Οι αλλεργίες προκαλούνται από την υπερευαισθησία ενός ανθρώπου σε κάτι που βρίσκεται στο περιβάλλον. Ο υποκείμενος μηχανισμός περιλαμβάνει αντισώματα ανοσοσφαιρίνης Ε (IgE) που αποτελούν μέρος του ανοσοποιητικού μας συστήματος. Συζητήσαμε με την αλλεργιολόγο Αικατερίνη Συρίγου, Συντονίστρια Διευθύντρια του Αλλεργιολογικού Τμήματος του Γενικό Νοσοκομείο Νοσημάτων Θώρακος Αθηνών “Η Σωτηρία”, για τις αλλεργίες που εκδηλώνονται πιο συχνά, τις επιπλοκές τους και την αντιμετώπισή τους.
Κυρία Συρίγου, ποιες είναι οι πιο συχνές μορφές αλλεργιών που παρατηρούνται στην Ελλάδα;
Τα πιο συχνά αλλεργικά προβλήματα είναι η αναπνευστική αλλεργία, δηλαδή η αλλεργική ρινοεπιπεφυκίτιδα και το αλλεργικό άσθμα. Η αλλεργική ρινοεπιπεφυκίτιδα είναι η φλεγμονή που εμφανίζεται μετά την έκθεση ενός αλλεργικού ασθενή σε αλλεργιογόνα στα οποία είναι ευαίσθητος.
Μετά την έκθεση στο αλλεργιογόνο, το αλλεργιογόνο αναγνωρίζεται από τον ασθενή σαν “ξένη- εχθρική” ουσία και ξεκινάει μια αντίδραση που οδηγεί στην απελευθέρωση ουσιών όπως η ισταμίνη και πολλές άλλες ουσίες οι οποίες είναι υπεύθυνες για την εμφάνιση των συμπτωμάτων που είναι η καταρροή, η δακρύρροια, τα φτερνίσματα, η φαγούρα στη μύτη, στα μάτια και η ρινική συμφόρηση.
Τα αλλεργιογόνα μπορεί να είναι εποχικά ή ολοετή και η ρινίτιδα χαρακτηρίζεται σαν εποχική ή ολοετής. Τα ολοετή αλλεργιογόνα είναι τα ακάρεα της οικιακής σκόνης, τα επιθήλια των ζώων, η κατσαρίδα και οι μύκητες. Τα εποχικά αλλεργιογόνα είναι οι γύρεις των δένδρων, των αγρωστωδών και των ζιζανίων ενώ τα συμπτώματα εμφανίζονται την εποχή ανθοφορίας.
Για τον Ελλάδα τα μείζονα εποχικά αλλεργιογόνα είναι η γύρη της ελιάς, με εποχή ανθοφορίας Απρίλιο και Μάιο, τα αγρωστώδη και από τα ζιζάνια, και η παριετάρια (ή περδικούλη) με εποχή ανθοφορίας και των δύο Μάρτιο, Απρίλιο, Μάιο και Σεπτέμβριο.
Η ρύπανση του αέρα και η θερμοκρασία του περιβάλλοντος επηρεάζουν τα συμπτώματα μιας αναπνευστικής αλλεργίας;
Οι ατμοσφαιρικοί ρύποι πάντα χειροτερεύουν την κατάσταση. Τα συμπτώματα είναι πιο έντονα σε μια περιοχή με πολλά αυτοκίνητα π.χ. στο κέντρο της πόλης σε σχέση με την εξοχή. Κι αυτό γιατί όταν οι γυρεόκοκκοι έρχονται σε επαφή με τα σωματίδια των ρύπων της ατμόσφαιρας, σπάνε και απελευθερώνεται το αερόλυμα. Τα αλλεργιογόνα βρίσκονται στο αερόλυμα. Άλλες συνθήκες όπως η αφρικανική σκόνη, οι έντονες μυρωδιές, οι ερεθιστικές και πτητικές ουσίες όπως τα σπρέι, τα αρώματα, τα καθαριστικά του σπιτιού δεν παίζουν αιτιολογικό ρόλο αλλά δρουν ερεθιστικά γιατί υπάρχει στον ασθενή ήδη η υποκείμενη φλεγμονή. Γι’ αυτό το λόγο καλό θα είναι οι ασθενείς να αποφεύγουν την έκθεσή τους στους παράγοντες αυτούς.
