Candida albicans και καντιντίαση

Το γένος Κάντιντα περιλαμβάνει περισσότερα από 150 μύκητες από τα οποία περίπου 50 ενοχοποιούνται ως παθογόνα για τον άνθρωπο.

Το πιο συχνό είδος είναι ο Candida albicans, ενώ άλλα είδη όπως ο Candida glabrata, ο Candida parapsilosis και ο Can­dida tropicalis προκαλούν σπανιότερα λοιμώξεις. Ακόμη σπανιότερα δημιουργούν λοιμώξεις άλλα είδη όπως ο Candida hrusei, ο Candida guillermondii κ.ά.

Παρακάτω περιγράφεται ο Candida albicans που προκαλεί τις περισσότερες λοιμώξεις από τις Κάντιντα.

Από τα άλλα είδη ο Candida glabrata θεωρείται υπεύθυνο για τις υποτροπές μυκη­τιάσεων του κόλπου και ο Candida parapsilosis απομονώνεται συχνό­τερα από ασθενείς με ουδετεροπενία.

Ο Candida albicans είναι μύκητας με πολυμορφία. Στα κλινικά υλικά που λαμβάνονται από το σημείο της λοίμωξης έχει σχήμα αβγού (ωοειδές), αλλά βρίσκε­ται και με τη μορφή μυκητηλίου (ψευδομυκητήλιο). Η μορφή αυτή του μύκητα είναι και η πιο διεισδυτική (πιο παθογόνος). Ανήκει στους ζυμομύκητες (βλαστομύκητες). Χρωματίζεται με χρώση Gram (Gram-Θετικός).

Αποτελεί μέρος της φυσιολογικής χλωρίδας της στοματικής κοι­λότητας, του εντερικού σωλήνα και της κοιλότητας του κόλπου στις γυναίκες. Υπολογίζεται ότι το 50% περίπου των ανθρώπων φέρει τον μύκητα αυτό σε μικρούς βέβαια αριθμούς στην φυσιολογική τους χλωρίδα.

Στην φυσιολογική χλωρίδα ο Candida albicans βρίσκεται σε ισορ­ροπία με τα διάφορα βακτήρια υπό την επίβλεψη του ανοσολογι­κού συστήματος και της επίδρασης των οιστρογόνων, όταν πρόκειται για τον κόλπο στις γυναίκες. Ο Candida albicans μπορεί να προκαλέσει λοιμώξεις όταν διαταράσσεται η φυσιολογική χλωρίδα (π.χ. μετά από λήψη αντιβιοτικών) ή διαταράσσεται το ανοσοποιητικό σύστημα (π.χ. λήψη ανοσοκατασταλτικών φαρμάκων, επίκτητη ανοσολογική ανεπάρκεια Ams) ή υπάρχει ορμονική διαταραχή ή γίνεται λήψη οι­στρογόνων (αντισυλληπτικά) ή υπάρχει εγκυμοσύνη (μεγάλη ποσό­τητα οιστρογόνων).

Στο εξωτερικό περιβάλλον επιβιώνει ακόμα και 12 ημέρες. Έχει βρεθεί στα χέρια προσωπικού νοσηλείας ασθενών, σε διαλύματα για παρεντερική χρήση, σε ιατρικές συσκευές, σε διάφο­ρες επιφάνειες. Καταστρέφεται σε θερμοκρασία 56 βαθμών Κελσίου για τρία λεπτά καθώς και από τα συνήθη απολυμαντικά και αντισηπτικά.

Μετάδοση

Οι περισσότερες λοιμώξεις είναι ενδογενείς, με την έννοια ότι προ­καλούνται από τον Candida albicans που βρίσκεται στον οργανισμό μας ως μέρος της φυσιολογικής χλωρίδας σε διάφορες ανατομικές περιοχές (στόμα, έντερο, κόλπος).

Σε κλειστό όμως περιβάλλον, όπου υπάρχουν άτομα με κακή γενι­κή κατάσταση (π.χ. μονάδες εντατικής θεραπείας ή αυξημένης φρο­ντίδας) παρατηρούνται βαριές λοιμώξεις από Candida albicans που βρίσκεται είτε στα χέρια του προσωπικού, είτε σε διάφορα φαρμα­κευτικά διαλύματα, ιατρικές συσκευές και επιφάνειες.

Μπορεί να μεταδοθεί και με σεξουαλι­κή επαφή. Αυτό επιβεβαιώνεται από το γεγονός ότι η μυκητιασική κολπίτιδα υποτροπιάζει συχνά, όταν ο σεξουαλικός σύντροφος πά­σχει από μυκητιασική προστατίτιδα. Σε περίπτωση μυκητιασικής κολπίτιδας συνιστάται αποχή από σεξουαλική επαφή και συγχρόνως χορήγηση της ίδιας θεραπείας στο σεξουαλικό σύντροφο.

