Ο έρπης ζωστήρας είναι μια συνηθισμένη λοίμωξη του νευρικού συστήματος. Στις δυτικές χώρες, το 25-30% των ανθρώπων θα εμφανίσουν έρπητα ζωστήρα κάποια στιγμή της ζωής τους. Πρόκειται για εξανθήματα που συνήθως “ζώνουν” τη μία πλευρά του σώματος (βλ. φωτογραφίες παρακάτω).
Ο έρπητας ζωστήρας εμφανίζεται πιο συχνά μετά τα 50 και ακόμη πιο συχνά σε ηλικιωμένα ή ανοσοκατασταλμένα άτομα. Η συχνότητα εμφάνισης κυμαίνεται από 1,2 έως 3,4 ανά 1.000 άτομα ετησίως μεταξύ των νεότερων και υγιών ατόμων ενώ η επίπτωση είναι από 13 έως 15 ανά 1.000 άτομα ετησίως μεταξύ των ασθενών ηλικίας άνω των 65 ετών. Δεν παρατηρείται εποχιακή διακύμανση στην εμφάνιση της ασθένειας.
Η πρόληψη επιτυγχάνεται με ειδικό εμβόλιο το οποίο υπάρχει εδώ και μερικά χρόνια Το εμβόλιο αυτό μπορεί να σας βοηθήσει να μην αναπτύξετε σοβαρά συμπτώματα έρπητα ζωστήρα ή επιπλοκές από την ασθένεια. Η θεραπεία περιλαμβάνει αντιιακά φάρμακα.
Αιτία
Τόσο η ανεμοβλογιά όσο και έρπης ζωστήρας προκαλούνται από τον ίδιο ιό, τον Varicella Zoster Virus (VZV).
Την πρώτη φορά που κάποιος προσβάλλεται από τον ιό VZV, η λοίμωξη εκδηλώνεται ως ανεμοβλογιά.
Όταν το ανοσοποιητικό σύστημα αντιμετωπίσει τον ιό, αυτός δεν εξαφανίζεται αλλά αποικεί κάποιο νεύρο κοντά στον νωτιαίο μυελό ή τον εγκέφαλο. Εκεί παραμένει σε λανθάνουσα κατάσταση ακόμα και για δεκαετίες και μπορεί να επανενεργοποιηθεί προκαλώντας τα συμπτώματα του έρπητα ζωστήρα.
Η επαναδραστηριοποίηση του ιού ευνοείται από την καταστολή του ανοσοποιητικού συστήματος π.χ. το στρες, την έκθεση στο ψύχος και την προχωρημένη ηλικία η οποία συνδέεται με πτώση της ανοσίας.
Τα συμπτώματα
Από τη στιγμή που ο ιός επαναδραστηριοποιηθεί, αρχίζει να έχει κινητικότητα κατά μήκος του νεύρου στο οποίο βρίσκεται. Αυτό προκαλεί φλεγμονή στο νεύρο και έτσι εμφανίζονται τα πρώτα συμπτώματα: πόνος, αίσθημα καύσου, φαγούρα και μούδιασμα στη περιοχή. Μπορεί να υπάρχει επίσης πυρετός, πονοκέφαλος ή γαστρεντερικές διαταραχές. Σε αυτή τη φάση η διάγνωση είναι δύσκολη ως αδύνατη.
Σε 2-3 ημέρες ο ιός μπορεί να ξεφύγει από τα όρια του νεύρου και να περάσει στο δέρμα που βρίσκεται κοντά στο νεύρο. Έτσι εμφανίζονται χαρακτηριστικά εξανθήματα πάνω στα οποία σχηματίζονται φυσαλίδες με υγρό που τελικά σπάνε και δημιουργείται κρούστα (εφελκίδες). Τα εξανθήματα ακολουθούν την διαδρομή του νεύρου όπου ‘κρυβόταν’ ο ιός.
