Προσυμπτωματικός έλεγχος προστάτη: PSA και δακτυλική εξέταση

Στα πολύ πρώιμα στάδια, ο καρκίνος του προστάτη είναι σιωπηλός. Συνήθως δεν δίνει συμπτώματα μέχρι να βγει έξω από τον προστάτη αλλά τότε δεν είναι εύκολα θεραπεύσιμος. Η πιθανότητα ένας άνδρας να πληροφορηθεί στη διάρκεια της ζωής του ότι έχει καρκίνο του προστάτη είναι 17%, κι αν θέλει να μεγιστοποιήσει τις πιθανότητες να επιβιώσει από αυτόν πρέπει έγκαιρα να ανακαλύψει ότι τον έχει πριν ακόμα νιώσει τα συμπτώματα.

Σήμερα, με τον συνδυασμό της εξέτασης του ειδικού προστατικού αντιγόνου (PSA) και της δακτυλικής εξέτασης του προστάτη από το ορθό, στους περισσότερους άνδρες γίνεται η διάγνωση σε θεραπεύσιμο στάδιο. Κατά την ψηλάφηση, ένας προστάτης που είναι μαλακός δεν προκαλεί ανησυχία, ένας που πονάει κρύβει φλεγμονή κι ένας σκληρός κρύβει καρκίνο, αν και εξαιρέσεις υπάρχουν πάντα. Η τελική διάγνωση γίνεται με τη βιοψία του προστάτη.

To PSA (Prostate Specific Antigen) είναι ένα ένζυμο που παράγει μόνο ο προστάτης αλλά ένα μέρος του κυκλοφορεί στο αίμα, άρα μπορεί να μετρηθεί με μια απλή εξέταση αίματος. Οι τιμές του PSA είναι αυξημένες όταν υπάρχει καλοήθης υπερπλασία του προστάτη (όσο μεγαλύτερος είναι ο αδένας τόσο περισσότερο PSA παράγει) και ακόμη περισσότερο όταν υπάρχει καρκίνος του προστάτη. Άρα μια υψηλή τιμή δεν σημαίνει ότι υπάρχει οπωσδήποτε καρκίνος του προστάτη αλλά ότι υπάρχει μια μεγαλύτερη πιθανότητα. Από την άλλη μεριά, μια χαμηλή τιμή PSA δεν σημαίνει ότι αποκλείεται ο καρκίνος αλλά ότι υπάρχει μικρότερη πιθανότητα να αναπτυχθεί και μικρότερη πιθανότητα να είναι επιθετικός.

Οι φυσιολογικές τιμές του PSA είναι 0,7 ng/mL για άνδρες μέχρι 50 ετών, 0,9 ng/mL για άνδρες στα 50-60 έτη, 1,2 ng/mL για άνδρες στα 60-70 έτη και 1,5 ng/mL για άνδρες πάνω από 70 έτη. Τα ανώτατα όρια, ανάλογα με την ηλικία, είναι:

Οι ειδικοί θεωρούν ότι ο προσυμπτωματικός έλεγχος του καρκίνου του προστάτη μέσω PSA πρέπει να γίνεται μια φορά το χρόνο σε όλους τους άνδρες με ηλικία μεγαλύτερη των 50 ετών. Σε άνδρες με ισχυρό οικογενειακό ιστορικό καρκίνου προστάτη ο έλεγχος είναι σκόπιμο να ξεκινά νωρίτερα, πιθανόν στα 45 ή ακόμη και τα 40 σε ορισμένες περιπτώσεις. Πρέπει να γίνεται συχνά και δακτυλική εξέταση του προστάτη, αν και αυτή την τρέμουν όλοι οι άνδρες. Περαιτέρω εξετάσεις όπως κυρίως το υπερηχογράφημα προσφέρουν σημαντική βοήθεια, για την ορθότερη εκτίμηση του PSA.O παραπάνω πίνακας δείχνει ότι το PSA αυξάνεται με την ηλικία. Έτσι, διαφορετικά αξιολογείται το PSA ενός άντρα 40 χρονών και διαφορετικά ενός άντρα 65 χρονών. Στον δεύτερο, μια τιμή 3 ng/ml μπορεί να μην προβληματίζει ιδιαίτερα αλλά στον πρώτο προκαλεί ανησυχία.

Εκτός από την τιμή του PSA, σημαντικό στοιχείο είναι και η ταχύτητα με την οποία ανεβαίνει με την πάροδο του χρόνου. Είναι αποδεκτό το PSA μπορεί να αυξάνεται έως 0,25 ng/ml το χρόνο στους άνδρες 40-59 ετών, 0,4 ng/ml το χρόνο στους άνδρες από 60- 70 ετών, και έως 0,75 ng/ml το χρόνο στους άνδρες άνω των 70. Μεγαλύτερες αυξήσεις από αυτές προκαλούν υποψία καρκίνου του προστάτη, ειδικά αν είναι πολύ γρήγορη. Αν η τιμή αυξηθεί μέσα σε πολύ σε μικρό χρονικό διάστημα (π.χ. από 3 σε 7 μέσα σε λίγες μέρες) πιθανότατα υπάρχει φλεγμονή του προστάτη, δηλαδή προστατίτιδα. Στην οξεία προστατίτιδα, η τιμή μπορεί να φτάσει ακόμα και στο 50 ή το 100.

