Ο άνδρας παράγει σπερματοζωάρια σε ολόκληρη τη ζωή του και μπορεί να γίνει πατέρας ακόμα και στα βαθιά του γεράματα. Όμως η γονιμότητά του φθίνει σημαντικά μετά τα 45 έτη, με τις πιθανότητες τεκνοποίησης να μειώνονται 7% το χρόνο. Η διατροφή πάντως και ο τρόπος ζωής παίζουν μεγάλο ρόλο στην ανδρική γονιμότητα.
Το σπέρμα αποτελείται από τα σπερματοζωάρια και το σπερματικό υγρό το οποίο περιέχει διάφορες θρεπτικές ουσίες. Τα σπερματοζωάρια δημιουργούνται στους όρχεις και αποτελούνται από την κεφαλή, το μέσο τμήμα και την ουρά. Τόσο ο αριθμός τους όσο και η μορφολογία τους, δηλαδή το μέγεθος και το σχήμα τους, έχουν μεγάλη σημασία για τη γονιμότητα. Δεν είναι όλα τα σπερματοζωάρια ίδια, ακόμα και στον πιο γόνιμο άνδρα. Ένας νέος άνδρας είναι σε θέση να παράγει καθημερινά 100 εκατομμύρια σπερματοζωάρια ανά ml σπέρματος αλλά μόνο μια μειοψηφία τους είναι μορφολογικά φυσιολογική, γύρω στο 5-15%.
Τα σπερματοζωάρια, όταν είναι φυσιολογικά, έχουν ωοειδή κεφαλή και ουρά που είναι 7-15 φορές μακρύτερη από την κεφαλή. Συχνά όμως έχουν μεγάλες κεφαλές ή παράξενες ουρές που μπορεί να είναι στρεβλές, διπλές, ή ελικοειδείς. Πιστεύεται ότι ένα σπερματοζωάριο κινείται καλύτερα λαμβάνοντας ώθηση από μια μεγάλη ουρά για να μπορέσει να κινηθεί προς τη σάλπιγγα της γυναίκας και να συναντήσει το ωάριο. Το γυναικείο περιβάλλον είναι τοξικό για τα σπερματοζωάρια και μόνο 200 από αυτά θα καταφέρουν τελικά να πλησιάσουν το ωάριο, αν βέβαια έχουν αρκετή ενέργεια. Επιπλέον, όταν ένα σπερματοζωάριο συναντήσει το ωάριο στη σάλπιγγα πρέπει να καταφέρει να διεισδύσει μέσα του και για να γίνει αυτό πρέπει να έχει την κατάλληλη μορφολογία και δύναμη.
Ο αριθμός των σπερματοζωαρίων και η ποιότητά τους καθορίζουν την ανδρική γονιμότητα. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, για να θεωρηθεί το σπέρμα ικανό για αναπαραγωγή πρέπει να πληροί τρεις προϋποθέσεις: Να διαθέτει τουλάχιστον 15 εκατομμύρια σπερματοζωάρια ανά ml σπέρματος, τουλάχιστον το 30% να έχει καλή μορφολογία και τουλάχιστον το 50% των να έχει καλή κινητικότητα. Όταν ο αριθμός των σπερματοζωαρίων είναι μεγαλύτερος από 40 εκατομμύρια ανά ml σπέρματος δεν φαίνεται να υπάρχει περαιτέρω όφελος όσον αφορά τη γονιμότητα.
Το ποσοστό των ανδρών με αριθμό σπερματοζωαρίων κάτω από 40 εκατομμύρια ανά ml ήταν γύρω στο 15% στη δεκαετία του 1930 αλλά δυστυχώς αυξήθηκε στο 40% στη δεκαετία του 2000. Σύμφωνα με ευρωπαϊκές μελέτες, η αναλογία των νεαρών ανδρών, ηλικίας μεταξύ 18 και 25 ετών που έχουν κάτω από 20 εκατομμύρια ανά ml είναι κοντά στο 20%. Πιστεύεται ότι η μεγάλη ζημιά στη μείωση του αριθμού των σπερματοζωαρίων γίνεται στην εμβρυϊκή ζωή ενός ατόμου. Οι επιλογές της μητέρας κατά την εγκυμοσύνη μπορούν να επηρεάσουν δια βίου το παιδί όταν είναι αγόρι. Μελέτες έχουν δείξει πως όταν η μητέρα είναι καπνίστρια ο γιος έχει χαμηλό αριθμό σπερματοζωαρίων, ανεξάρτητα αν ο ίδιος γίνει καπνιστής ή όχι. Πολλές γυναίκες σήμερα συνεχίζουν να καπνίζουν κατά την κύηση -π.χ. στη Μεγάλη Βρετανία αυτό ισχύει για το 25% όλων των γυναικών.