Ποιες λοιμώξεις προκαλεί

Ο Κάντιντα albicans προκαλεί επιπολής (επιφανειακές) τοπικές και συ­στηματικές λοιμώξεις σε άτομα με μεγάλη ανοσοκαταστολή ή συστη­ματική πάθηση. Γενικά οι λοιμώξεις από Candida albicans είναι συ­χνότερες σε ανοσοκατασταλμένα άτομα, στην κύηση, όταν υπάρχουν κακοήθεις καταστάσεις (ιδιαίτερα λευχαιμία), σε ουδετεροπενία, σε νεογνά χαμηλού βάρους και όταν υπάρχουν ενδοφλέβιοι καθετήρες και εφαρμόζεται παρεντερική διατροφή, στον σακχαρώδη διαβήτη, όταν δεν εφαρμόζεται ατομική υγιεινή, και όταν χορηγούνται φάρμακα όπως: α) αντιβιοτικά ευρέος φάσματος (καταστρέφουν τη φυσιολογι­κή βακτηριακή χλωρίδα που συγκρατεί τον πολλαπλασιασμό των μυ­κήτων), β) αντισυλληπτικά, γ) ανοσοκατασταλτικά, δ) κυτταροστατικά,

Επιπολής (επιφανειακές) τοπικές λοιμώξεις

Στοματίτιδα: παρουσιάζεται σαν λευκή ή υπόλευκη ψευδομεμβράνη στο στοματικό βλεννογόνο. Εμφανίζεται συχνότερα κατόπιν λήψης αντιβιοτικών ευρέος φάσματος και σε ανοσοκαταστολή (π.χ. aids). Στην τελευταία περίπτωση μπορεί να αποτελεί και την πρώτη ένδειξη.

Κολπίτιδα: χαρακτηρίζεται από λευκές ή υπόλευκες εκκρίσεις που συχνά έχουν τη μορφή πήγματος γάλακτος. Συχνά υπάρχει έντονος κνησμός, ενώ στον κόλπο εμφανίζονται ερυθρές, εκζεματοειδείς αλλοιώσεις. Εμφανίζεται συχνότερα προ της περιόδου (μεγάλη συ­γκέντρωση οιστρογόνων) και βελτιώνεται όταν αρχίσει η περίοδος. Επίσης η κολπίτιδα είναι συχνότερη όταν λαμβάνονται αντισυλλη­πτικά, ευρέος φάσματος αντιβιοτικά, σε σακχαρώδη διαβήτη, και σε κύηση.

Βαλανοποσθίτιδα: ερυθρότητα της βαλάνου και της γύρω περιοχής.

Προστατίτιδα: συνήθως είναι ασυμπτωματική. Για τη νόσο αυτή υπάρχει υπόνοια όταν η σεξουαλική σύντροφος παρά τη θεραπεία παθαίνει καθ’ υποτροπή μυκητιασική κολπίτιδα.

Παράτριμμα: Είναι επιπολής δερματική μυκητίαση (σύγκαμμα). Οι βλάβες παρουσιάζονται συχνότερα στις μασχάλες ή κάτω από τους μαστούς ή στις μηρογεννητικές πτυχές. Εμφανίζεται συχνότερα στο σακχαρώδη διαβήτη, στη παχυσαρκία, στα βρέφη και σε έκθεση σε υγρό περιβάλλον.

Παρονυχία και ονυχομυκητιάση: Αλλοιώσεις στα νύχια με μεταβο­λή του χρώματος, όπως αυτή που προκαλείται από δερματόφυτα.

Συστηματικές λοιμώξεις

Συστηματικές λοιμώξεις από Candida albicans, όπως μυκηταιμία, ηπατοσπληνική καντιντίαση, πνευμονική καντιντίαση, ενδοκαρδί­τιδα, αρθρίτιδα, μηνιγγίτιδα, ενδοφθαλμίτιδα, παρουσιάζονται σε ουδετεροπενικούς ασθενείς, σε άτομα με κακοήθεις καταστάσεις (καρκίνος, λευχαιμίες), σε ασθενείς με εγκαύματα, σε άτομα κατόπιν μεγάλων χειρουργικών επεμβάσεων, σε μεταμοσχευμένους ασθε­νείς, σε άτομα που πάσχουν από διαβήτη, σε άτομα με ηπατονεφρική ανεπάρκεια, σε άτομα που λαμβάνουν θεραπεία με κυτταροστατι­κά, ανοσοκατασταλτικά και ευρέος φάσματος αντιβιοτικά.

