O ινσουλινόμορφος αυξητικός παράγοντας (IGF-1: insulin like growth factor-1) είναι μια πρωτεΐνη που λειτουργεί ως ορμόνη. Ονομάζεται έτσι γιατί μοιάζει με την ινσουλίνη. Ονομάζεται επίσης σωματομεδίνη C.
Τόσο η ινσουλίνη όσο και ο IGF-1 δρουν ως παράγοντες ανάπτυξης ιστών, ρυθμίζουν τον ενεργειακό μεταβολισμό και διεγείρουν τον πολλαπλασιασμό των κυττάρων και τις αναβολικές διεργασίες. Πέρα από αυτό, ο ρόλος του IGF-1 στην υγεία δεν είναι ξεκάθαρος. Ενδεχομένως στη μέση ηλικία τα αυξημένα επίπεδα να κάνουν κακό ενώ σε προχωρημένη ηλικία να κάνουν καλό. Γενικά, μια υπερβολική έκφραση των γονιδίων που ευνοούν την ανάπτυξη στο πρώτο μέρος της ζωής μπορεί να έχουν αρνητική επίδραση αργότερα και να ευνοούν πάλι προς το τέλος.
Ο IGF-1 παράγεται κυρίως στο συκώτι αλλά και σε άλλους ιστούς όπως είναι οι μυς και τα οστά. Έχει παρόμοια μοριακή δομή με την ινσουλίνη και παίζει σημαντικό ρόλο στην παιδική ανάπτυξη. Μια συνθετική μορφή του χορηγείται σε παιδιά που υστερούν σε ύψος. Συνεχίζει να έχει αναβολικές επιδράσεις στους ενήλικες. Παράγεται καθ ‘όλη τη διάρκεια της ζωής. Η μεγαλύτερη ποσότητα εμφανίζεται στην εφηβεία. Τα χαμηλότερα επίπεδα υπάρχουν στα παιδιά και στην προχωρημένη ηλικία. Οι φυσιολογικές τιμές στο αίμα θεωρούνται μεταξύ 358-854 ng/ml.
Ο ινσουλινόμορφος αυξητικός παράγοντας είναι το μόριο μέσω του οποίου κυρίως επιδρά η αυξητική ορμόνη στο σώμα. Αυτή είναι που βοηθάει στην παραγωγή του. Καθώς η αυξητική ορμόνη κυκλοφορεί στο αίμα κατά ώσεις, εισέρχεται στο συκώτι και προκαλεί μεγάλες αυξήσεις του IGF-1. Στη συνέχεια ο IGF-1 προάγει την ανάπτυξη σχεδόν σε κάθε κύτταρο του σώματος, ιδιαίτερα στους σκελετικούς μύες, τους χόνδρους, τα οστά κλπ, όπως περίπου η ινσουλίνη.
Επιπροσθέτως των επιδράσεων που μοιάζουν με αυτές της ινσουλίνης, ο IGF-1 ρυθμίζει την κυτταρική ανάπτυξη. Η δράση επιτελείται όταν ο IGF-1 δεσμεύεται από τον υποδοχέα του στα κύτταρα. Ο υποδοχέας ονομάζεται IGF1R και υπάρχει σε πολλούς τύπους κυττάρων. Η δέσμευση σηματοδοτεί τη διαδικασία ανάπτυξης και πολλαπλασιασμού του κυττάρου. Ο IGF-1 δεσμεύεται όχι μόνο στον IGF1R αλλά και στον υποδοχέα της ινσουλίνης τον οποίο όμως ενεργοποιεί μόνο κατά 10% σε σχέση με την ινσουλίνη.
Οφέλη και παρενέργειες για την υγεία
Επειδή ο ινσουλινόμορφος αυξητικός παράγοντας προωθεί την ανάπτυξη, η κοινότητα του μποντιμπίλντινγκ έχει δείξει ενδιαφέρον, όπως άλλωστε και για την αυξητική ορμόνη. Αυτό όμως που απασχολεί κυρίως τους επιστήμονες τα τελευταία χρόνια είναι οι παρενέργειες από μια υψηλή παραγωγή IGF-1 και ιδιαίτερα αν υπάρχει σχέση με τον καρκίνο καθώς το χαρακτηριστικό αυτής της νόσου είναι ο ανεξέλεγκτος πολλαπλασιασμός των κυττάρων. Επίσης, λόγω της μεγάλης συχνότητας του διαβήτη τύπου 2 τα τελευταία χρόνια, ερευνάται κατά πόσο ο IGF-1 και η αυξητική ορμόνη έχουν σχέση.
