η ανησυχία όμως ότι μπορεί η φιναστερίδη να έχει κάποια πραγματική παρενέργεια παραμένει.
Το σημαντικό όμως είναι ότι παρότι η μελέτη κατέγραψε μειωμένη συχνότητα καρκίνου στην ομάδα της φιναστερίδης, δεν κατέγραψε διαφορά στη συνολική επιβίωση μεταξύ των δύο ομάδων μετά την παρέλευση 15 ετών.
Ένα άλλο θέμα είναι τι παρενέργειες μπορεί να έχει η φιναστερίδη καθώς έχει συσχετιστεί με στυτική δυσλειτουργία και γυναικομαστία. Συχνά οι παρενέργειες αυτές εξαφανίζονται με τη διακοπή του φαρμάκου αλλά υπάρχει και το λεγόμενο μεταφιναστεριδικό σύνδρομο (Post-Finasteride syndrome) το οποίο αναφέρεται στην κλινική κατάσταση κατά την οποία η παρατεταμένη χρήση φιναστερίδης προκαλεί μόνιμες παρενέργειες, οι οποίες δεν υποχωρούν μετά την διακοπή του φαρμάκου.
Λαμβάνοντας υπόψη τις παρενέργειες αλλά και το ότι υπήρξε κάποια απόκλιση στα ευρήματα της Prostate Cancer Prevention Trial, καθώς και το γεγονός ότι η επιβίωση ήταν παρόμοια στις δύο ομάδες, δεν είναι πολλοί οι γιατροί σήμερα που συνταγογραφούν την ουσία για την πρόληψη του καρκίνο του προστάτη. Ένας επιπλέον λόγος είναι ότι η φιναστερίδη μπορεί να μειώσει τα επίπεδα του PSA κατά 50% με κίνδυνο αυτό να συγκαλύψει έναν πιθανό καρκίνο του προστάτη.
Όσον αφορά την καλοήθη υπερπλασία, η μελέτη έδειξε ότι η φιναστερίδη μείωσε τον κίνδυνο των επεισοδίων που σχετίζονται με την πάθηση, όπως η επιτακτική ούρηση και η ανάγκη για χειρουργική επέμβαση, κατά 30-50%, ανάλογα με το σύμπτωμα. Υπήρξε επίσης μείωση της προστατίτιδας, κάτι που αποτελεί μια ενδιαφέρουσα παρατήρηση.
Ντουταστερίδη
Παρότι η ντουταστερίδη και η φιναστερίδη έχουν κοινά οφέλη και παρενέργειες, έχουν επίσης και ορισμένες βασικές διαφορές. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, το ένζυμο 5-άλφα αναγωγάση υπάρχει σε δύο μορφές. Ονομάζονται τύπος 1 και τύπος 2. Και οι δύο τύποι αυξάνουν το μέγεθος του προστάτη. Η φιναστερίδη περιορίζεται στο να παρεμποδίζει τον τύπο 1. Η ντουταστερίδη παρεμποδίζει και τους δύο τύπους ενώ οι μελέτες δείχνουν ότι είναι ίσως πιο αποτελεσματική στην αντιμετώπιση της καλοήθους υπερπλασίας του προστάτη. Θα μπορούσε να είναι και πιο αποτελεσματική στην περίπτωση του καρκίνου του προστάτη;
Μια μελέτη που ονομάστηκε REDUCE (Reduction by Dutasteride of Prostate Cancer Events) και σχεδιάστηκε από ερευνητές της φαρμακευτικής εταιρείας GlaxoSmithKline δοκίμασε την επίδραση της ντουταστερίδης σε 8.231 άνδρες. Οι συμμετέχοντες ήταν ηλικίας 50-75 ετών, είχαν τιμές PSA 2,5-10 ng/mL και μια αρνητική βιοψία για καρκίνο του προστάτη (ήταν δηλαδή υψηλότερου ρίσκου από αυτούς που συμμετείχαν στην Prostate Cancer Prevention Trial χωρίς όμως να έχουν καρκίνο). Οι μισοί λάμβαναν ντουταστερίδη σε δοσολογία 0,5 mg την ημέρα και οι άλλοι μισοί ένα εικονικό φάρμακο επί τέσσερα χρόνια.
Τα αποτελέσματα δημοσιεύθηκαν το 2010 και έδειξαν ότι κατά τη διάρκεια των τεσσάρων ετών μειώθηκε ο σχετικός κίνδυνος για βιοψία καρκίνου του προστάτη κατά 22,8% στους άνδρες που λάμβαναν το φάρμακο. Η τελευταία παράγραφος της μελέτης ανέφερε: “Εν κατακλείδι, μεταξύ των ανδρών με αυξημένο κίνδυνο για καρκίνο του προστάτη και καλοήθη υπερπλασία του προστάτη, η ντουταστερίδη μείωσε τον κίνδυνο για καρκίνο του προστάτη και προκαρκινικές αλλοιώσεις και βελτίωσε πολλά αποτελέσματα που σχετίζονται με την καλοήθη προστατική υπερπλασία. Η ντουταστερίδη μπορεί να θεωρηθεί ως θεραπεία επιλογής για τους άνδρες που διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο για καρκίνο του προστάτη”.
Όμως, κι αυτή η μελέτη κατέγραψε κάπως αυξημένη κακοήθεια στην ομάδα του φαρμάκου και παρόμοια επιβίωση στις δύο συγκρινόμενες ομάδες, άλλωστε ήταν μικρής διάρκειας. Επιπλέον, δεν ήταν ανεξάρτητη καθώς ενεπλάκη η φαρμακευτική εταιρεία που παράγει το φάρμακο Avodart, κι αυτό μπορεί να επέδρασε στα αποτελέσματα.