Συχνότερα τα συμπτώματα εμφανίζονται στο μισό θώρακα σαν “ζώνη” (53)%, στον λαιμό (20%) και στο στο τρίδυμο νεύρο (15%) -το οποίο χωρίζεται σε τρεις κλάδους και νευρώνει το πρόσωπο- συμπεριλαμβανομένων των οφθαλμικών.
Όταν ο έρπης ζωστήρας προσβάλει ένα μεγάλο νεύρο στο πρόσωπο, το εξάνθημα μπορεί να εμφανιστεί μέσα στο στόμα ή κοντά σε ένα μάτι. Βλάβες του έρπητα ζωστήρα μπορεί να αναπτυχθούν στους βλεννογόνους του στόματος και σε πρόσφατες χειρουργικές ουλές.
Σε νεότερους ασθενείς, η διάρκεια των συμπτωμάτων είναι από 2 έως 3 εβδομάδες, ενώ σε ηλικιωμένους ασθενείς οι δερματικές βλάβες μπορεί να κρατήσουν 6 εβδομάδες ή και περισσότερο πριν επουλωθούν.
Η ηλικία του ασθενούς έχει σχέση με την ένταση του πόνου. Στα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας ο πόνος είναι πιο έντονος και η διάρκεια μεγαλύτερη. Σε ασθενείς κάτω των 30 ετών, ο πόνος μπορεί να είναι ελάχιστος αλλά σε ηλικιωμένος μπορεί να γίνει αφόρητος – το 40% των ασθενών λένε ότι ο πόνος είναι ανυπόφορος “σαν ηλεκτρικό ρεύμα” ή “σαν να φλέγεται το δέρμα” τους.
Υπάρχει και γενικευμένος έρπης ζωστήρας με περισσότερες από 20 βλάβες. Απαντάται κυρίως στους ηλικιωμένους και τα εξασθενημένα άτομα, ιδίως σε ασθενείς με λεμφοδικτυωτή κακοήθεια ή AIDS.
Μετάδοση
Ο ιός VZV μπορεί να μεταδοθεί διαμέσου της επαφής των δερματικών βλαβών του έρπητα ζωστήρα πριν αυτές γίνουν εφελκίδες σε άτομα που δεν έχουν περάσει την ανεμοβλογιά (έστω και υποκλινικά).
Η μεταδοτικότητα είναι μικρότερη σε σχέση με την ανεμοβλογιά η οποία μπορεί να μετατοδοθεί όχι μόνο μέσω επαφής αλλά και μέσω του αέρα. Αν δεν έχει υπάρξει προηγούμενη λοίμωξη, το άτομο θα εμφανίσει ανεμοβλογιά.
Σε αντίθεση με την ανεμεοβλογιά, ο έρπητας ζωστήρας δεν προκαλεί επιδημίες.
Eπιπλοκές
Η πορεία της νόσου είναι συνήθως ομαλή και οι υποτροπές σχετικά σπάνιες. Όμως, ο έρπης ζωστήρας δεν αφορά μόνο τα νεύρα. Επηρεάζει τα αγγεία και τον γαστρεντερικό σωλήνα. Και φαίνεται πως όταν οι ιός ενεργοποιείται μπορεί να προκαλέσει αλλαγές στα αγγεία.
Ορισμένες μελέτες έχουν δείξει ότι τα άτομα με ιστορικό έρπητα ζωστήρα έχουν αυξημένο κίνδυνο εμφράγματος του μυοκαρδίου ή εγκεφαλικού επεισοδίου. Για παράδειγμα, μια μελέτη διαπίστωσε κατά 59% υψηλότερο κίνδυνο εμφράγματος του μυοκαρδίου και 35% υψηλότερο κίνδυνο εγκεφαλικού επεισοδίου. Οι κίνδυνοι ήταν υψηλότεροι το πρώτο έτος μετά την εκδήλωση της ασθένειας και μειωνόταν με την πάροδο του χρόνου. Ήταν επίσης υψηλότεροι για όσους είχαν υπέρταση, διαβήτη και δυσλιπιδαιμία.
