Η ελευρωπαΐνη (oleuropein) είναι μια πικρή ουσία που ανήκει στις πολυφαινόλες και υπάρχει στον καρπό της ελιάς, στα φύλλα του δέντρου και στο αργανέλαιο. Είναι η πιο σημαντική πολυφαινόλη του καρπού, τόσο στη φλούδα του όσο και στη σάρκα.
Η περιεκτικότητα σε ελευρωπαΐνη είναι μεγαλύτερη στους ανώριμους καρπούς της ελιάς (κυρίως στις πράσινες ελιές) και σ’ αυτήν οφείλεται σε μεγάλο βαθμό η πικρή γεύση τους. Για να εξαλειφθεί ή να μειωθεί η πικρίλα, η ουσία εξάγεται από τις ελιές με διάφορους τρόπους όπως π.χ. όταν αυτές μουλιάζουν σε νερό ή άλμη.
Η ελευρωπαΐνη ανακαλύφθηκε το 1908 στο ελαιόλαδο και ονομάστηκε έτσι από το επιστημονικό όνομα της ελιάς (Olea europea). Tο 1960 βρέθηκε ότι το μόριό της αποτελείται από γλυκόζη, υδροξυτυροσόλη (μια φαινολική ουσία) και ελενολικό οξύ (elenolic acid) – το τελευταίο προτάθηκε τα επόμενα χρόνια ως φάρμακο κατά της υπέρτασης.
Ευεργετικές ιδιότητες
Υπάρχει μεγάλος αριθμός μελετών γύρω από τις ενδεχόμενες ευεργετικές ιδιότητες της ελευρωπαΐνης στην ανθρώπινη υγεία. H ουσία έχει ισχυρή αντιοξειδωτική δράση. Επίσης είναι το μόνο συστατικό στο εκχύλισμα φύλλων ελιάς που έχει αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες σε συγκέντρωση μόλις 20 μg/mL.
Η ελευρωπαΐνη είναι περισσότερο γνωστή για την μείωση της αρτηριακής πίεσης. Όταν χορηγείται μέσω ενδοφλέβιων ενέσεων στα πειραματόζωα μειώνει σημαντικά την συστολική και διαστολική αρτηριακή πίεση. Αυτό ίσως δικαιολογεί την παραδοσιακή χρήση των φύλλων ελιάς για τη θεραπεία της ήπιας έως μέτριας υπέρτασης.
Μια πρόσφατη μελέτη υπέδειξε έναν μηχανισμό με τον οποίο η ελευρωπαΐνη μειώνει την αρτηριακή πίεση. Διαπιστώθηκε ότι προστατεύει τον υποθάλαμο του εγκεφάλου από το οξειδωτικό στρες βελτιώνοντας τη λειτουργία των μιτοχονδρίων. Τα αποτελέσματα είναι εμφανή τόσο πριν εμφανιστεί η υπέρταση όσο και μετά, άρα η ελευρωπαΐνη είναι μια πολλά υποσχόμενη στρατηγική για την πρόληψη και τη θεραπεία της πάθησης. Από την άλλη πλευρά, η ουσία μπορεί να επιδεινώνει την κατάσταση στα άτομα που έχουν ήδη χαμηλή αρτηριακή πίεση.
Εκτός από την υπέρταση, έχει φανεί ότι η ελευρωπαΐνη έχει καρδιοπροστατευτικές, αντικαρκινικές, και νευροπροστατευτικές ιδιότητες. Έτσι μπορεί να έχει θεραπευτικές δυνατότητες για μια ποικιλία διαταραχών. Μια εργαστηριακή μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2017 πρόσφερε νέες γνώσεις στο γιατί οι ελιές και το ελαιόλαδο μπορεί να παίζουν αντιδιαβητικό ρόλο. H ελευρωπαΐνη βοηθά το σώμα να εκκρίνει περισσότερη ινσουλίνη και εξουδετερώνει ένα επιβλαβές μόριο που ονομάζεται αμυλίνη το οποίο υπερπαράγεται στην περίπτωση του διαβήτη τύπου 2.
Προηγούμενες μελέτες έδειξαν ότι στους ηλικιωμένους αρουραίους η ελευρωπαΐνη μειώνει την οξειδωτική βλάβη σε μια περιοχή του εγκεφάλου που επηρεάζεται σημαντικά από τη νόσο Πάρκινσον. Επίσης προλαμβάνει την συσσώρευση δύο πρωτεϊνών που εμπλέκονται στη νόσο Αλτσχάιμερ (βήτα αμυλοειδές και Ταυ). Σχετικά με τον καρκίνο, αναστέλλει μια πρωτεΐνη του ονομάζεται υποδοχέας ανθρώπινου επιδερμικού αυξητικού παράγοντα 2, και συχνά υπερπαράγεται σε κύτταρα καρκίνου του μαστού.
Επεξεργασία και ποικιλίες καθορίζουν την περιεκτικότητα
Όπως αναφέρθηκε, η ελευρωπαΐνη, επειδή προσδίδει πικρή γεύση στις ελιές, εξάγεται από τον καρπό με μούλιασμα σε νερό ή άλμη. Στην περίπτωση της άλμης, η ελευρωπαΐνη εξέρχεται από τις ελιές ενώ το αλάτι του νερού εισέρχεται στον καρπό. Αυτό μειώνει την πικρίλα των ελιών και τις κάνει αλμυρές. Σε κάθε περίπτωση μειώνεται επίσης η περιεκτικότητα σε ελευρωπαΐνη και σε άλλες φαινόλες.
H ελευρωπαΐνη είναι άφθονη στον νεαρό καρπό και μπορεί να φτάνει το 14% του ξηρού βάρους. Τα επίπεδά της εξακολουθούν να είναι σημαντική κατά τη συγκομιδή των πράσινων ελιών. Στις μαύρες ελιές, η συγκέντρωσή της μειώνεται γρήγορα κατά την ωρίμανση και σε ορισμένες ποικιλίες μπορεί ακόμη να πέσει και στο μηδέν όταν η ελιά γίνει εντελώς μαύρη.
Η συγκέντρωση του συνόλου των φαινολών στο εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο κυμαίνεται από 50 έως 800 mg/kg (Visioli & Galli, 1995) με μια μέση τιμή για το ελαιόλαδο περίπου στα 180 mg/ kg. Η περιεκτικότητα των φαινολών και της ελευρωπαΐνης στο ελαιόλαδο εξαρτάται από την ποικιλία, το κλίμα, την περιοχή της καλλιέργειας και την ωριμότητα της ελιάς.
Πηγές: 1. Oleuropein, unexpected benefits! 2. Understanding the Characteristics of Oleuropein for Table Olive Processing.
