Σε αντίθεση με τους άντρες, οι οποίοι παράγουν σπέρμα σε όλη τους τη ζωή, η γυναίκα γεννιέται με το σύνολο του γεννητικού της υλικού. Κατά τη γέννηση, στις ωοθήκες υπάρχουν περίπου 1 εκατομμύριο ωοθυλάκια που περιέχουν ωάρια. Μέχρι την εφηβεία ο αριθμός αυτός πέφτει στα 300.000 τα οποία θα εξαντληθούν σταδιακά μέχρι την εμμηνόπαυση και μόνο περίπου 300 από αυτά θα κάνουν ωορρηξία κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγικής ηλικίας.
Η γονιμότητα φθίνει σημαντικά καθώς μεγαλώνει η ηλικία της υποψήφιας μητέρας, άλλωστε χρόνος δεν υπήρξε ποτέ σύμμαχος της γυναίκας. Η πιθανότητα φυσικής σύλληψης ανά κύκλο προσπάθειας είναι 25% στις γυναίκες μέχρι 30 ετών, 18% στην ηλικία των 35 ετών και 12% στην ηλικία των 38 χρόνων ενώ μετά από την ηλικία αυτή κατακρημνίζεται και σχεδόν μηδενίζεται στα 45 έτη.
Εκτός από την ηλικία, μια γυναίκα έχει αρκετούς άλλους παράγοντες υπογονιμότητας που συνδέονται με ορισμένες παθήσεις. Η πιο κοινή αιτία είναι η διαταραχή της ωορρηξίας, δηλαδή η αδυναμία απελευθέρωσης του ωαρίου σε κάθε μηνιαίο κύκλο. Αυτό αποτελεί περίπου το 50% των περιπτώσεων γυναικείας υπογονιμότητας. Η ωορρηξία ελέγχεται από ορμόνες οι οποίες αν για οποιονδήποτε λόγο διαταραχθούν μπορεί να επηρεαστεί κι ένα σημάδι γι’ αυτό είναι ο πολύ ακανόνιστος κύκλος ή ακόμα και η απουσία περιόδου. Με διαταραχές ωορρηξίας σχετίζεται και το σύνδρομο των πολυκυστικών ωοθηκών το οποίο είναι αποτέλεσμα αυξημένων ανδρογόνων (π.χ. τεστοστερόνης) και ταλαιπωρεί το 10% των γυναικών αναπαραγωγικής ηλικίας μειώνοντας τη γονιμότητα στις μισές περιπτώσεις. Άλλες περιπτώσεις αδυναμίας ωορρηξίας είναι ορισμένα χρόνια νοσήματα, όπως ο ανεξέλεγκτος διαβήτης και οι νόσοι του θυρεοειδούς αδένα.
Αν η ωορρηξία γίνεται κανονικά, το πρόβλημα μπορεί να έγκειται στις σάλπιγγες. Μετά την ωορρηξία, το ωάριο κινείται σε μια σάλπιγγα η οποία είναι ένας λεπτός σαν βελόνα σωλήνας μήκους 10-12,5 εκατοστών και βρίσκεται μεταξύ μιας ωοθήκης και της μήτρας. Εκεί το ωάριο έχει την ευκαιρία να γονιμοποιηθεί μέσα σε 24-48 ώρες, αν συναντηθεί με ένα σπερματοζωάριο. Οι σάλπιγγες όμως μπορεί να είναι φραγμένες και μια συχνή αιτία γι’ αυτό είναι η λοίμωξη από χλαμύδια. Κάτι άλλο που μπορεί να φράξει τις σάλπιγγες είναι η ενδομητρίωση, η οποία παρουσιάζεται στο 10-15% των γυναικών αναπαραγωγικής ηλικίας. Η ενδομητρίωση συμβαίνει όταν μέρος του ενδομητρίου εμφυτεύεται σε όργανα της λεκάνης -το ενδομήτριο είναι το ενδοθήλιο της μήτρας, μια λεπτή “φόδρα” που καλύπτει το εσωτερικό της μήτρας. Τις περισσότερες φορές η ενδομητρίωση εμφανίζεται στις ωοθήκες και το 40% των γυναικών αντιμετωπίζει προβλήματα υπογονιμότητας.
Μερικές φορές η γονιμότητα εμποδίζεται από μυϊκές ίνες που συσσωρεύονται στα τοιχώματα της μήτρας, τα ινομυώματα. Αυτά είναι καλοήθεις όγκοι του μυϊκού χιτώνα του τοιχώματος της μήτρας που μπορούν να φράξουν τις σάλπιγγες ασκώντας εξωτερική πίεση. Μια στις δύο Ελληνίδες ηλικίας 35 ετών έχει ινομυώματα. Η υπογονιμότητα που οφείλεται σε ινομυώματα, θεραπεύεται κατά 50-70% μετά την αφαίρεσή τους.