Ποιες αλλεργίες μπορούν να απειλήσουν τη ζωή;
Η αναφυλαξία είναι μια οξεία αλλεργική αντίδραση με ταχύτατη έναρξη που μπορεί να προκαλέσει το θάνατο. Για να χαρακτηρίσουμε ότι ένας ασθενής παρουσιάζει αναφυλαξία πρέπει να παρουσιάζει εκδηλώσεις από περισσότερα από ένα όργανα. Θα πρέπει να παρουσιάζει εκδηλώσεις από το αναπνευστικό ή/και το καρδιαγγειακό, και συμπτώματα από το δέρμα, το πεπτικό, το ουροποιογεννητικό ή το κεντρικό νευρικό. Τα αίτια της αναφυλαξίας μπορεί να είναι οι τροφές, τα φάρμακα, το λάστιχο, η άσκηση μόνη της ή σε συνδυασμό με τροφή και το δηλητήριο των υμενοπτέρων. Τα υμενόπτερα είναι η μέλισσα και οι σφήκες. Για να κάνει κάποιος όμως αλλεργική αντίδραση μετά από το νυγμό ενός υμενοπτέρου, θα πρέπει να έχει τσιμπηθεί τουλάχιστον μια φορά ώστε να έχει ευαισθητοποιηθεί, ενώ αν δεν έχει τσιμπηθεί ποτέ, θα πρέπει να ξέρει ότι στο πρώτο τσίμπημα δεν κινδυνεύει.
Κάθε χρόνο στην Ελλάδα χάνονται ένα-δύο άτομα, κυρίως νεαρής ηλικίας, από τσίμπημα υμενοπτέρου. Στην περίπτωση που κάποιο άτομο μετά από το τσίμπημα του υμενοπτέρου παρουσιάσει γενικευμένα συμπτώματα, θα πρέπει να επισκεφτεί ειδικό αλλεργιολόγο, να υποβληθεί σε έλεγχο με ειδικά τεστ, στο αίμα και στο δέρμα και αν επιβεβαιωθεί η διάγνωση μπορεί να υποβληθεί σε ειδική θεραπεία, την ανοσοθεραπεία με πάρα πολύ καλά αποτελέσματα. H ανοσοθεραπεία γίνεται βέβαια και γι’ αυτούς που έχουν συμπτώματα από αλλεργιογόνα των γύρεων.
Τι περιλαμβάνει η ανοσοθεραπεία και τι εξελίξεις υπάρχουν σ’ αυτόν τον τομέα;
H ανοσοθεραπεία είναι μια αιτιολογική θεραπεία, στην οποία στον ευαίσθητο ασθενή χορηγούμε το αλλεργιογόνο στο οποίο έχει ευαισθησία είτε υπογλώσσια (μόνο για αεροαλλεργιογόνα, όπως γύρεις, ακάρεα, επιθήλια ζώων ή μύκητες), είτε ενέσιμα για αεροαλλεργιογόνα ή το δηλητήριο των υμενοπτέρων, είτε από το στόμα αν πρόκειται για ασθενείς με τροφική αλλεργία.
Έχουν γίνει πολλές τροποποιήσεις τα τελευταία χρόνια στα εμβόλια της ανοσοθεραπείας, ώστε τα αλλεργιογόνα που χορηγούνται να προκαλούν μειωμένες παρενέργειες και καλύτερη ανοσολογική απάντηση.
Ποια είναι τα φάρμακα που υπάρχουν σήμερα για τις σοβαρές περιπτώσεις;
Ένα από τα αλλεργικά νοσήματα είναι όπως είπαμε το άσθμα. Στην Ελλάδα έχουμε χαμηλά ποσοστά άσθματος, γύρω στο 5% ενώ άλλες χώρες έχουν 15-17%. Από τους ασθενείς που εκδηλώνουν άσθμα, ένα 10% θα κάνει σοβαρό άσθμα που σημαίνει νοσηλεία για μια ή δύο φορές το χρόνο.
