Οι σαλμονέλες ανήκουν στην οικογένεια των εντεροβακτηριακών. Περιλαμβάνουν ένα είδος τη Salmonella enterica που με βάση τα αντιγόνα που έχουν διακρίνονται σε 2500 περίπου οροτύπους. Ορισμένοι από αυτούς βρίσκονται μόνο στον άνθρωπο. Στην κατηγορία αυτή υπάγονται οι τυφοπαρατυφικές σαλμονέλες (σαλμονέλα του τύφου, σαλμονέλλα του παρατύφου Α, Β ή C). Προκαλούν συστηματικές λοιμώξεις, τον τυφοειδή πυρετό.
Το μεγαλύτερο ποσοστό των οροτύπων όμως βρίσκονται στον άνθρωπο και στα ζώα. Στον άνθρωπο μεταδίδονται από τα ζώα, χωρίς αυτά να νοσούν πάντα, αλλά πολλές φορές να είναι απλώς φορείς. Και στις δύο περιπτώσεις όμως αποτελούν σημαντική πηγή μόλυνσης του ανθρώπου και του περιβάλλοντος. Προκαλούν γαστρεντερίτιδα στον άνθρωπο και σπανιότερα συστηματική λοίμωξη σε ανοσοκατασταλμένα άτομα. Οι σαλμονέλες που ανήκουν σ’ αυτή την ομάδα καλούνται μη τυφοπαρατυφικές.
ΣΑΛΜΟΝΕΛΑ ΤΗΣ ΕΝΤΕΡΙΤΙΔΑΣ
Στην ομάδα αυτή υπάγονται το πλείστον των οροτύπων που ανήκουν στο είδος Salmonella enterica. Οι κυριότεροι ορότυποι που προκαλούν λοιμώξεις στον άνθρωπο κατά σειρά συχνότητας είναι οι ακόλουθοι: S. enteritidis, S. typhimurium, S. enteritidis Heidelberg, S. enteritidis new-port, S. enterica serotype javiana, S. bloCkley, S. enteritidis montevideo.
Στην Ελλάδα αναφέρονται περίπου 1.000 περιστατικά δηλητηρίασης το χρόνο. Αλλά πιστεύεται ότι ο αριθμός είναι πολύ μεγαλύτερος καθόσον τις περισσότερες φορές, επειδή η λοίμωξη περνάει μόνη της, δε δηλώνονται.
Βρίσκονται στο έντερο των ζώων (κυρίως χοίρων), πουλερικών (γαλοπούλες, πάπιες, κότες), ερπετά, χελώνες. Στο εξωτερικό περιβάλλον επιβιώνουν για μεγάλο χρονικό διάστημα. Καταστρέφονται σε υψηλή θερμοκρασία (100°C για 10 λεπτά), καθώς επίσης από τα συνήθη αντισηπτικά όπως οινόπνευμα 70%, και απολυμαντικά όπως υδατικό διάλυμα οικιακής χλωρίνης 10%, γλουταραλδεΰδης 2% κ.α.
Πως γίνεται η μεγάδοση
Η μετάδοση των σαλμονελών γίνεται με μολυσμένα νερά, αλλά κυρίως με τα μολυσμένα τρόφιμα, πουλερικά (κότες, πάπιες, γαλοπούλες) και χοιρινό κρέας, όταν δεν είναι καλά μαγειρεμένα.
Πηγές μόλυνσης είναι ασθενείς, φορείς (άτομα που νόσησαν και αυτοί που έχουν αυτοθεραπευτεί) οι οποίοι αποβάλλουν το μικρόβιο για μεγάλα χρονικά διαστήματα μετά την αποδρομή της νόσου, σφάγια μολυσμένων ζώων όπως πουλερικών, χοίρων (μολύνονται κατά τη σφαγή) (περίπου 1-5%) των πουλερικών και των χοίρων είναι μολυσμένα από σαλμονέλες).
Σε λίγες περιπτώσεις είναι μολυσμένα τα αυγά, που προέρχονται από μολυσμένα πουλερικά. Μόλυνση του ανθρώπου μπορεί να γίνει επίσης και με άμεση επαφή με τα οικιακά ζώα (σκύλοι, γάτες).
Σημειώνεται ότι ένας πολύ σημαντικός τρόπος για τη μετάδοση των σαλμονελών είναι έμμεσος με τα χέρια, που μολύνονται με διάφορους τρόπους, όπως επαφή με τα χέρια μολυσμένων ατόμων, επαφή με μολυσμένα αντικείμενα όπως πόμολα πόρτας, τηλέφωνο, πλήκτρα υπολογιστών, επιφάνειες κουζίνας, κ.α.
Ο χρόνος επώασης κυμαίνεται από 8 έως 48 ώρες
Ποιες λοιμώξεις προκαλούν
Αποτελούν συχνή αιτία γαστρεντερίτιδας (σαλμονέλωση) παγκοσμίως με τυπικά συμπτώματα, όπως πυρετό, έμετο, πονοκέφαλο, πόνους στους μυς και διάρροια. Οι λοιμώξεις από σαλμονέλες είναι περισσότερο συχνές τους καλοκαιρινούς μήνες.