Διατροφή
Η σωστή διατροφή χαρίζει πολλά μικροθρεπτικά στοιχεία που συμβάλλουν θετικά στη γονιμότητα της γυναίκας. Μια έρευνα του Μητροπολιτικού Πανεπιστημίου του Μάντσεστερ βρήκε ότι η υγιεινή διατροφή αυξάνει την πιθανότητα εγκυμοσύνης κατά 32%. Τα διατροφικά πορίσματα της επιστήμης σχετικά με τη γυναικεία γονιμότητα είναι τα εξής:
- Αποφύγετε το αλκοόλ γιατί μπορεί να έχει καταστροφικά αποτελέσματα ακόμα κι όταν η κατανάλωσή του είναι μικρή. Μόλις τρία ποτήρια κρασί την εβδομάδα μπορούν να μειώσουν κατά 65% την πιθανότητα εγκυμοσύνης. Ορισμένες κλινικές γονιμότητας συνιστούν στις γυναίκες να σταματούν την κατανάλωση αλκοόλ τρεις μήνες πριν αρχίσουν την εξωσωματική γονιμοποίηση.
- Προσοχή στην καφεΐνη. Αν και τα ερευνητικά δεδομένα δεν είναι οριστικά, θα ήταν καλή ιδέα να περιορίσετε την κατανάλωση καφεΐνης στο διάστημα που προσπαθείτε να μείνετε έγκυος και στη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Η καφεΐνη φαίνεται να επηρεάζει τα επίπεδα των ορμονών του γυναικείου φύλου.
- Μην ακολουθείτε ακραία χορτοφαγία. Μπορεί τα χόρτα να θεωρούνται ο ακρογωνιαίος λίθος της υγιεινής διατροφής αλλά η εμμονή σε ακρότητες αποτρέπει τη σύλληψη. Αυτό το συμπέρασμα έρχεται από μια γερμανική μελέτη που παρακολούθησε εννιά νεαρές γυναίκες. Μετά από έξι εβδομάδες χορτοφαγικής διατροφής, οι επτά από αυτές σταμάτησαν να έχουν ωορρηξία.
- Μην ακολουθείτε μια δίαιτα που σας κάνει να πεινάτε. Η πιο πρόσφατη έρευνα γύρω από το ρόλο των ορμονών στην υπογονιμότητα αφορά την γκρελίνη που ρυθμίζει την πείνα. Το στομάχι, όταν αδειάζει, παράγει γκρελίνη η οποία ταξιδεύει στο αίμα και δίνει σήμα στον εγκέφαλο να προκαλέσει το αίσθημα της πείνας. Αυτό όμως φαίνεται πως έχει κι άλλες συνέπειες, επηρεάζοντας ορμόνες που μειώνουν τη γονιμότητα. Όταν πεινάτε συνεχώς ο εγκέφαλος δεν σας αφήνει να τεκνοποιήσετε γιατί θεωρεί πως δεν υπάρχει αρκετή τροφή για τον απόγονο.
- Έχει βρεθεί ότι η υψηλή ομοκυστεΐνη μειώνει τη γονιμότητα στις γυναίκες (και στους άνδρες). Οι βιταμίνες Β6, Β12 και το φολικό οξύ βοηθούν στον έλεγχο της ομοκυστεΐνης.
- Το 2014, μια μελέτη βρήκε ότι το σελήνιο ωφελεί τη γονιμότητα της γυναίκας, κάτι που ήταν γνωστό στην περίπτωση του άνδρα.
- Μια μελέτη έχει δείξει πως όταν και οι δύο σύντροφοι έχουν υψηλή χοληστερίνη, οι πιθανότητες εγκυμοσύνης λιγοστεύουν. Αποφύγετε λοιπόν τα τρανς λιπαρά.
- Καταναλώστε τα καλά λιπαρά όπως είναι τα ωμέγα-3 που βρίσκονται στα ψάρια. Πολλές γυναίκες αντικαθιστούν τροφές που περιέχουν λίπος με τροφές χωρίς λιπαρά ακολουθώντας τις γενικές συστάσεις για την υγεία αλλά και για να χάσουν κιλά. Ωστόσο, στην περίπτωση της γονιμότητας αυτό είναι λάθος. Σε μια μελέτη, οι γυναίκες που έτρωγαν δύο ή περισσότερες μερίδες γαλακτοκομικών προϊόντων με χαμηλά λιπαρά την ημέρα είχαν περισσότερα προβλήματα σύλληψης. Η ωορρηξία ήταν 38% πιο πιθανή για τις γυναίκες που κατανάλωναν περισσότερα λιπαρά.
- Αποφύγετε τη ζάχαρη. Τα προϊόντα με λίγα λιπαρά συχνά περιέχουν αυξημένη ζάχαρη η οποία επηρεάζει αρνητικά τη γονιμότητα. Μια μελέτη που διεξήχθη από ερευνητές της Σχολής Δημόσιας Υγείας του Πανεπιστημίου της Βοστώνης και δημοσιεύθηκε το 2018 διαπίστωσε ότι η πρόσληψη ενός ή περισσοτέρων αναψυκτικών με ζάχαρη την ημέρα συνδέεται με μειωμένη πιθανότητα εγκυμοσύνης – η ζάχαρη επηρεάζει και τον άνδρα.
- Για τα ζευγάρια που χρησιμοποιούν την εξωσωματική γονιμοποίηση, οι γυναίκες είναι πιο πιθανό να συλλάβουν με συμπληρώματα φυλλικού οξέος ή με μια δίαιτα υψηλή σε ισοφλαβόνες (φυτικά οιστρογόνα με αντιοξειδωτική δράση).