Ορισμένες μελέτες έχουν βρει ότι τα αυξημένα επίπεδα του IGF-1 συνδέονται με μεγαλύτερο κίνδυνο καρδιαγγειακών παθήσεων, καρκίνου του μαστού και καρκίνου του προστάτη. Αλλά καθώς στην τρίτη ηλικία τα επίπεδα είναι μειωμένα, θεωρείται ότι μια αύξησή τους μέσω της άσκησης μπορεί να κάνει καλό στην υγεία – η έντονη επιδρά θετικά στην αυξητική ορμόνη. Να σημειωθεί ότι η μεγάλη μεταβολική επίδραση της αυξητικής ορμόνης είναι ότι προκαλεί λιπόλυση, κυρίως στο σπλαχνικό λίπος, και σύνθεση πρωτεϊνών. Ενδεχομένως τα άτομα που παρουσιάζουν έλλειψη αυξητικής ορμόνης να έχουν μια τάση για περισσότερο λίπος στο συκώτι τους.
Στις μεγαλύτερες ηλικίες φαίνεται πως είναι καλύτερα να έχει κανείς υψηλότερα επίπεδα παρά χαμηλότερα. Στη διάσημη Framingham Heart Study, για 525 άτομα ηλικίας 72 έως 92 ετών, τα υψηλότερα επίπεδα IGF-1 συσχετίστηκαν με μειωμένο κίνδυνο θανάτου τα επόμενα 2 χρόνια.
Σε μια μετα-ανάλυση 12 μελετών που δημοσιεύθηκε το 2011 περιλαμβάνοντας 14.906 άτομα, ο κίνδυνος θανάτου από όλες τις αιτίες ήταν αυξημένος τόσο για τα άτομα με χαμηλά όσο και υψηλά επίπεδα IGF-1. Τα άτομα με χαμηλό επίπεδα είχαν 27% μεγαλύτερο κίνδυνο θανάτου ενώ τα άτομα με υψηλά επίπεδα είχαν 18% αυξημένο κίνδυνο. Σχετικά με τον κίνδυνο καρκίνου, είναι καλύτερα να έχει κανείς χαμηλά επίπεδα IGF-1 παρά υψηλά.
Τέλος, ορισμένες μελέτες σε ποντίκια έδειξαν ότι η αναστολή της αυξητικής ορμόνης και του IGF-1 είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση της διάρκειας ζωής έως 55%.
Στις ΗΠΑ, ο διατροφολόγος Patrick Holford ο οποίος έχει γράψει 30 βιβλία για τη διατροφή και την απώλεια βάρους έχει προωθήσει την ιδέα ότι η κατανάλωση γάλακτος αυξάνει τα επίπεδα του IGF-1 και αυτό είναι επιβλαβές για την υγεία. Η πρωτεΐνη ορού γάλακτος (whey protein) είναι γνωστό ότι ανεβάζει την ινσουλίνη στο αίμα.
Δεν είναι σίγουρο ότι ο IGF-1 αυξάνεται στον οργανισμό όταν κάποιος καταναλώνει πολλές θερμίδες. Από την άλλη, ο περιορισμός των θερμίδων και των πρωτεϊνών οδηγεί σε σημαντικές μειώσεις. Η πρωτεΐνη γάλακτος και τυριού, καθώς επίσης το κάλιο, ο ψευδάργυρος και το μαγνήσιο, έχουν συσχετιστεί θετικά με τα επίπεδα του IGF-1. Πάντως, η μεγάλη κατανάλωση πρωτεϊνών έχει θετική επίδραση.
Από 38% έως 80% η διακύμανση των επιπέδων του IGF-1 στο αίμα μπορεί να εξηγηθεί από την κληρονομικότητα (Schumacher et al. 2010).