Φαίνεται πως ο έρπης ζωστήρας δεν είναι απλά μια νευρολογική πάθηση καθώς οι ασθενείς πέρα από τον εντοπισμένο πόνο βιώνουν κόπωση και μικρό πυρετό (δέκατα). Μια μελέτη έδειξε ότι τα άτομα που έχουν νοσήσει από έρπητα ζωστήρα είναι πιο πιθανό να εμφανίσουν πολλαπλή σκλήρυνση, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι υπάρχει σχέση αιτίας-αποτελέσματος). Η επαναδραστηριοποίηση του ιού ενδεχομένως να προκαλεί αντίδραση από το ανοσοποιητικό σύστημα που σχετίζεται με την πολλαπλή σκλήρυνση.
Μια σημαντική επιπλοκή είναι η μεθερπητική νευραλγία, που εμφανίζεται συχνότερα στους ηλικιωμένους. Το 15 – 20% των ατόμων με έρπητα ζωστήρα εμφανίζει μεθερπητική νευραλγία ενώ το ποσοστό αυτό ανεβαίνει περίπου στο 50% για άτομα ηλικίας πάνω από 70 ετών. Μερικές φορές, κάποιος πόνος παραμένει για μήνες ή και χρόνια αφότου υποχωρήσει το εξάνθημα εξαιτίας βλάβης των νεύρων. Και ορισμένες φορές το υπερκείμενο δέρμα είναι τόσο ευαίσθητο, που ακόμα και η επαφή με τα ρούχα προκαλεί πόνο. Δυστυχώς δεν υπάρχει θεραπεία παρά μόνο πρόληψη με το εμβόλιο. Πάντως ο πόνος υποχωρεί με την πάροδο του χρόνου.
Άλλη επιπλοκή είναι ο οφθαλμικός έρπητας ζωστήρας, κάτι που συμβαίνει όταν προσβληθεί οφθαλμικός κλάδος του τρίδυμου νεύρου. Προσβάλλεται το δέρμα γύρω από τον οφθαλμό ή και ο ίδιος ο οφθαλμός. Απαιτείται άμεση προσφυγή σε οφθαλμίατρο γιατί η προκαλούμενη φλεγμονή στον οφθαλμό (κερατίτιδα, ραγοειδίτιδα) είναι δυνατόν να προκαλέσει μόνιμη βλάβη στην όραση.
Μια τρίτη επιπλοκή είναι το σύνδρομο Ramsay Hunt. Πρόκειται για μονόπλευρο εξάνθημα στο πρόσωπο και το εσωτερικό του αυτιού, με παράλυση ορισμένων νεύρων του προσώπου. Μπορεί να συνυπάρχει απώλεια της ακοής, ίλιγγος και εμβοές. Παρότι η πορεία της νόσου είναι κατά κανόνα καλή, δεν αποκλείεται η απώλεια ακοής ή μόνιμη παράλυση του προσώπου.
Τέλος, η μεθερπητική παράλυση άνω ή κάτω άκρου, όταν προσβάλλονται συγκεκριμένα κινητικά νεύρα, δεν είναι συνήθης αλλά και ούτε μόνιμη όταν συμβαίνει.
Να σημειωθεί ότι σε περίπτωση διαβήτη η συχνότητα εμφάνισης των συμπτωμάτων του έρπητα ζωστήρα τριπλασιάζεται κι επιπλέον αυτό έχει ως πιθανή συνέπεια την απορρύθμιση του διαβήτη.
Αντιμετώπιση
Η αντιική θεραπεία (φαμσικλοβίρη, βαλασικλοβίρη) είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της αντιμετώπισης του έρπητα ζωστήρα. Τα φάρμακα αυτά μειώνουν τη χρονική διάρκεια των συμπτωμάτων και την πιθανότητα εμφάνισης επιπλοκών.
