Οι επιστήμονες γενικά θεωρούν ότι η εγκεφαλική δραστηριότητα σταματά περίπου τη στιγμή που σταματά να χτυπά η καρδιά και άρα επέρχεται ο θάνατος. Το θέμα όμως δεν έχει μελετηθεί αρκετά και δεν φαίνεται να συμβαίνει το ίδιο σε όλους τους ανθρώπους.
Σύμφωνα με μια μελέτη του 2013 σε ποντίκια η οποία κατέγραψε το θάνατο και την ηλεκτρική δραστηριότητα του εγκεφάλου, υπάρχουν τέσσερα διακριτά στάδια του θανάτου.
Το στάδιο 1 είναι η παύση της καρδιάς και η απώλεια του οξυγονωμένου αίματος, κάτι που διαρκεί περίπου 4 δευτερόλεπτα. Το δεύτερο στάδιο διαρκεί περίπου 6 δευτερόλεπτα και τελειώνει με μια έκρηξη των εγκεφαλικών κυμάτων χαμηλής συχνότητας, των λεγομένων «κυμάτων θανάτου». Στο τρίτο στάδιο εξακολουθεί να υπάρχει κάποια εγκεφαλική δραστηριότητα η οποία διαρκεί για περίπου 20 δευτερόλεπτα, κάτι που, πολύ περίεργο, μοιάζει με τα κύματα του εγκεφάλου που καταγράφονται σε εγρήγορση. Το στάδιο 4 είναι ο οριστικός θάνατος.
Τώρα, μια μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Canadian Journal of Neurological Studies, βρήκε ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος μπορεί να συνεχίσει να λειτουργεί, έχοντας ηλεκτρική δραστηριότητα, για τουλάχιστον 10 λεπτά μετά το σταμάτημα της καρδιάς, αν και αυτό δεν είναι ο κανόνας.
Νευροεπιστήμονες του University of Western Ontario, με επικεφαλής την Loretta Norton, ανέφεραν την περίπτωση ενός ατόμου που είχε διαγνωσθεί κλινικά νεκρός (χωρίς παλμούς της καρδιάς και χωρίς αντιδράσεις στις κόρες των ματιών του), αλλά παρόλα αυτά το ηλεκτροεγκεφαλογράφημα συνέχισε να καταγράφει ηλεκτρική δραστηριότητα για 10 λεπτά και 38 δευτερόλεπτα.
Η ηλεκτρική δραστηριότητα του εγκεφάλου του εμφάνιζε μεγάλες ομοιότητες με τα εγκεφαλικά κύματα δέλτα, που παρατηρούνται στη φάση του βαθιού ύπνου. Οι γιατροί δήλωσαν άγνοια για το πώς γίνεται να υπάρχει εγκεφαλική λειτουργία για αρκετά λεπτά μετά τον κλινικό θάνατο. Επίσης δήλωσαν σίγουροι ότι δεν έχουν κάνει κάποιο λάθος οι ίδιοι ή τα όργανά τους.
Οι ερευνητές εξέτασαν με ηλεκτροεγκεφαλογραφήματα τις περιπτώσεις τεσσάρων ανθρώπων ηλικίας 58-72 ετών που ήταν στην εντατική μονάδα θεραπείας όταν πέθαναν. Από αυτούς μόνο ο ένας είχε εγκεφαλική δραστηριότητα μετά τον κλινικό θάνατό του. Στους υπόλοιπους ο εγκέφαλος είχε σταματήσει να λειτουργεί πριν σταματήσει να χτυπά η καρδιά – σε έναν, μάλιστα, σταμάτησε 10 λεπτά πριν.
Οι εγκέφαλοι και των τεσσάρων εμφάνισαν ελαφρώς διαφορετική συμπεριφορά. Ένα ενδιαφέρον εύρημα ήταν ότι κατά τη στιγμή που η καρδιά σταμάτησε δεν καταγράφηκε κάποια απότομη αλλαγή στο ηλεκτροεγκεφαλογράφημα. Πάντως δεν παρατηρήθηκαν τα λεγόμενα «κύματα θανάτου» που είχε καταγράψει η μελέτη του 2013 στα ποντίκια. Να σημειωθεί ότι τα άτομα αυτά ήταν βαριά άρρωστα και λάμβαναν φάρμακα τα οποία ενδεχομένως να έπαιξαν κάποιο ρόλο.
Η μελέτη εγείρει ορισμένα ηθικά διλήμματα, για παράδειγμα, σχετικά με το πόση ώρα μετά τον κλινικό θάνατο είναι σωστό να αφαιρούνται από τους δωρητές τα όργανά τους προς μεταμόσχευση.
Να σημειωθεί ότι το 2016 μια μελέτη είχε δείξει ότι τα γονίδια, και κυρίως αυτά που σχετίζονται με τις επείγουσες καταστάσεις, συνεχίζουν να είναι ενεργά για μερικές μέρες μετά το θάνατο – 4 μέρες σε ψάρια και 2 μέρες σε τρωκτικά.
Φαίνεται λοιπόν πως o θάνατος δεν είναι μια ακαριαία διαδικασία. Η πρόσληψη οξυγόνου σταματάει αλλά ορισμένα κύτταρα που χρειάζονται ελάχιστο οξυγόνο μπορεί να συνεχίσουν να λειτουργούν για λίγο. Το θέμα έχει και πρακτικό ενδιαφέρον καθώς κάποια όργανα μεταμοσχεύονται σε άλλους ανθρώπους.
