Μια ουσία που έχει προκαλέσει σύγχυση τα τελευταία χρόνια είναι το Ν-οξείδιο της τριμεθυλαμίνης (trimethylamine-N-oxide) ή TMAO, το οποίο έχει βρεθεί ότι αυξάνει τη θρόμβωση.
Πρόκειται για ένα μικρό μόριο με χημικό τύπο (CH3)3NO το οποίο, μετά το 2011, ορισμένες μελέτες έχουν συσχετίσει με αυξημένο κίνδυνο καρδιαγγειακών επεισοδίων και νεφρικής ανεπάρκειας.
Για την άνοδο του TMAO στο αίμα έχει κατηγορηθεί η κατανάλωση αυγών, κόκκινου κρέατος, ψαριών και γαλακτοκομικών με πολλά λιπαρά. Ωστόσο το θέμα είναι πιο περίπλοκο καθώς το ΤΜΑΟ σχετίζεται με ορισμένα βακτήρια του εντέρου -κι αυτό είναι μια ακόμα απόδειξη ότι το μικροβίωμα παίζει διάφορους ρόλους στην υγεία μας.
Ορισμένες μελέτες έδειξαν ότι τα υψηλά επίπεδα του TMAO στο αίμα μπορούν να προβλέψουν τις καρδιακές προσβολές και τα εγκεφαλικά, ανεξάρτητα από τους παραδοσιακούς παράγοντες κινδύνου για στεφανιαία νόσο. Δηλαδή ακόμα και όταν κάποιος έχει χαμηλή χοληστερίνη ή χαμηλή αρτηριακή πίεση βρίσκεται σε υψηλότερο κίνδυνο αν έχει υψηλή συγκέντρωση ΤΜΑΟ στο αίμα του.
Για παράδειγμα, μια μελέτη διαπίστωσε ότι οι πάσχοντες από περιφερική αγγειακή αρτηριοπάθεια με τα υψηλότερα επίπεδα του Ν-οξειδίου της τριμεθυλαμίνης στο αίμα τους είχαν σχεδόν τριπλάσια πιθανότητα να πεθάνουν από κάθε αιτία συγκριτικά με εκείνους που είχαν τα χαμηλότερα επίπεδα.
Η αιτία δεν είναι σαφής, αλλά θεωρείται ότι το ΤΜΑΟ αυξάνει την τάση των αιμοπεταλίων για συγκόλληση και το σχηματισμό θρόμβων. Mπορεί επίσης να εμποδίζει την αφαίρεση της χοληστερίνης από τα τοιχώματα των αρτηριών και να επηρεάζει τους υποδοχείς των μακροφάγων που καταναλώνουν τη χοληστερίνη μέσα στην αθηρωματική πλάκα. Τέλος, ορισμένες μελέτες έχουν συνδέσει το ΤΜΑΟ με το διαβήτη τύπου 2 και τον καρκίνο ενώ διερευνάται το ρόλος του στον εγκέφαλο.
Χολίνη και καρνιτίνη
Το ΤΜΑΟ παράγεται μέσα στον ανθρώπινο οργανισμό από την χολίνη και την L-καρνιτίνη. Αυτές οι δύο ουσίες είχαν μέχρι πρόσφατα πολύ καλή φήμη και μάλιστα πωλούνται στην αγορά ως διατροφικά συμπληρώματα.
Η χολίνη αποτελεί μέρος της φωσφατιδυλοχολίνης η οποία με τη σειρά της είναι μέρος της λεκιθίνης, του κυρίαρχου φωσφολιπιδίου στα κύτταρα των θηλαστικών. Παίζει σημαντικό ρόλο σε πολλές διαδικασίες στον ανθρώπινο μεταβολισμό και στη δομή των κυττάρων. Αν και δεν θεωρείται βιταµίνη, διότι παράγεται από το συκώτι, η ποσότητα που συνθέτει στο σώμα είναι μικρή για τις ανάγκες του οργανισμού. Έτσι συστήνεται η ημερήσια κατανάλωση 550 mg χολίνης για τους άνδρες και 425 mg για τις γυναίκες (για τις θηλάζουσες η προτεινόμενη ποσότητα είναι ίδια με τους άνδρες).
Η χολίνη βρίσκεται κυρίως στον κρόκο του αβγού, στο βοδινό κρέας, στο κοτόπουλο ενώ άλλες πηγές είναι το φύτρο σιταριού, ο σολομός και το μπρόκολο. Υπάρχει στη διατροφή ως φωσφατιδυλοχολίνη (η οποία είναι μέρος της λεκιθίνης) και ως ελεύθερη χολίνη. Αυτές οι δύο μορφές απορροφώνται διαφορετικά από το ανθρώπινο σώμα και ενδεχομένως να μετατρέπονται σε διαφορετικό ποσοστό σε ΤΜΑΟ. Η χολίνη στα αυγά υπάρχει ως φωσφατιδυλοχολίνη, μια ουσία από την οποία ο εγκέφαλος συνθέτει το νευροδιαβιβαστή ακετυλοχολίνη.
