Η ριζική προστατεκτομή είναι η συνηθέστερη χειρουργική επέμβαση στον προστάτη, η οποία αφαιρεί όλο τον αδένα.
Πριν από μερικές δεκαετίες πολλοί γιατροί πίστευαν πως τα νεύρα (δύο νευραγγειακά δεμάτια) που ελέγχουν τη στύση περνούσαν μέσα από τον προστάτη και κατ’ ανάγκη καταστρέφονταν με την αφαίρεση του αδένα. Το 1981 έγινε γνωστό ότι βρίσκονται έξω από τον προστάτη. Άρα ήταν δυνατόν να αφαιρεθεί ο αδένας με διατήρηση των νεύρων και χωρίς να επηρεαστεί η στύση.
Ο χειρουργός, ανάλογα με τον βαθμό του καρκίνου, πρέπει να πάρει μια απόφαση που θα επηρεάσει την στυτική ικανότητα του ασθενούς: αν αφήσει άθικτα τα νευραγγειακά δεμάτια που βρίσκονται δεξιά και αριστερά από τον προστάτη, ή αν θα αφαιρέσει το ένα ή και τα δύο μαζί με τον προστάτη.
Ο πρωταρχικός στόχος του χειρουργού δεν είναι να διατηρηθεί η ικανότητα αλλά να ξεφορτωθεί τον καρκίνο με προσεκτικό τρόπο, και αν είναι δυνατό να διατηρηθούν τα νευραγγειακά δεμάτια που βρίσκονται έξω από την κάψα του προστάτη και στις δύο πλευρές. Στην περίπτωση που τα νεύρα κοπούν, η διαταραχή της στύσης είναι μόνιμη. Ακόμα και όταν ο καρκίνος διεισδύει στην κάψα, ταξιδεύει μόνο 1 ή 2 χιλιοστά μακριά του προτού στραφεί βόρεια, προς τις σπερματοδόχες κύστεις. Επειδή τα νευραγγειακά δεμάτια απέχουν, κατά μέσον όρο, 5 χιλιοστά από τον προστάτη μπορούν να διατηρηθούν και τα δύο αν δεν έχουν προσβληθεί από τον καρκίνο.
Ο γιατρός πρέπει να είναι έμπειρος ώστε να ξέρει πότε πρέπει να μείνουν αυτά τα νεύρα και πότε πρέπει να φύγουν, και πώς να αφαιρέσει αρκετό ιστό για να διατηρήσει ένα σαφές χειρουργικό όριο, διατηρώντας τη σεξουαλική λειτουργία του ασθενούς. Ωστόσο, αν είναι απαραίτητο να αφαιρεθεί ένα νευραγγειακό δεμάτιο, πρέπει αυτό να γίνει. Ένας άνδρας μπορεί να παραμείνει στυτικά ικανός ακόμα και αν αφαιρεθεί ένα δεμάτιο. Για άνδρες γύρω στα 40 η ικανότητα συχνά είναι ικανοποιητική όταν υπάρχει ένα νευραγγειακό δεμάτιο αλλά για άνδρες πάνω από τα 50 η στύση είναι καλύτερη όταν διατηρούνται και τα δύο νευραγγειακά δεμάτια.
Δεν υπάρχει τρόπος να ξέρει ο χειρουργός με βεβαιότητα πριν από την ίδια την εγχείρηση αν τα δεμάτια μπορούν να διασωθούν. Ορισμένοι πιστεύουν πως οι απεικονιστικές εξετάσεις, όπως η μαγνητική τομογραφία και το υπερηχογράφημα, μπορούν να φανούν χρήσιμες αλλά μόνο στη διάρκεια της εγχείρησης είναι πραγματικά δυνατόν να πει κανείς πού βρίσκεται ο καρκίνος.
Κάποιοι θεωρούν σημαντική την ψηλάφιση του όγκου κατά τη διάρκεια της εγχείρησης. Αν ψηλαφιστεί καρκίνος στην άκρη του προστάτη, το παραπλήσιο νευραγγειακό δεμάτιο πρέπει να αφαιρεθεί. Πρέπει επίσης να αφαιρείται αν είναι κολλώδες, μια ένδειξη ότι ο καρκίνος έχει αρχίσει να ξεφεύγει από τον προστάτη. Ωστόσο, αν δεν ψηλαφιστεί κάτι σκληρό και το νευραγγειακό δεμάτιο αποχωρίζεται από τον προστάτη, είναι ασφαλές να διατηρηθεί.
Αξίζει να σημειωθεί ότι ορισμένοι άνδρες έχουν μια σημαντική ανατομική διαφορά όσον αφορά τα νεύρα της στύσης. Παλαιότερα πιστευόταν πως το νευραγγειακό δεμάτιο ακολουθούσε μια σχετικά ευθεία οδό από την αφετηρία του στο ιερό οστό κατά μήκος της πλάγιας επιφάνειας του προστάτη προς την ουρήθρα. Όμως σε πολλούς άνδρες το δεμάτιο κάνει μια στροφή γύρω από την κορυφή του προστάτη και διπλώνει ακριβώς πίσω από τον σφιγκτήρα, όπου συγκρατείται από μια μικρή ομάδα αγγείων.
