Του Κωνσταντίνου Καραμπάτσα MD, PhD, MRCOphth, FRCS
Χειρουργού Οφθαλμιάτρου
Τα σπορ και η άσκηση αποτελούν δραστηριότητες που μπορούν δυνητικά να προκαλέσουν τραυματισμούς στα μάτια. Στις ΗΠΑ περίπου 37.000 άτομα κάθε χρόνο υφίστανται κατά τη διάρκεια της άθλησης σε διάφορα σπoρ, οφθαλμικά τραύματα τέτοια που απαιτούν ειδική ιατρική φροντίδα.
Τα σπoρ στα οποία είναι πιο συχνοί οι τραυματισμοί στα μάτια, είναι το μπάσκετ και τα αθλήματα που παίζονται με ρακέτες (όπως το τένις και το σκουός). Αλλά και κάθε είδους σπoρ μπορεί να θεωρηθεί επικίνδυνο για τραυματισμό στα μάτια. Οι αθλητές, αλλά και τα άτομα που απλώς αθλούνται περιστασιακά, χρειάζεται να λαμβάνουν κάποιες απαραίτητες προφυλάξεις.
Ένα φυσιολογικό μάτι, λόγω ανατομικής κατασκευής του κόγχου, βρίσκεται αρκετά καλά προστατευμένο. Η ανατομία των οστών του κόγχου (μέσα στον οποίο βρίσκεται ο οφθαλμός) είναι τέτοια που προστατεύει το ευαίσθητο όργανο της όρασης σχεδόν από τους περισσότερους ασήμαντους τραυματισμούς. Κάθε απόκλιση από την φυσιολογική ανατομία, όπως για παράδειγμα ένας εξόφθαλμος (προβολή του βολβού προς τα έξω) ή ένας λαγόφθαλμος (όταν το βλέφαρο δεν κλείνει εντελώς) αφήνουν τον οφθαλμό περισσότερο εκτεθειμένο, ιδιαίτερα σε αθλητικούς τραυματισμούς.
Κατά τη διάρκεια των αθλημάτων, ο τραυματισμός στα μάτια μπορεί να προκύψει από μία άμεση επαφή, είτε με έναν αντίπαλο ή με ένα μέσο (π.χ. ρακέτα ή μπάλα) που χρησιμοποιείται στην αθλητική δραστηριότητα. Το είδος και η έκταση της ζημιάς, ποικίλλουν ανάλογα με το είδος των αθλημάτων και ανάλογα με τον τύπο του ατυχήματος. Το γκολφ, το χόκεϊ, το σκουός και οι ρακέτες του τένις είναι γνωστοί αιτιολογικοί παράγοντες για έναν άμεσο τραυματισμό. Τα μπαλάκια του τένις και του γκολφ επίσης είναι γνωστό ότι μπορούν να προκαλέσουν πολύ σοβαρούς τραυματισμούς στον βολβό, ακόμη και ρήξη αυτού, καθώς συμπιέζεται το μάτι με μεγάλη δύναμη σε περίπτωση άμεσου χτυπήματος με το μπαλάκι. Στα σπορ άμεσης επαφής με τους αντιπάλους όπως στις πολεμικές τέχνες, το ποδόσφαιρο, το μπάσκετ, το μποξ και την πάλη, αυξάνεται περισσότερο ο κίνδυνος τραυματισμού. Ακόμη και χωρίς επαφή, η άσκηση αθλημάτων σε ακραίες συνθήκες, όπως οι καταδύσεις δημιουργούν μια επιπρόσθετη μεγάλη πίεση στην οφθαλμική επιφάνεια.
Συνήθως, η προστασία που προέρχεται στον οφθαλμό από τα οστά του κόγχου και τα βλέφαρα, πολλές φορές αποδεικνύεται σωτήρια για τον ίδιο τον βολβό του ματιού. Έτσι ένα χτύπημα με μπάλα ή μικρότερης διαμέτρου μπαλάκι στην οφθαλμική περιοχή, μπορεί να «εκτονωθεί» μέσω κατάγματος οστών στη βάση συνήθως του κόγχου (blow out fracture), ενώ σε αντίθετη περίπτωση θα προκαλούσε ρήξη του βολβού του ματιού. Αντίστοιχα, τα βλέφαρα προστατεύουν τον κερατοειδή μέσω του αντανακλαστικού κλεισίματός τους. Ωστόσο, το πιο κοινό εύρημα οφθαλμικού τραυματισμού είναι το υπόσφαγμα και το ύφαιμα (αιμορραγία) και ακολουθούνται από αιμορραγία του υαλοειδούς. Η εκδορά του κερατοειδούς συμβαίνει σε περιπτώσεις τραυματισμού με ανοιχτά βλέφαρα.
Σε κάθε σπορ προέχει η ασφάλεια. Αυτό ισχύει και για τον παίκτη και για τον αντίπαλο. Έτσι, έχουν καθιερωθεί οδηγίες και κανόνες για την ελαχιστοποίηση τυχόν ατυχημάτων που θα θέσουν σε κίνδυνο την υγεία του αθλητή, αλλά και των ματιών του. Στα περισσότερα μαχητικά αθλήματα (μποξ, ταεκβοντό κλπ) αυτό περιλαμβάνει προστατευτικά κράνη ή και προστατευτικά γυαλιά (όπως στο σκουός).
Επιπλέον, η προστασία των ματιών δεν πρέπει να εισάγει πρόσθετους ή δευτερογενείς κινδύνους (για παράδειγμα, θραύση σε αιχμηρά κομμάτια κατά την πρόσκρουση) ή να εισάγει χαρακτηριστικά που θα αποτρέπουν την καλή απόδοση στο άθλημα (για παράδειγμα, περιορίζοντας το οπτικό πεδίο). Υπάρχουν ειδικοί σκελετοί με φακούς από polycarbonate (πλαστικό), κατάλληλοι για αθλήματα στα οποία δεν υπάρχει σωματική επαφή, όπως η ποδηλασία. Για τα αθλήματα επαφής, αντίστοιχα υπάρχουν ειδικού σχεδιασμού σκελετοί χωρίς αιχμηρές γωνίες (στους οποίους προσαρμόζονται πάντα polycarbonate φακοί) που «δένουν» με ελαστική ταινία στο κεφάλι για καλύτερη στήριξη. Άτομα τα οποία φορούν φακούς επαφής χρειάζονται επίσης μια πρόσθετη προστασία με προστατευτικά μέσα. Από μόνοι τους οι φακοί επαφής δεν παρέχουν τέτοια προστασία.
Αν και είναι σχεδόν αδύνατο να εξαλειφθεί εντελώς ο τραυματισμός στο μάτι κατά τη διάρκεια των σπορ, η τήρηση των κανόνων προστασίας ελαχιστοποιεί σημαντικά τις πιθανότητες για τραυματισμό. Επίσης, μια άμεση στιγμιαία αντίδραση και ένας επαγγελματικός χειρισμός της κατάστασης που απαιτείται από τους αθλητές όλων των αθλημάτων, μειώνει τη σοβαρότητα των συνεπειών.
Dr Κωνσταντίνος Καραμπάτσας MD, PhD, MRCOphth, FRCS
Χειρουργού Οφθαλμιάτρου – Διδάκτορα & Lecturer Παν/μίου Bristol, UK
Επίκ. Καθηγητή Οφθαλμολογίας & Οπτομετρίας
www.karabatsas.gr
