Το έγκαυμα από τον ήλιο μπορεί να κυμαίνεται από ένα απλό κοκκίνισμα του δέρματος έως πρήξιμο και εμφάνιση φυσαλίδων. Είναι συνέπεια της υπεριώδους ακτινοβολίας Β (UVΒ) η οποία έχει μεγάλη ενέργεια και προκαλεί µεταλλάξεις στο DNA της επιφανειακής στοιβάδας των δερµατικών κυττάρων, των κερατινοκυττάρων. Η UVA από την άλλη μεριά δεν προκαλεί εγκαύματα αλλά ευθύνεται για τη φωτογήρανση και της πιο επιθετικής μορφής δερματικού καρκίνου, το μελάνωμα.
Τι συµβαίνει όμως στο δέρµα όταν εκτίθεται στον ήλιο και γιατί κοκκινίζει, ξεφλουδίζει και εμφανίζονται φουσκάλες;
ΤΟ ΗΛΙΑΚΟ ΕΓΚΑΥΜΑ
Τα κερατινοκύτταρα, όταν “τραυµατιστεί” το DNA τους από την UVB, αρχίζουν να παράγουν µόρια που προσελκύουν τα κύτταρα του ανοσοποιητικού ώστε να διορθώσουν το πρόβλημα. Τα ανοσοενεργά κύτταρα φθάνουν στο σηµείο της βλάβης µέσω του αίµατος, που διαφεύγει από τα µικρά αγγεία στους χώρους ανάµεσα στα κύτταρα, και αρχίζει η περιοχή να κοκκινίζει και να διογκώνεται προκαλώντας πόνο. Η εισβολή των κυττάρων του ανοσοποιητικού συστήματος αρχίζει αμέσως µετά τη βλάβη και κορυφώνεται 24-48 ώρες μετά, γι’ αυτό το κοκκίνισµα και η αίσθηση του καψίματος µπορεί να εμφανιστούν την επόμενη μέρα.
Τα κύτταρα του ανοσοποιητικού επιδιορθώνουν κάποιες βλάβες αλλά όχι όλες. Έτσι εκκρίνουν χηµικές ουσίες που οδηγούν τα κύτταρα µε τις µεγαλύτερες βλάβες στην αυτοκαταστροφή, (απόπτωση). Αυτό είναι απαραίτητο γιατί οι αδιόρθωτες βλάβες στο DNA ανοίγουν τον δρόµο για τον καρκίνο. Μπορεί να αρχίσουν να δηµιουργούνται φουσκάλες στα σηµεία όπου καταστρέφονται ολόκληρες στοιβάδες κερατινοκυττάρων διότι κάθε νεκρή στοιβάδα αποµακρύνεται και ο χώρος µεταξύ τους γεµίζει µε υγρό. Το ξεφλούδισµα µετά το ηλιακό έγκαυµα είναι ουσιαστικά η αποµάκρυνση των νεκρών κυττάρων που απορρίπτονται από την επιδερµίδα. Οι βλάβες στο DNA των κερατινοκυττάρων δίνουν επίσης το µήνυµα στα µελανοκύτταρα να αρχίσουν την παραγωγή µελανίνης η οποία διασκορπίζεται πάνω από τα κύτταρα της επιδερµίδας για να τα προστατεύσει από την επόµενη έκθεση στον ήλιο.
Ορισμένοι νομίζουν ότι το ηλιακό έγκαυµα δεν είναι σοβαρό αλλά μακροπρόθεσµα μπορεί να γίνει αιτία καρκίνου, και κυρίως όταν συµβαίνει σε ηλικία κάτω των 18 ετών. Αν και το μελάνωμα είναι κυρίως αποτέλεσμα της UVA, μελέτες έχουν δείξει πως ένα ηλιακό έγκαυµα κάθε δύο χρόνια τριπλασιάζει τον κίνδυνο µελανώµατος,.
ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΗΛΙΟ
Η καλύτερη πρόληψη για το έγκαυμα και τους καρκίνους του δέρματος είναι η τήρηση των µέτρων ηλιοπροστασίας, µε κυριότερο την αποφυγή ή την δραστικά μειωμένη έκθεση στον ήλιο κατά τη διάρκεια του µεσηµεριού όταν οι ακτίνες του ήλιου πέφτουν κάθετα διανύοντας τη συντομότερη απόσταση μέσω της ατμόσφαιρας.
