Αν έχει αφαιρεθεί όλος ο προστάτης σε μια ριζική προστατεκτομή πρέπει να ελεγχθεί με την παρουσία του PSA (ειδικό προστατικό αντιγόνο). Aν ο προστάτης αφαιρέθηκε, δεν πρέπει να υπάρχει PSA. Όντως, ύστερα από μια ριζική προστατεκτομή, το επίπεδο του PSA πρέπει να είναι μη ανιχνεύσιμο. Αν δεν είναι, αυτό υποδηλώνει πως κάποια προστατικά καρκινικά κύτταρα κατάφεραν να ξεφύγουν από τον προστάτη προτού αφαιρεθεί.
Όμως μην κάνετε την εξέταση για το PSA αμέσως μετά την εγχείρηση. To PSA έχει μεγάλη ημιζωή στο κυκλοφορικό σύστημα (2-3 ημέρες) — που σημαίνει πως χρειάζεται χρόνος για να πέσουν οι τιμές του PSA ύστερα από τη ριζική προστατεκτομή. Για παράδειγμα, αν το επίπεδο του PSA σας πριν από την εγχείρηση ήταν 10 ng/ml, θα χρειάζονταν επτά ημιζωές προτού το PSA πέσει στα μη ανιχνεύσιμα όρια (συνήθως λιγότερο από 0,2 ng/ml αν και ορισμένοι ουρολόγοι χρησιμοποιούν ένα όριο 0,4 ng/ml).
Για να αποφύγετε το περιττό άγχος, κάνετε εξέταση για το PSA μετά από περίπου 8-12 εβδομάδες από την ριζική προστατεκτομή όταν οι τιμές του PSA θα βρίσκονται στο χαμηλότερο σημείο. Μετά το PSA πρέπει να εξετάζεται κάθε έξι μήνες σε άνδρες με θετικά όρια, σπερματοδόχες κύστεις ή λεμφαδένες. Για τους άλλους άνδρες μια μέτρηση του PSA χρειάζεται μία φορά τον χρόνο. Τι είδους μέτρηση του PSA χρειάζεστε; Ένα απλό, συνολικό PSA. Δεν χρειάζεστε εξέταση του ελεύθερου (free) PSA.
To PSA είναι εξαιρετικά ευαίσθητο — τόσο που, αν δεν υπάρχουν ανιχνεύσιμες τιμές, δεν υπάρχει άλλη εξέταση —σπινθηρογράφημα οστών, υπολογιστική τομογραφία (CT), μαγνητική τομογραφία (MRI), άλλες αιματολογικές εξετάσεις ή εξέταση από το ορθό— που θα μπορούσε να βρει κάποιον υπολειπόμενο όγκο.
Ποιος είναι ο κίνδυνος επανεμφάνισης του καρκίνου μετά τη ριζική προστατεκτομή; Μια έρευνα που δημοσιεύθηκε στο Journal of Urology εξέτασε το ιατρικό ιστορικό σχεδόν 2.000 ανδρών που υποβλήθηκαν σε ριζική προστατεκτομή στο νοσοκομείο Τζονς Χόπκινς σε διάστημα 15 ετών. Από τους άνδρες αυτούς 56 ανέπτυξαν τοπική υποτροπή του καρκίνου και 118 ανέπτυξαν μακρινές μεταστάσεις. Για ορισμένους από τους άνδρες αυτούς χρειάστηκαν αρκετά χρόνια μέχρι να επιστρέψει ο καρκίνος — και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο είναι ανάγκη να συνεχίσουν οι άνδρες να κάνουν τακτικές εξετάσεις PSA, ακόμα και πολλά χρόνια μετά την εγχείρηση — κανείς άνδρας όμως με μη ανιχνεύσιμο PSA δεν είχε ενδείξεις τοπικής υποτροπής ή μακρινών μεταστάσεων εκείνη τη στιγμή.
Όταν η πρώτη εξέταση PSA δείξει «μη ανιχνεύσιμες» τιμές, πολλοί άνδρες αισθάνονται πως γλύτωσαν για πάντα από τον καρκίνο. Δυστυχώς δεν είναι έτσι. Με κάποιους καρκίνους ο μαγικός αριθμός είναι τα πέντε χρόνια, αν ο καρκίνος δεν έχει επιστρέψει μέχρι τότε, δεν θα επιστρέψει ποτέ. Ο καρκίνος του προστάτη είναι πιο δύσκολος. Το 90% των ανδρών που αναπτύσσουν υποτροπή, την αναπτύσσουν μέσα σε 10 χρόνια από την εγχείρηση. Για λίγους άνδρες ωστόσο ο καρκίνος του προστάτη μπορεί να εμφανιστεί ξανά 15 χρόνια μετά την εγχείρηση.