Τοπικές κρέμες αντιβιοτικών βοηθούν στην πρόληψη της δευτερογενούς βακτηριακής λοίμωξης. Τα αναλγητικά βοηθούν στην ανακούφιση του πόνου. Περιστασιακά, ο έντονος πόνος μπορεί να απαιτεί φαρμακευτική αγωγή με οπιοειδή.
Οι μεσήλικες και οι ηλικιωμένοι ασθενείς καλούνται να περιορίσουν τις σωματικές δραστηριότητες ή ακόμη και να παραμείνουν στο κρεβάτι για μερικές μέρες.
Πρόληψη
Για την ανεμοβλογιά, όλα τα παιδιά πρέπει να λαμβάνουν δύο δόσεις του εμβολίου κατά του ιού. Οι ενήλικες που δεν είχαν ποτέ ανεμοβλογιά θα πρέπει επίσης να λάβουν αυτό το εμβόλιο. Η ανοσοποίηση δεν σημαίνει απαραίτητα ότι δεν θα εμφανιστεί η ανεμοβλογιά, αλλά την εμποδίζει στο 90% των ανθρώπων που κάνουν το εμβόλιο.
Για τον έρπητα ζωστήρα, το 2011 ο Αμερικανικός Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων έδωσε το πράσινο φως για τη χορήγηση εμβολίου σε άτομα άνω των 50 ετών, που συγκαταλέγονται στην ομάδα υψηλού κινδύνου.
Βρετανοί ερευνητές που μελέτησαν ιατρικά αρχεία σχεδόν 750.000 ασθενών ηλικίας άνω των 65 ετών, βρήκαν πως όσοι είχαν εμβολιαστεί, είχαν 50% μικρότερο κίνδυνο να εκδηλώσουν έρπητα ζωστήρα και 60% μικρότερη πιθανότητα να παρουσιάσουν επιπλοκές, και κυρίως μεθερπητική νευραλγία. Χορηγείται ακόμα και σε πολύ μεγάλες ηλικίες, άνω των 80 ή 90 ετών αρκεί να μην υπάρχει ανοσοκαταστολή καθώς τότε το ίδιο το εμβόλιο μπορεί να προκαλέσει την ασθένεια.
Σημειώνεται ότι στην Ελλάδα τα εμβόλια που συστήνονται στο Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών για τους ενήλικες άνω των 60 ετών είναι η αναμνηστική δόση του εμβολίου για τέτανο, διφθερίτιδα ή/και κοκκύτη, το εμβόλιο της γρίπης ετησίως, το εμβόλιο του πνευμονιόκοκκου (>65 ετών, εκτός αν συνυπάρχει χρόνιο νόσημα στην ηλικία 60-65 ετών) και το εμβόλιο για τον έρπητα ζωστήρα. Τα εμβόλια αυτά καλύπτονται από τα ασφαλιστικά ταμεία.
Εγκυμοσύνη
Είναι δυνατόν ο έρπης ζωστήρ να εμφανιστεί κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, αν και σπάνια. Μια έγκυος γυναίκα που θα έρθει σε επαφή με ένα άτομο που έχει ανεμοβλογιά ή ενεργή λοίμωξη από έρπητα ζωστήρα, μπορεί να αναπτύξει ανεμοβλογιά αν δεν έχει εμβολιαστεί. Ανάλογα με το τρίμηνο στο οποίο βρίσκεται η έγκυος γυναίκα, η ανεμοβλογιά μπορεί να προκαλέσει γενετικές ανωμαλίες. Γι’ αυτό, το εμβόλιο κατά της ανεμοβλογιάς πριν από την εγκυμοσύνη μπορεί να αποτελέσει σημαντικό βήμα για την προστασία του παιδιού.
Ωστόσο τo εμβόλιο της ανεμευβλογιάς (VAR) αντενδείκνυται κατά τη διάρκεια της κύησης και το ίδιο ισχύει για το εμβόλιο του έρπητα ζωστήρα.
Τα αντιιικά φάρμακα που χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία του έρπητα ζωστήρα μπορούν να χρησιμοποιηθούν με ασφάλεια κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης.