Πρέπει να ξέρετε ωστόσο ότι τα αντηλιακά μπλοκάρουν την παραγωγή της βιταμίνης D π.χ. ένα αντηλιακό με δείκτη προστασίας 30 μπλοκάρει την παραγωγή κατά 97%. Έτσι πρέπει μεν να προστατευτείτε από τον ήλιο αλλά φροντίστε να λαμβάνετε και τη βιταμίνη D.
Χρειάζεστε αντηλιακό ευρέος φάσματος, που να προστατεύει τόσο από την UVA όσο και από την UVB.
Αυτό είναι ίσως το πιο σημαντικό που πρέπει να έχετε κατά νου. H UVA είναι πιο διεισδυτική και φτάνει στα μελανοκύτταρα γι’ αυτό και έχει τη δυνατότητα να προκαλέσει μελάνωμα. Η UVB κυρίως προκαλεί τους άλλους καρκίνους που είναι πιο συχνοί. Αν χρησιμοποιείτε αντηλιακό που προστατεύει μόνο από την UVB, τότε δεν καίγεστε αλλά δεν έχετε προστασία από τη φωτογήρανση και τους μη μελανωματικούς καρκίνους. Κι επειδή ακριβώς δεν καίγεστε, κάθεστε παραπάνω στον ήλιο. Άρα μπορεί να δημιουργηθεί το παράδοξο, ένα αντηλιακό που παρέχει προστασία μόνο από την UVB να είναι ενδεχομένως πιο επικίνδυνο από τη μη χρήση αντηλιακού. Συνεπώς πρέπει να χρησιμοποιείτε αντηλιακό ευρέος φάσματος που προστατεύει και από τις δύο ακτινοβολίες.
Χρησιμοποιείστε το αντηλιακό οπωσδήποτε στο πρόσωπο, τους ώμους και την πλάτη.
Οι καρκίνοι εμφανίζονται κυρίως στο πρόσωπο και στον κορμό, άρα δώστε βάση περισσότερο σ’ αυτά τα σημεία του σώματος. Το μελάνωμα στους άνδρες εμφανίζεται κυρίως στην πλάτη. Αυτή η περιοχή είναι επικίνδυνη γιατί δεν τη βλέπετε παρά μόνο χρησιμοποιώντας δύο καθρέφτες ταυτόχρονα και άρα είναι δύσκολο να παρατηρήσετε μια τυχόν αλλοίωση του δέρματος. Το μεσημέρι δεν είναι κακό να κάνετε μπάνιο με μπλουζάκι αν θεωρείτε ότι έχετε ένα τύπο δέρματος που είναι ευάλωτος. Πάντως, το μελάνωμα εμφανίζεται και σ’ αυτούς που εκτίθεται λίγο στον ήλιο ή σε σημεία του σώματος που δεν τα βλέπει συχνά ο ήλιος.
Τα σκουρόχρωμα ρούχα είναι πιο προστατευτικά.
Μπορεί τα ανοιχτόχρωμα ρούχα να είναι πιο δροσιστικά, αλλά καλύτερη αντηλιακή δράση έναντι της υπεριώδους ακτινοβολίας έχουν τα σκουρόχρωμα ρούχα, ιδιαίτερα όταν είναι δυνατής πλέξης και χωρίς τρύπες που δεν επιτρέπουν τη διέλευση του ηλιακού φωτός, είναι στεγνά και χαλαρά (μη εφαρμοστά). Οι λαοί, με τη σοφία τους που βασίζεται στην εμπειρία το γνωρίζουν αυτό κι έτσι οι βεδουίνοι στην έρημο είναι ντυμένοι από το κεφάλι έως τα πόδια με μαύρα, χαλαρά ρούχα. Μεγάλη προστασία προσφέρουν τα υφάσματα που είναι από πολυεστέρα, τα αστραφτερά συνθετικά και τα μεταξωτά. Μια λεπτή βαµβακερή µπλούζα, έχει δείκτη προστασίας πάνω από 10, δηλαδή σας προστατεύει πάνω από 90%.
