Έλεγχος προστάτη: Ολικό και ελεύθερο PSA

To PSA (Prostate Specific Antigen) είναι ένα ένζυμο που παράγει ο προστάτης και οι τιμές του χρησιμοποιούνται για τη διάγνωση και παρακολούθηση του καρκίνου του προστάτη. Το ένζυμο αυτό δεν είναι παθολογικό, αντίθετα παράγεται από όλους τους προστάτες. Το PSA ρευστοποιεί το σπέρμα για να μπορούν τα σπερματοζωάρια να “τρέξουν” και να γονιμοποιήσουν το ωάριο.

Παρότι το PSA παράγεται μό­νο από τον προστάτη, δεν μένει όλο στον προστάτη. Ένα μικρό μέρος του διαφεύγει στο αίμα και μπορεί να ανιχνευθεί με αιματολογική εξέταση. Σε παθολογικές συνθήκες, όπως ο καρκίνος του προστάτη, οι τιμές του PSA είναι αυξημένες. Αύξηση παρατηρείται και σε άλλες καταστάσεις όπως είναι η υπερπλασία του προστάτη.

Όταν οι τιμές του PSA είναι αρκετά υψηλές, ανάλογα με την ηλικία, τότε οι γιατροί προτείνουν να γίνει βιοψία προκειμένου να βρεθεί αν υπάρχει καρκίνος ή όχι. Όμως μια υψηλότερη τιμή PSA από το κανονικό δεν σημαίνει οπωσδήποτε ύπαρξη καρκίνου, μόνο ότι είναι αυξημένη η πιθανότητα να βρεθεί καρκίνος. Οι πιθανότητες παρουσιάζονται στον παρακάτω πίνακα.

Η διαπίστωση του καρκίνου γίνεται μόνο με βιοψία του προστάτη. Οι γιατροί συχνά προτείνουν βιοψία στους άνδρες που έχουν τιμές PSA μεταξύ 4 και 10 ng/ml  και δεν είναι σε μεγάλη ηλικία.

Οι βιοψίες όμως δείχνουν ότι πολλοί άνδρες με τιμή χαμηλότερη από 10 ng/ml δεν έχουν τελικά καρκίνο και άρα επιβαρύνθηκαν άσκοπα με αυτή τη διαδικασία η οποία δεν είναι άνευ ενδεχομένων επιπλοκών. Αυτό συμβαίνει διότι η εξέταση PSA δεν αφορά ειδικά τον καρκίνο αλλά τον προστάτη. Υπάρχουν άνδρες γύρω στα 60 που έχουν μια μετρίως αυξημένη τιμή PSA, δηλαδή 4-10 ng/ml, και οι οποίοι έχουν καλοήθη υπερπλασία του προστάτη, όχι καρκίνο.

Αυτό οδήγησε τους ιατρικούς ερευνητές να αναζητήσουν μεθόδους βελτίωσης της εξέτασης του PSA και τον πρώιμο εντοπισμό του καρκίνο του προστάτη.

Βρέθηκε λοιπόν ότι το PSA υπάρχει στο αίμα με διαφορετικούς τύπους. Οι δύο βασικοί τύποι είναι το ελεύθερο PSA (free PSA) και το συνδεδεμένο PSA με μια ουσία που λέγεται άλφα -1- αντιχημοθρυψίνη. Οι άνδρες με καλοήθη υπερπλασία του προστάτη έχουν υψηλότερο ποσοστό της ελεύθερης μορφής του PSA, ενώ οι άνδρες με καρκίνο του προστάτη έχουν υψηλότερο το ποσοστό της συνδεδεμένης μορφής. Το ολικό PSA είναι το σύνολο του ελεύθερου και του συνδεδεμένου PSA.

Η έρευνα έδειξε ότι το ποσοστό του free PSA  επί του συνολικού μπορεί, ως ένα σημείο, να διακρίνει ποιος άνδρας είναι πιθανότερο να έχει καλοήθη υπερπλασία ή καρκίνο του προστάτη. Δηλαδή η μέτρηση του ελεύθερου PSA δίνει μια καλύτερη εκτίμηση της πιθανότητας να έχει κάποιος καρκίνο του προστάτη ή όχι. Όσο πιο πολύ είναι το ελεύθερο PSA τόσο μεγαλύτερη η πιθανότητα να είναι ελεύθερος ο άνδρας από καρκίνο.

Για παράδειγμα, σύμφωνα με τον παραπάνω πίνακα, κάποιος για τον οποίο είναι γνωστό ότι έχει τιμή PSA μεταξύ 4 και 10 ng/ml, η πιθανότητα καρκίνου του προστάτη είναι 23-38% αν δεν είναι γνωστή η τιμή του ελεύθερου PSA. Αν όμως είναι γνωστό το ποσοστό του ελεύθερου PSA επί του συνολικού τότε προσδιορίζεται με μεγαλύτερη ακρίβεια η πιθανότητα καρκίνου όπως δείχνει ο παρακάτω πίνακας (Πηγή: Journal of the American Medical Association, 1998).

Με βάση τα νεότερα στοιχεία οι γιατροί προτείνουν βιοψία όταν το ελεύθερο PSA είναι κάτω από 10%.

Εν κατακλείδι, η αναλογία του ελεύθερου προς το ολικό είναι σήμερα ένας δείκτης, αν και όχι απόλυτος, ο οποίος σε συνδυασμό με την τιμή του ολικού PSA δίνει σημαντικές πληροφορίες για την πιθανότητα καρκίνου ή μη και την αποφυγή άσκοπων βιοψιών. Πάντως, σα σημειωθεί ότι το τεστ ελεύθερου PSA λειτουργεί καλύτερα στους άνδρες με επίπεδα ολικού PSA μεταξύ 4 και 10 ng/ml και λιγότερο καλά για χαμηλότερα επίπεδα.

Το τεστ PSA δεν μπορεί να αποτελέσει τη μοναδική εξέταση για την εκτίμηση της παθολογίας του προστάτη. Πρέπει πάντα να γίνεται δακτυλική εξέταση  και διορθικό υπερηχογράφημα του προστάτη για να εκτιμηθεί η πιθανότητα ύπαρξης καρκίνου ή όχι ενώ η τελική διάγνωση γίνεται με τη βιοψία.