Η καρνιτίνη, η άλλη ουσία από την οποία παράγεται το ΤΜΑΟ, παίζει κρίσιμο ρόλο στον μεταβολισμό του λίπους. Βοηθάει τον οργανισμό να μετατρέψει τα λιπαρά οξέα σε ενέργεια μέσα στα μιτοχόνδρια. Συνήθως, ο οργανισμός παράγει την ποσότητα της καρνιτίνης που χρειάζεται αλλά και η διατροφή προσφέρει καθημερινά, 100-300 mg, έτσι ο μέσος άνθρωπος λαμβάνει το 75% της καρνιτίνης από τη διατροφή του. Την περισσότερη ποσότητα έχει το κρέας των αιγοπροβάτων (μέχρι 2 γραμμάρια ανά κιλό). Το μοσχαρίσιο κρέας περιέχει τρεις φορές περισσότερη καρνιτίνη από το χοιρινό ενώ το στήθος κοτόπουλου έχει μικρή ποσότητα.
Η έρευνα έχει δείξει ότι η χολίνη και η καρνιτίνη μεταβολίζονται από ορισμένα βακτήρια του εντέρου σε τριμεθυλαμίνη (TMA) –το ίδιο ισχύει και για μια άλλη ουσία τη βεταΐνη. Στη συνέχεια, ένα ένζυμο στο συκώτι που λέγεται FMO3 (flavin-containing monooxygenase 3) μετατρέπει την τριμεθυλαμίνη σε TMAO. Η τριμεθυλαμίνη είναι ένα αέριο που μυρίζει σαν χαλασμένο ψάρι ενώ η ΤΜΑΟ είναι μια άοσμη ουσία. Είναι σπάνιο, αλλά ορισμένα άτομα έχουν ένα ελάττωμα στο ένζυμο FMO3 και η τριμεθυλαμίνη εκκρίνεται στα σωματικά υγρά με αποτέλεσμα να πάσχουν από το «Σύνδρομο Οσμής Ψαριού» ή τριμεθυλαμινουρία.
ΤΜΑΟ και υγεία
Μετά το 2011 έχει αποκαλυφθεί ότι το ΤΜΑΟ συνδέεται με κινδύνους για την υγεία κάτι που προκάλεσε αίσθηση μεταξύ των ερευνητών καθώς η ουσία αυτή είναι γνωστή εδώ και χρόνια χωρίς ποτέ να έχει δημιουργηθεί η υποψία ότι μπορεί να κάνει κακό στον οργανισμό. Μάλιστα η διατροφή των ζώων κάποιες φορές εμπλουτίζεται με ΤΜΑΟ διότι έτσι είναι ταχύτερη η ανάπτυξή τους.
Το περίεργο είναι ότι τα ψάρια και τα θαλασσινά έχουν σημαντικές ποσότητες TMAO -πέρα από το γεγονός ότι περιέχουν χολίνη. Η ποσότητα στα θαλασσινά είναι αρκετά μεγαλύτερη από αυτή που μπορεί να δημιουργηθεί μέσα στο ανθρώπινο σώμα από τη χολίνη και την καρνιτίνη. Μέσα σε 15 λεπτά από την κατανάλωση ψαριών, το ΤΜΑΟ αυξάνεται στο αίμα, που σημαίνει ότι υπάρχει μια γρήγορη απορρόφηση. Μια μελέτη του 1999 εξέτασε τα αποτελέσματα της κατανάλωσης 46 διαφορετικών τροφίμων στα ούρα έξι εθελοντών. Τα αυγά είχαν μικρή επίδραση στο ΤΜΑΟ ενώ τα 19 από τα 21 θαλασσινά είχαν σημαντική επίδραση. Η ιππόγλωσσα προκάλεσε 53 φορές άνοδο του ΤΜΑΟ στο αίμα σε σχέση με τα αυγά ενώ ακολουθούσαν ο μπακαλιάρος και η ρέγγα. Ωστόσο η μελέτη αυτή μέτρησε το ΤΜΑΟ στα ούρα και όχι στο αίμα.
Η συγκέντρωση του ΤΜΑΟ στο αίμα παρουσιάζει διακυμάνσεις που εξαρτώνται από τη διατροφή, το είδος των βακτηρίων του εντέρου -κάθε άτομο έχει μια μοναδική σύνθεση αυτών των βακτηρίων- και την δραστηριότητα του ενζύμου FMO3. Η αφθονία ορισμένων ειδών βακτηρίων του εντέρου, γνωστών ως Prevatella, οδηγεί σε αύξηση της παραγωγής TMAO. Επίσης ενδέχεται η κακή λειτουργία των νεφρών να ανεβάζει την συγκέντρωση της ουσίας στο σώμα. Να σημειωθεί ότι μια μελέτη έδειξε ότι το έξτρα παρθένα ελαιόλαδο περιορίζει την παραγωγή της τριμεθυλαμίνης λόγω κατανάλωσης καρνιτίνης.