Ακόμα και αν τα νεύρα αυτά δεν αφαιρεθούν στη διάρκεια της ριζικής προστατεκτομής, μπορεί παρ’ όλα αυτά να τραυματιστούν από την εγχείρηση. Μπορεί ακόμα να υποστούν βλάβη στη διάρκεια της ακτινοθεραπείας και άλλων επεμβάσεων, συμπεριλαμβανομένης της κρυοπηξίας. Αν τα νεύρα τραυματιστούν, είναι πιθανόν μετά την πάροδο ενός διαστήματος 12- 18 μηνών, η στυτική λειτουργία να επανέλθει. Τα νεύρα αυτά είναι απαραίτητα μόνο για τη στύση — όχι για την ερωτική αίσθηση. Τα νεύρα που είναι υπεύθυνα για την αίσθηση δεν βρίσκονται κοντά στον προστάτη και δεν πρέπει να τραυματιστούν.
Στα χέρια του πιο έμπειρου χειρουργού, αν και τα δύο νευραγγειακά δεμάτια διατηρηθούν στη διάρκεια της ριζικής προστατεκτομής, η ικανότητα πρέπει να επιστρέψει τουλάχιστον στο 80% των ανδρών στην ηλικία των 40-50 ετών και στο 60% των ανδρών στην ηλικία των 60 ετών. Ωστόσο μόνο το 25% των ανδρών άνω των 70 ετών διατηρούν τη στυτική ικανότητα μετά την εγχείρηση. Ένας λόγος γι’ αυτό είναι ότι καθώς ο άνδρας γερνάει χάνει νεύρα. Μέχρι την ηλικία των 60 ένας άνδρας έχει μόνο το 60% των νεύρων με τα οποία γεννήθηκε — που σημαίνει πως αν το 20% από αυτά υποστούν βλάβη από τη θεραπευτική αγωγή για τον καρκίνο του προστάτη, παραμένει το 40%. Αυτό εξηγεί γιατί η στυτική δυσλειτουργία είναι πιο κοινή στους γηραιότερους άνδρες μετά την εγχείρηση και σε άνδρες στους οποίους είναι αναγκαίο να αφαιρεθεί ένα νευραγγειακά δεμάτιο.
Τα προβλήματα στύσης είναι δυνατόν επίσης να προέρχονται από αγγειακό τραυματισμό — βλάβη των αιμοφόρων αγγείων του ανδρικού μορίου. Σε κάποιους άνδρες αυτή η παροχή αίματος μπορεί να μειωθεί από τη ριζική προστατεκτομή. Στους άνδρες αυτούς, για κάποιον λόγο, η βασικότερη παροχή αίματος προς το μόριο περνάει μέσα από την πύελο αντί για έξω, όπως στους περισσότερους άνδρες, κι έτσι οι αρτηρίες αυτές μπορεί να υποστούν ακούσια βλάβη στη διάρκεια της ριζικής προστατεκτομής. Σ’ αυτούς του άνδρες πρέπει να τροποποιηθεί η χειρουργική τεχνική – άλλος ένας λόγος για τον οποίο ο χειρουργός πρέπει να είναι έμπειρος.
Ένα άλλο πρόβλημα μετά τη ριζική προστατεκτομή (ή την ακτινοθεραπεία) είναι αποτέλεσμα ενός προβλήματος που ονομάζεται φλεβική διαφυγή. Καθώς το αίμα ρέει μέσα στο μόριο και αυτό επιμηκύνεται, οι φλέβες τεντώνονται και σφίγγονται πάνω στον παχύ ιστό που περιβάλλει τα σηραγγώδη σώματα, ώστε το αίμα να μην μπορεί να διαφύγει. Ωστόσο μετά τη ριζική προστατεκτομή η ροή του αίματος στο μόριο ίσως δεν είναι αρκετά γρήγορη, και αν ένας άνδρας δεν πετυχαίνει ποτέ πλήρη στύση, υπάρχει μια συνεχής διαφυγή.
Όσον αφορά την εκσπερμάτιση αυτή ουσιαστικά δεν υπάρχει μετά τη ριζική προστατεκτομή. Αυτό συμβαίνει επειδή ο προστάτης και οι σπερματοδόχες κύστεις, τα οποία παράγουν το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος αυτού του υγρού, δεν υπάρχουν πια και ο σπερματικός πόρος έχει απολινωθεί. Μερικοί άνδρες ωστόσο συνεχίζουν να παράγουν μια μικρή ποσότητα σπερματικού υγρού που προέρχεται από τους παρακείμενους αδένες Κάουπερ (γνωστοί ως επικουρικοί αδένες).