Τέλος, άτομα με ενδοφλέβιους καθετήρες, ουροκαθετήρες, άτομα που βρίσκονται σε παρεντερική διατροφή ή είναι διασωληνωμένα, είναι επιρρεπή για συστηματική λοίμωξη από Candida albicans.

Διαγνωστική προσέγγιση

Η διάγνωση βασίζεται στην κλινική εικόνα και στα αποτελέσματα της μικροβιολογικής εξέτασης.

Η μικροβιολογική εξέταση περιλαμβάνει τη μικροσκοπική μελέτη και την καλλιέργεια. Οι εξετάσεις αυτές γίνονται σε επιχρίσματα που λαμβάνονται από αλλοιώσεις και εκκρίσεις τοπικής λοίμωξης (π.χ. κολπίτιδα, στοματίτιδα).

Στην περίπτωση συστηματικής λοίμωξης οι εξετάσεις γίνονται σε άλλα κλινικά υλικά όπως εγκεφαλονωτιαίο υγρό (μηνιγγίτιδα), αίμα (ενδοκαρδίτιδα, σηψαιμία), βρογχοκυψελιδικό έκπλυμα (πνευμο­νία) κ.ά.

Σημειώνεται ότι στις συστηματικές λοιμώξεις οι καλλιέργειες είναι θετικές μόνο στις μισές περίπου περιπτώσεις. Για το λόγο αυτό συ­νιστάται να χρησιμοποιούνται μοριακές μέθοδοι για ταχεία και έγκυρη διάγνωση.

Επίσης ορολογικές μέθοδοι για την ανίχνευση των αντιγόνων (μαννάνη) ή αντισωμάτων συμβάλλουν στη διάγνωση της συστημα­τικής λοίμωξης.

Θεραπεία

Υπάρχουν διαθέσιμα πολλά αντιμυκητιακά φάρμακα που είναι απο­τελεσματικά σε πλήθος λοιμώξεων. Στις περιπτώσεις που χορη­γούνται για πολύ χρόνο αναπτύσσεται αντοχή, γι’ αυτό η επιλογή του κατάλληλου αντιμυκητιακού γίνεται με βάση την ευαισθησία (αντιμυκητόγραμμα).

Δεν υπάρχει εμβόλιο για τον Κάντιντα. Λαμβάνονται μέτρα ανάλογα με την περίπτωση.

Επιπολής καντιντίαση

• Περιοχές όπου υπάρχει μεγάλος αριθμός ιδρωτοποιών αδένων (π.χ. μασχάλη, μηρογεννητική περιοχή) πρέπει να είναι δροσε­ρές και στεγνές.
•  Μετά από άσκηση ή λουτρό καθαριότητας πρέπει να γίνεται αλ­λαγή εσωρούχων.
•  Να αποφεύγονται αφρόλουτρα (μεταβάλλουν τη φυσιολογική χλωρίδα).
• Τα εσώρουχα να είναι βαμβακερά και όχι νάϋλον.
•  Να αποφεύγονται τα εφαρμοστά ρούχα.
•  Να μην χρησιμοποιούνται αρωματικά σπρέϋ στην περιοχή των γεννητικών οργάνων.
•  Να διατηρείται κανονικό το σωματικό βάρος.
• Η διατροφή να περιλαμβάνει συχνά κανονικό γιαούρτι (περιέχει γαλακτοβακίλλους) που έχει αποδειχθεί ότι διατηρεί σε καλή κα­τάσταση τη φυσιολογική χλωρίδα.
•  Όταν λαμβάνονται αντιβιοτικά να καταναλώνεται τουλάχιστον ένα κανονικό γιαούρτι την ημέρα. Σε αντίθετη περίπτωση να λαμβάνεται σκεύασμα γαλακτοβακίλλων.
• Στην περίπτωση καθ’ υποτροπή μυκητίασης, πρέπει να συμβου­λευτείτε το γιατρό σας.
•  Αν υπάρχουν προδιαθεσικοί παράγοντες (π.χ. διαβήτης) πρέπει να φροντίσετε για την κατάλληλη θεραπευτική αγωγή μετά από ενημέρωση του γιατρού σας.

Συστηματική καντιντίαση:

Σε νοσηλευόμενους ασθενείς που πάσχουν από νόσους που προδια­θέτουν σε λοιμώξεις από Candida albicans (κακοήθεις νόσοι, μεγάλη ανοσοκαταστολή) επιβάλλεται να υπάρχει καλή ατομική υγιεινή του ιατρονοσηλευτικού προσωπικού και υγιεινή περιβάλλοντος σε χώ­ρους περίθαλψης ασθενών. Σε ορισμένες περιπτώσεις χορηγούνται προφυλακτικά αντιμυκητιακά φάρμακα.