Ένας ασθενής με σοβαρό άσθμα μπορεί να χρειαστεί βιολογικές θεραπείες. Προς το παρόν, στην Ελλάδα κυκλοφορούν, δύο μονοκλωνικά αντισώματα που στοχεύουν στη θεραπεία του σοβαρού αλλεργικού και του σοβαρού ηωσινοφιλικού άσθματος.
Ποιες είναι οι κύριες τροφικές αλλεργίες;
Για τα παιδιά, τα κύρια αλλεργιογόνα είναι το αγελαδινό γάλα, το αυγό, τα σιτηρά, η σόγια και το ψάρι το οποίο μπορεί να ξεκινήσει από την ηλικία των 10 μηνών. Στους εφήβους είναι κυρίως οι ξηροί καρποί.
Στην τροφική αλλεργία πρέπει να βρούμε την αιτία και να δώσουμε οδηγίες αποφυγής. Το καλό είναι ότι στα μικρά παιδιά ένα μεγάλο ποσοστό ξεπερνά την αλλεργία του αλλά υπάρχει και ένα ποσοστό που δεν την ξεπερνά μέχρι την ηλικία των 4-5 ετών. Η αλλεργία στο γάλα ξεπερνιέται στο 90% των περιπτώσεων μετά από δύο χρόνια. Στο ψάρι, η αλλεργία είναι δύσκολη, θα πρέπει κανείς να ελέγχεται κάθε χρόνο και πιθανόν να μην ξεπεραστεί ποτέ. Αφού γίνει η διάγνωση μπορούμε να μπούμε στη θεραπευτική διαδικασία της απευαισθητοποίησης από το στόμα, αυτό που ονομάζουμε SOTI (Specific Oral Tolerance Induction), η οποία ξεκινάει σταδιακά και έχει καλά αποτέλεσμα. Ωστόσο επειδή παίζουν ρόλο διάφοροι συμπαράγοντες πρέπει κατά τη διαδικασία αυτή να δίνεται προσοχή στις λοιμώξεις και να μην αυξάνεται η δόση όταν υπάρχει ίωση ενώ οι γονείς πρέπει πάντα να είναι σε ετοιμότητα για να αντιμετωπίσουν μια αναφυλαξία.
Υπάρχουν κάποια αλλεργιογόνα που μπορούν να βρίσκονται σε τροφές και γύρεις;
Η προφιλίνη και η LTP είναι αλλεργιογόνα τα οποία βρίσκονται τόσο σε γύρεις όσο και σε τροφές όπως φρούτα, λαχανικά, ξηρούς καρπούς και χαρακτηρίζονται σαν παναλλεργιογόνα.
Η προφιλίνη είναι μια πρωτεΐνη θερμοευαίσθητη και οι ευαίσθητοι ασθενείς παρουσιάζουν ήπια συμπτώματα όπως στοματοφαρυγγικό σύνδρομο, όταν καταναλώνουν ωμά φρούτα, ή λαχανικά. Αντίθετα, η LTP είναι μια πρωτεΐνη σταθερή στο ψήσιμο και στην πέψη και μπορεί οι ασθενείς να παρουσιάζουν συμπτώματα και σε μαγειρεμένες τροφές που περιέχουν LTP -δεν καταστρέφεται ούτε με το ψήσιμο, ούτε με τα υγρά του στομάχου- ενώ η κύρια πηγή της είναι το ροδάκινο.
Οι ασθενείς μπορεί να παρουσιάζουν μια ήπια κλινική συμπτωματολογία όπως στοματοφαρυγγικό σύνδρομο, μπορεί όμως να εμφανίσουν και σοβαρά, συστηματικά συμπτώματα, όπως συστηματική αναφυλαξία. Τα σοβαρά συμπτώματα (π.χ. αναφυλαξία) μπορούν να εμφανιστούν όταν η τροφή συνδυαστεί με κάποιες καταστάσεις που χαρακτηρίζονται σαν “συμπαράγοντες”. Οι συμπαράγοντες αυτοί είναι η αυξημένη ποσότητα βρώσης της συγκεκριμένης τροφής, η ίωση και ο πυρετός, η άσκηση (σωματική δραστηριότητα), το άδειο στομάχι, η λήψη αντιόξινων φαρμάκων, η λήψη ΜΣΑΦ (αντιφλεγμονωδών φαρμάκων), το αλκοόλ και η έμμηνος ρύση.