Στον καρκίνο, όμως, η αύξηση του PSA είναι μικρή και σταθερή: μπορεί, π.χ. από το 3 να πάει στο 4 μέσα σε τρεις μήνες και στο εξάμηνο να φτάσει στο 6. Κάποιος που έχει υψηλό PSA αλλά αμετάβλητο τα τελευταία χρόνια πιθανόν να είναι πιο ασφαλής από κάποιον με χαμηλό PSA το οποίο όμως αρχίζει και αυξάνει με γοργούς ρυθμούς. Αυτός είναι ο λόγος που οι ειδικοί προτείνουν να γίνεται η εξέταση κάθε χρόνο. Η σύσταση αυτή αφορά μόνο στο ολικό PSA, όχι το ελεύθερο (free PSA). Μόνο όταν το ολικό PSA βρεθεί υψηλό ο γιατρός θα σας συστήσει να μετρηθεί το ελεύθερο PSA.

Για τον σωστό υπολογισμό της ταχύτητας PSA είναι καλό να υπάρχουν τουλάχιστον 3 αξιόπιστες μετρήσεις, κατά προτίμηση από το ίδιο εργαστήριο, σε χρονικό διάστημα 12-24 μηνών. Ως όριο που σηματοδοτεί αυξημένη πιθανότητα διάγνωσης καρκίνου θεωρείται η τιμή 0,75 ng/mL κατ’ έτος, προκειμένου για αυξημένες τιμές του δείκτη. Σε τιμές ολικού PSA μικρότερες των 4 ng/mL, μια ταχύτητα άνω των 0,35 ng/mL κατ΄έτος θεωρείται ύποπτη.

Μπορείτε να σταματήσετε την εξέταση PSA όταν είστε 70-74 ετών. Αυτό βασίζεται στο ότι οι περισσότεροι άνδρες στους οποίους γίνεται διάγνωση καρκίνου του προστάτη χωρίς τακτικό προσυμπτωματικό έλεγχο σπάνια πεθαίνουν από τη νόσο προτού περάσουν 15 χωρίς θεραπεία. Αν η προϊστορία σας στο PSA είναι καλή, κατά πάσα πιθανότητα μπορείτε να αποσυρθείτε από τον προσυμπτωματικό έλεγχο γύρω στα 70. Μάλιστα, αν το τεστ PSA διακοπτόταν στα 65 σε άνδρες που είχαν επίπεδο PSA κάτω από 0,5-1,0 ng/ml, θα ήταν απίθανο να διαφύγει ο καρκίνος αργότερα στη διάρκεια της ζωής τους.

Γιατί χρειάζεστε την εξέταση από το ορθό

Tο τεστ PSA δεν είναι αλάνθαστο. Περίπου το 25% των ανδρών με καρκίνο του προστάτη έχει χαμηλές τιμές PSA. Άρα το τεστ δεν ανιχνεύει νωρίς όλους τους καρκίνους. Υπάρχουν ασθενείς που έχουν καρκίνο αλλά δεν παράγουν PSA είτε γιατί δεν έχουν το συνηθισμένο τύπο καρκίνου (αδενοκαρκίνωμα) αλλά σπάνιους τύπους που δεν παράγουν PSA είτε γιατί ο καρκίνος τους έκανε τα κύτταρα τελείως κατεστραμμένα που δεν παράγουν PSA. Έτσι η δακτυλική εξέταση μπορεί να εντοπίσει διαφορετικούς καρκίνους απ’ ό,τι η εξέταση PSA.

Από την άλλη μεριά, ούτε η δακτυλική εξέταση από το ορθό είναι αλάνθαστη. Στους περισσότερους από τους μισούς άνδρες με καρκίνο του προστάτη ο όγκος αναπτύσσεται σε κάποιο ση­μείο, όπου δεν φτάνει το δάχτυλο του γιατρού και άρα δεν μπορεί να ψηλαφιστεί. Σε άλλους άνδρες ο καρκίνος είναι πολυεστιακός —υπάρχουν διάφορες περιοχές με καρκίνο, όχι μόνο μία— και ο προστάτης δίνει την εντύπωση πως είναι ομοιόμορφα συμπαγής. Πρόκειται για απατηλή εντύπωση, αλλά το δάχτυλο του γιατρού δεν έχει μικροσκόπιο πάνω του.

Σύμφωνα με μια μελέτη στην οποία συμμετείχαν 2.634 αν­δρών η δακτυλική εξέταση από το ορθό και το τεστ PSA είναι σχεδόν ισοδύναμες ως προς την ικανότητα ανίχνευσης του καρκίνου, αλλά δεν βρίσκουν πάντα τους ίδιους όγκους — αν είχε χρησιμοποιηθεί μόνο η μία τεχνική, ορι­σμένοι καρκίνοι δεν θα είχαν ανευρεθεί. Μαζί οι δύο αυτές εξετάσεις αποτελούν φο­βερή προληπτική ομάδα.