Σύμφωνα με κάποια στοιχεία, η πιθανότητα να διατηρηθεί το επίπεδο του PSA σε “μη ανιχνεύσιμες” τιμές στα πέντε, δέκα, δεκαπέντε και είκοσι χρόνια είναι περίπου 90%, 82%, 78% και 71% αντίστοιχα. Επιπλέον, ύστερα από 20 χρόνια, μόνο το 6% των ανδρών έχει αναπτύξει υποτροπή του καρκίνου στην περιοχή της χειρουργικής επέμβασης. Έτσι η ριζική προστατεκτομή θεωρείται αποτελεσματική στον έλεγχο της τοπικής νόσου και ο λόγος που κάποιοι άνδρες παρουσιάζουν υποτροπή είναι πως ο καρκίνος είχε κάνει μετάσταση σε μακρινά σημεία (όπως τα οστά) πριν από την εγχείρηση, οι οποίες ήταν αδύνατο να ανιχνευθούν. Τα ποσοστά αυτά πρέπει να είναι καλύτερα σήμερα διότι η έχει βελτιωθεί η ανίχνευση και η αντιμετώπιση.
Αν το PSA βρίσκεται σε ανιχνεύσιμες τιμές
To PSA αποτελεί έναν πολύ ευαίσθητο δείκτη για την υποτροπή του καρκίνου του προστάτη. Για την ακρίβεια πρόκειται μάλλον για τον πιο ευαίσθητο δείκτη που υπάρχει για οποιονδήποτε καρκίνο. Επειδή το PSA παράγεται μόνο από τα προστατικά κύτταρα, όταν οι τιμές ανεβούν ύστερα από τη ριζική προστατεκτομή, ή χρόνια μετά, αυτό υποδεικνύει πως ορισμένα καρκινικά κύτταρα εξακολουθούν να είναι παρόντα στο σώμα (παρότι σε κάποια σπάνια περίπτωση είναι πιθανό να έμεινε πίσω λίγος καλοήθης ιστός, ο οποίος είναι η αιτία της εμφάνισης του PSA στο αίμα). Πάντως, για τους περισσότερους άνδρες ένα ανεβασμένο επίπεδο PSA σημαίνει πως υπάρχει καρκίνος.
Αν επαναλάβετε την εξέταση και πάλι οι τιμές είναι ανεβασμένες, το επόμενο ερώτημα είναι πού βρίσκεται ο καρκίνος. Είναι ακόμα εντοπισμένος στην περιοχή του προστάτη ή έχει εξαπλωθεί αλλού;
Όταν οι ασθενείς βλέπουν τα επίπεδα του PSA τους να ανεβαίνουν ξανά, νομίζουν πως σημαίνει ότι ο καρκίνος έχει επιστρέψει και πρέπει να υποβληθούν σε θεραπεία αμέσως. Πρέπει να ξέρετε ότι, κατά μέσο όρο, χρειάζονται οκτώ χρόνια από τη στιγμή που πρωτοανέβηκε το PSA, μετά τη ριζική προστατεκτομή, για να αναπτύξει ένας άνδρας μεταστατική νόσο — πράγμα που υποδηλώνει πως δεν χρειάζεται πανικός με το πρώτο σημάδι ανόδου των τιμών. Ο χρόνος που υπάρχει θα δώσει περισσότερα εφόδια στους γιατρούς και στους ασθενείς τους για να αποφασίσουν ποια θεραπευτική αγωγή —αν χρειάζεται κάποια— είναι η καταλληλότερη. Να σημειωθεί πως όλες οι υποτροπές δεν είναι ίδιες και δεν χρειάζονται όλοι οι άνδρες επιθετική θεραπεία.
Κάτι που έχει σημασία είναι η ταχύτητα με την οποία ανεβαίνει το PSA. Αν οι τιμές διπλασιάστηκαν σε λιγότερο από τρεις μήνες, ο κίνδυνος που διατρέχει να πεθάνει από καρκίνο του προστάτη ένας άνδρας είναι πολύ υψηλότερος από εκείνον που ο χρόνος διπλασιασμού του PSA του ήταν 12 μήνες. Επίσης, αν μια ανιχνεύσιμη τιμή εμφανιστεί σε αιματολογική εξέταση μέσα σε τρία χρόνια από την εγχείρηση, ο άνδρας αυτός διατρέχει υψηλότερο κίνδυνο από έναν άνδρα του οποίου το PSA επιστρέφει μετά από πέντε χρόνια.