Η διατροφή
Τα σπερματοζωάρια χρειάζονται μια σειρά από βιταμίνες, μέταλλα και αμινοξέα για το δύσκολο ταξίδι τους μέσα στις γυναικείες σάλπιγγες. Το σπερματικό υγρό περιλαμβάνει 22 θρεπτικά συστατικά μεταξύ των οποίων κιτρικό οξύ, αμινοξέα, φρουκτόζη, κάλιο, ψευδάργυρο, ασβέστιο, μαγνήσιο, φώσφορο, βιταμίνη B12 και βιταμίνη C. Χρειάζονται περίπου 10 εβδομάδες για να αναπτυχθούν τα σπερματοζωάρια και στη συνέχεια μετακινούνται σε ένα σωλήνα που λέγεται επιδιδυμίδα όπου παραμένουν 20-30 μέρες για να ωριμάσουν. Η επιδιδυμίδα εμπλουτίζει τα σπερματοζωάρια με θρεπτικά συστατικά και υγρά για την ευκολότερη μετακίνηση τους.
Στους όρχεις παράγεται και η τεστοστερόνη η οποία παίζει σημαντικό ρόλο στον αριθμό των σπερματοζωαρίων που παράγονται. Επίσης σημαντικό ρόλο παίζει και ένα είδος κυττάρων που ονομάζονται Sertoli. Τα κύτταρα Sertoli βρίσκονται στους όρχεις και λειτουργούν ως φυτώριο για τα σπερματοζωάρια προσφέροντάς τους θρεπτικές ουσίες και ορμόνες που ρυθμίζουν τη σπερματογένεση. Συχνά, όταν η ανδρική γονιμότητα είναι μειωμένη σημαίνει ότι έχουν επηρεαστεί τα κύτταρα Sertoli.
Σε γενικές γραμμές ότι η διατροφή που βοηθάει τη γονιμότητα του άνδρα είναι πλούσια σε πρωτεΐνες, φρούτα και λαχανικά. Προσοχή όμως, ορισμένα φρούτα και λαχανικά μπορεί να έχουν φυτοφάρμακα και αυτό αποβαίνει εις βάρος της γονιμόητητας. Υψηλά κατάλοιπα φυτοφαρμάκων έχουν οι πιπεριές (όλων των χρωμάτων), το σπανάκι, το σέλινο, τα μούρα, οι φράουλες, τα μήλα, οι πατάτες και τα αχλάδια.
Τα διατροφικά πορίσματα των μελετών που αφορούν τη γονιμότητα είναι τα εξής:
- Ο ψευδάργυρος και το σελήνιο είναι απαραίτητα θρεπτικά στοιχεία για την καλή κινητικότητα των σπερματοζωαρίων, άρα βοηθάει η κατανάλωση θαλασσινών, τροφών ολικής άλεσης και ξηρών καρπών.
- Τα αμινοξέα έχουν μεγάλη σημασία για το υγιές σπέρμα και ειδικά η αργινίνη ίσως διαστέλλει τα αγγεία και βελτιώνει την κυκλοφορία του αίματος. Η καλύτερη κυκλοφορία του αίματος στη γεννητική περιοχή αυξάνει την κινητικότητα του σπέρματος.
- Το φολικό οξύ (υπάρχει αρκετό στο μπρόκολο και στα πορτοκάλια) είναι σημαντικό γιατί προστατεύει από βλάβες του DNA.
- H βιταμίνη D (υπάρχει στα λιπαρά ψάρια και τον κρόκο του αυγού) ίσως αυξάνει την κινητικότητα των σπερματοζωαρίων.
- Το συνένζυμο Q10 είναι ένα θρεπτικό συστατικό που βοηθάει τη μετατροπή της τροφής σε ενέργεια μέσα στα κύτταρα και άρα μπορεί να δίνει ενέργεια και στα σπερματοζωάρια.
- Καταναλώστε ωμέγα-3 λιπαρά. Μια μελέτη του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ που αφορούσε 99 άντρες οι οποίοι είχαν απευθυνθεί σε κλινική γονιμότητας, βρήκε ότι αυτοί που λάμβαναν αρκετά ωμέγα-3 λιπαρά από ψάρια και αυγά είχαν καλύτερη ποιότητα σπέρματος. Μια άλλη μελέτη, του 2018, επιβεβαίωσε τη θετική επίδραση μιας διατροφής που περιέχει λιπαρά ψάρια.
- Οι άνδρες που περιλαμβάνουν συχνά στη διατροφή τους σόγια είναι λιγότερο γόνιμοι διότι η σόγια περιέχει φυτοοιστρογόνα που επηρεάζουν αρνητικά τον αριθμό των σπερματοζωαρίων και την ποιότητά τους.
- Η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ για μεγάλο χρονικό διάστημα μπορεί να επιφέρει διαταραγμένη παραγωγή σπερματοζωαρίων.
- Για τα ζευγάρια που χρησιμοποιούν την εξωσωματική γονιμοποίηση, οι άνδρες βοηθούνται από τα αντιοξειδωτικά.
