Λίγα τσιγάρα την ημέρα μπορούν να επηρεάσουν αρνητικά την αποτελεσματικότητα πολλών φαρμάκων. Από τα 4.800 χημικά του τσιγάρου, περισσότερα από 100 είναι αυτά που μπορεί να επηρεάσουν τα ηπατικά ένζυμα που μεταβολίζουν φάρμακα και τοξικές ουσίες.
Ο βαθμός που το κάπνισμα επηρεάζει ένα φάρμακο κυμαίνεται από 10% έως 50%, ανάλογα με τον οργανισμό, τις συνήθειες του καπνίσματος (π.χ. αριθμός τσιγάρων). Έχει διαπιστωθεί ότι ακόμα και όσοι καπνίζουν λιγότερα από 10 τσιγάρα μπορεί να δουν μειωμένη αποτελεσματικότητα στα φάρμακα που λαμβάνουν.
Μερικά από τα φάρμακα που επηρεάζονται είναι: τα αντικαταθλιπτικά (κυρίως τα τρικυκλικά), τα αντιψυχωτικά, τα υπνωτικά, τα ηρεμιστικά, τα αντιεπιληπτικά (όπως η φαινοβαρβιτάλη), τα αντιυπερτασικά (όπως οι βήτα-αναστολείς), τα αντιπηκτικά (όπως η βαρφαρίνη) και τα φάρμακα για το άσθμα και τη ΧΑΠ (χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια) όπως είναι η θεοφυλλίνη.
Αν μάλιστα ένα φάρμακο έχει πολύ χαμηλή περιεκτικότητα στη δραστική ουσία που περιέχει, μπορεί να γίνει πολύ αναποτελεσματικό και ένα παράδειγμα είναι τα αντισυλληπτικά, των οποίων η προστατευτική δράση έναντι μιας ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης μπορεί να ακυρωθεί εντελώς.
Τα φάρμακα μεταβολίζονται κυρίως στο συκώτι από τα ένζυμά του. «Αν και τα πιο γνωστά ηπατικά ένζυμα είναι οι τρανσαμινάσες, υπάρχουν και πολλά άλλα τα οποία είναι υπεύθυνα για το μεταβολισμό ενδογενών και εξωγενών ουσιών, μεταξύ των οποίων συμπεριλαμβάνονται φάρμακα, ρύποι και τοξικές ουσίες», λέει ο Μάριος Μαρσέλος, ομότιμος καθηγητής Φαρμακολογίας στη Σχολή Επιστημών Υγείας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.
Η ενζυμική επαγωγή
Όταν λαμβάνουμε φάρμακα το σώμα συνθέτει περισσότερα ηπατικά ένζυμα για να μπορέσει να μεταβολίσει τις φαρμακευτικές ουσίες και να τις απομακρύνει από το αίμα. Αυτό ονομάζεται ενζυμική επαγωγή και εμφανίζεται κυρίως έπειτα από μακροχρόνια λήψη κάποιων φαρμάκων ή μακροχρόνια έκθεση σε τοξικές ουσίες, όπως στην περίπτωση του καπνίσματος. Όταν σταματήσει η έκθεση των ηπατοκυττάρων στα φάρμακα, τα ένζυμα επανέρχονται στα φυσιολογικά επίπεδα.
Η ενζυμική επαγωγή είναι ο λόγος για τον οποίο «όταν κάνει κάποιος εξετάσεις αίματος, πρέπει να ενημερώνει τον γιατρό και το εργαστήριο για τα φάρμακα, τις βιταμίνες, τις ορμόνες ή τα βότανα που λαμβάνει ώστε να διευκολύνεται η ερμηνεία των αποτελεσμάτων» λέει ο κ. Μαρσέλος.
Οι κυριότερες ουσίες στον καπνό του τσιγάρου που επηρεάζουν τα φάρμακα είναι οι πολυκυκλικοί αρωματικοί υδρογονάνθρακες, που είναι γνωστοί ως πίσσα. «Όταν ο καπνιστής εισπνέει πίσσα αυξάνονται τα επίπεδα αρκετών ενζύμων. Στους συστηματικούς καπνιστές τα ένζυμα αυτά υπερλειτουργούν, με συνέπεια να επηρεάζεται η αποτελεσματικότητα πολλών φαρμάκων».
Μεταξύ των φαρμάκων που επηρεάζονται είναι ορισμένα φάρμακα που χορηγούνται για την ελονοσία και για αυτοάνοσα νοσήματα όπως ο συστηματικός ερυθηματώδης λύκος και η ρευματοειδής αρθρίτιδα. Μελέτες έχουν δείξει ότι στους καπνιστές η αποτελεσματικότητα αυτών των φαρμάκων μειώνεται κατά 30%. «Ακόμα και σε χημειοθεραπείες έχει παρατηρηθεί μειωμένη αποτελεσματικότητα, όταν οι πάσχοντες από καρκίνο καπνίζουν», αναφέρει ο κ. Μαρσέλος.
Εκτός από την πίσσα, και η νικοτίνη μπορεί να επηρεάσει ορισμένα φάρμακα, παρότι σε αυτή την περίπτωση οι μηχανισμοί είναι διαφορετικοί. Επειδή η νικοτίνη αυξάνει τον καρδιακό ρυθμό και τη σύσπαση των αγγείων ανταγωνίζεται τη δράση των αντιυπερτασικών φαρμάκων και μειώνει την αποτελεσματικότητά τους. Επίσης, επειδή ασκεί διεγερτική δράση στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα ανταγωνίζεται τη δράση των ηρεμιστικών φαρμάκων, με συνέπεια να μειώνει αυτών την αποτελεσματικότητα.