Η γαστρεντερίτιδα διαρκεί μερικές μόνο ημέρες (3-7 ημέρες) με τάση αυτοΐασης. Η λοίμωξη είναι βαρύτερη στα πολύ μικρά παιδιά και στους υπερήλικες καθώς και στα ανοσοκατασταλμένα άτομα. Στα άτομα αυτά μπορεί να σημειωθούν και επιπλοκές όπως βακτηριαιμία, ενδοκαρδίτιδα, πνευμονία ή και εστιακές λοιμώξεις (π.χ. οστεομυελίτιδα).
Σε μερικά άτομα (έχουν γενετική προδιάθεση) μετά την αποδρομή της λοίμωξης εμφανίζεται τριάδα συμπτωμάτων όπως ουρηθρίτιδα, αρθρίτιδα και επιπεφυκίτιδα (σύνδρομο Reiter).
Διάγνωση, πρόληψη και θεραπεία
Για τη διάγνωση γίνεται καλλιέργεια κοπράνων. Για να εντοπιστεί η λοίμωξη ανάλογα με την υποψία για την πηγή της λοίμωξης γίνεται καλλιέργεια σε διάφορα τρόφιμα και νερά. Μετά την καλλιέργεια κοπράνων γίνεται έλεγχος ευαισθησίας στα αντιβιοτικά (αντιβιόγραμμα).
Σε ελαφρές περιπτώσεις δεν χορηγούνται αντιβιοτικά καθότι αυτά φέρνουν αντίθετο αποτέλεσμα, λόγω καταστροφής της χλωρίδας του εντέρου. Αν υπάρχει υπόνοια για βαρύτερη λοίμωξη χορηγούνται αντιβιοτικά κατόπιν εντολής του ιατρού και σύμφωνα με το αντιβιόγραμμα.
Δεν υπάρχει εμβόλιο. Η καλή προσωπική υγιεινή (κυρίως το καλό και συχνό πλύσιμο των χεριών και ιδιαίτερα μετά την τουαλέτα, μετά την επαφή με τα ζώα και πάντοτε προ του φαγητού), η τήρηση των κανόνων υγιεινής κατά την παρασκευή των τροφίμων, και η σωστή συντήρηση των τροφίμων σε χαμηλές θερμοκρασίες είναι τα βασικά προληπτικά μέτρα κατά της μετάδοσης και του πολλαπλασιασμού των σαλμονελών.
Όταν υπάρχει μολυσμένο άτομο στην οικογένεια, πρέπει να του απαγορευτεί να ασχολείται στην παρασκευή φαγητού, τα ρούχα να πλένονται σε ηλεκτρικό πλυντήριο (60° C), όλες οι επιφάνειες να καθαρίζονται με απολυμαντικά. Επίσης το ίδιο άτομο αλλά και όλα τα άτομα της οικογένειας πρέπει να πλένουν πολύ συχνά τα χέρια τους με σαπούνι και πολύ νερό, και ιδιαίτερα προ του φαγητού.
ΤΥΦΟΠΑΡΑΤΥΦΙΚΕΣ ΣΑΛΜΟΝΕΛΕΣ
Η σαλμονέλα του τυφοειδούς πυρετού (τύφου) και οι σαλμονέλες των παρατύφων (Salmonella Typhi, Salmonella Paratyphi) ανήκουν στο ίδιο γένος με τη σαλμονέλα της εντερίτιδας, αλλά προκαλούν λοιμώξεις με διαφορετικά συμπτώματα.
Επειδή προσβάλλουν μόνο τον άνθρωπο, περιγράφονται μαζί σαν «τυφοπαρατυφικές σαλμονέλες».
Έχουν παγκόσμια κατανομή, με μεγάλη συχνότητα στις αναπτυσσόμενες χώρες όπου οι συνθήκες υγιεινής δεν είναι καλές. Στην Ελλάδα σημειώνονται πολύ λίγα περιστατικά κάθε χρόνο.
Πηγή της λοίμωξης είναι οι νοσούντες και οι φορείς. Το 5% ίων ατόμων που έχουν περάσει λοίμωξη παραμένουν φορείς για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Πρέπει να σημειωθεί επίσης ότι τα βακτήρια αυτά ζουν στο εξωτερικό περιβάλλον (τρόφιμα, νερά) για αρκετό χρονικό διάστημα (ι μέχρι 4 μήνες).
Οι τυφοπαρατυφικές σαλμονέλες καταστρέφονται σε υψηλή θερμοκρασία 100°C για 10λεπτά) καθώς και με τη δράση συνήθων αντισηπτικών όπως οινόπνευμα 70%, βάμμα ιωδίου και απολυμαντικών όπως υδατικό διάλυμα οικιακής χλωρίνης 10%, διάλυμα γλουταραλδεϋδης 2% κ.α.
Η μετάδοση των σαλμονελών τύφου και παρατύφων γίνεται από άνθρωπο σε άνθρωπο μέσω της εντεροστοματικής οδού, καθόσον αποβάλλονται με τα κόπρανα. Μεταδίδονται επίσης με μολυσμένα τρόφιμα και με μολυσμένα νερά. Τέλος, μεταδίδονται με μολυσμένα χέρια, ακόμη δε και με μολυσμένα μαχαιροπήρουνα.
Επειδή οι σαλμονέλες του τυφοειδούς πυρετού και των παρατύφων δεν μολύνουν τα ζώα, δεν μεταδίδονται από τα ζωικά τρόφιμα ή τα προϊόντα τους.