Το θέμα γύρω από το ΤΜΑΟ εντάσσεται στην αιώνια διαμάχη μεταξύ κρεατοφάγων και χορτοφάγων. Σε μια μελέτη, 18 υγιείς εθελοντές (εκ των οποίων οκτώ ήταν χορτοφάγοι) λάμβαναν για δύο μήνες 450 mg χολίνης την ημέρα μέσω συμπληρωμάτων διατροφής. Η ποσότητα αυτή υπάρχει σε τέσσερα μεγάλα αβγά και δεν θεωρείται υπερβολική. Μετά από ένα μήνα, οι ερευνητές παρατήρησαν ότι τα συμπληρώματα χολίνης αύξησαν 10 φορές τα επίπεδα του Ν-οξειδίου της τριμεθυλαμίνης στο αίμα των συμμετεχόντων.
H έρευνα προέρχεται κυρίως από ερευνητές της Cleveland Clinic στο Οχάιο, οι οποίοι έχουν αναπτύξει και μια σχετική εξέταση αίματος. Συγκεντρώσεις ΤΜΑΟ κάτω από 6,2 µM θεωρούνται μικρές, μεταξύ 6,2 µM και 9,9 µM θεωρούνται μέτριες και πάνω από 10,2 µM θεωρούνται υψηλές.
Από την άλλη πλευρά, ορισμένες μελέτες υποδεικνύουν ότι και ορισμένες φυτικές πηγές αυξάνουν τη συγκέντρωση του ΤΜΑΟ (μπιζέλια, καρότα, κουνουπίδι, πατάτες, σόγια και τις ντομάτες).
Φαίνεται παράδοξο ότι μπορεί να υπάρχει σύνδεση της ποσότητας του TMAO με τον καρδιαγγειακό κίνδυνο καθώς μέχρι σήμερα ξέρουμε ότι η κατανάλωση ψαριών μειώνει αυτόν τον κίνδυνο. Ωστόσο, δεν έχουν δείξει όλες οι μελέτες ότι τα ψάρια κάνουν πράγματι καλό στην καρδιαγγειακή υγεία και δεν αποκλείεται η αιτία γι’ αυτό να είναι το ΤΜΑΟ που περιέχουν.
Το ερώτημα είναι πόσο αυξάνουν τα αυγά το ΤΜΑΟ διότι αυτά περιέχουν τη περισσότερη χολίνη. Μια μελέτη σε 38 άτομα που δημοσιεύθηκε το 2017 βρήκε ότι ως τρία αυγά την ημέρα δεν αυξάνουν το ΤΜΑΟ νηστείας [1] ενώ μια μελέτη σε έξι άτομα που δημοσιεύθηκε το 2014 βρήκε ότι 2 ή περισσότερα αυγά αυξάνουν την ΤΜΑΟ -περίπου το 11-15% της χολίνης μετατρέπεται σε ΤΜΑΟ [2]. Ένας κρόκος αυγού περιέχει τουλάχιστον 120 mg χολίνης και αυξάνει το ΤΜΑΟ 1-2 ώρες μετά. Υπάρχουν πάντως μεγάλες διαφορές μεταξύ διαφορετικών ατόμων ακόμη και κατά 4 φορές. Η διαφορά στις δύο μελέτες προφανώς βρίσκεται στο γεγονός ότι η πρώτη μέτρησε τα επίπεδα νηστείας ενώ η συγκέντρωση του ΤΜΑΟ βρίσκεται στα μέγιστα επίπεδα 2 ώρες μετά (να σημειωθεί επίσης ότι η μελέτη που δεν βρήκε επίδραση χρηματοδοτήθηκε από τους παραγωγούς αυγών).
Μέχρι σήμερα δεν υπάρχουν επιδημιολογικές έρευνες που να συνδέουν την κατανάλωση χολίνης με τον καρδιαγγειακό κίνδυνο, εκτός ίσως από την περίπτωση των αυγών σε διαβητικούς ασθενείς. Κάποιες έρευνες έχουν δείξει ότι η κατανάλωση αυγών μπορεί να συνδέεται με το διαβήτη τύπου 2, αλλά είναι άγνωστο αν υπάρχει σχέση αιτίας-αποτελέσματος. Σχετικά με την καρνιτίνη μια μετα-ανάλυση βρήκε ότι όχι μόνο δεν κάνει κακό στην καρδιαγγειακή υγεία αλλά αντίθετα κάνει καλό.
Περαιτέρω έρευνα αναμένεται να ρίξει περισσότερο φως σ’ αυτήν την ουσία και ειδικά στο ρόλο ορισμένων ψαριών. Το όλο θέμα βέβαια επικεντρώνεται στα αυγά το οποία έχουν αθωωθεί για τη χοληστερίνη τους αλλά τώρα βρίσκονται κατηγορούμενα για τη λεκιθίνη τους, μια ουσία που μέχρι πρότινος είχε πολύ καλή φήμη για την ανθρώπινη υγεία.