Προστατευτείτε και από την υπεριώδη ακτινοβολία που αντανακλάται.
Πρέπει να ξέρετε ότι η υπεριώδης ακτινοβολία αντανακλάται στις επιφάνειες (άσφαλτος, μάρμαρα, άμμος, νερό) και άρα δεν έχετε ικανοποιητική προστασία όταν κάθεστε απλώς κάτω από την ομπρέλα. Φοράτε λοιπόν πάντα πλατύγυρο καπέλο και μαύρα γυαλιά κάτι θα μειώσει τον κίνδυνο για καταρράκτη.
Λάβετε μέτρα προστασίας και όταν υπάρχει συννεφιά.
Μη ξεγελιέστε από µία συννεφιασµένη µέρα γιατί οι ακτίνες του ήλιου είναι και τότε επιβλαβείς. Μπορεί η UVB να μπλοκάρεται κατά περίπου 50% από τη συννεφιά -εξαρτάται από την πυκνότητα που έχουν τα σύννεφα- αλλά η UVA τα διαπερνά.
Βάζετε αντηλιακό ακόμα όταν οδηγείτε με κλειστά τζάμια.
Τα τζάµια των αυτοκινήτων, των σπιτιών και των κτηρίων κατά κανόνα δεσµεύουν την UVB η οποία δρα επιφανειακά στο δέρµα και προκαλεί το ηλιακό έγκαυµα, αλλά δεν επηρεάζουν την UVA, η οποία διεισδύει βαθύτερα στο δέρµα. Ακόµα, λοιπόν, κι αν δεν δείτε το δέρµα σας να κοκκινίζει, µπορεί άνετα να υποστεί φωτογήρανση και άλλες βλάβες. Από την άλλη μεριά όταν ο ήλιος σας χτυπά πίσω από τα τζάμια του αυτοκινήτου δεν έχετε κανένα όφελος διότι δεν παράγεται βιταμίνη D. Επομένως, η χρήση του αντηλιακού σ’ αυτήν την περίπτωση σάς προστατεύει χωρίς να σάς στερεί τη βιταμίνη D.
4 ΜΥΘΟΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΗΛΙΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ
Υπάρχουν ορισμένοι μύθοι σχετικά με την ηλιοπροστασία όπως ότι το βούτυρο µπορεί να καταπραΰνει αμέσως το ηλιακό έγκαυµα. Οι επιστήµονες της Ελληνικής Δερµατολογικής & Αφροδισιολογικής Εταιρείας (ΕΔΑΕ) εξηγούν τι ισχύει μ’ αυτούς του μύθους.
Μύθος 1: Μόλις µαυρίσει το δέρµα, είναι προστατευµένο από τον ήλιο.
Η αλήθεια: Το μαύρισμα δεν είναι συνώνυμο του εγκαύματος και οφείλεται στην αυξηµένη παραγωγή µελανίνης, την οποία εκκρίνει το δέρµα για να προστατευθεί από τον ήλιο. Στην πραγματικότητα η μελανίνη μεταναστεύει από τα βαθύτερα στρώματα του δέρματος στην επιφάνεια και επισκιάζει τα κύτταρα όπως μια ομπρέλα. Όμως, η προστατευτική δράση του µαυρισµένου δέρµατος ισοδυναµεί µε ένα αντηλιακό που έχει SPF 2 έως 4 εποµένως είναι πολύ μικρή. Αντηλιακό με δείκτη προστασίας 4 σημαίνει ότι προστατεύει κατά 1/4, δηλαδή εμποδίζει το 25% της ακτινοβολίας UVB να περάσει στην επιδερμίδα.
Μύθος 2: Το 80% των δερµατικών βλαβών από τον ήλιο συµβαίνουν πριν τα 18 µας χρόνια, εποµένως ό,τι ζηµιά ήταν να γίνει, έγινε.
Η αλήθεια: Οι δερµατικές βλάβες από τον ήλιο είναι αθροιστικές, εποµένως η βλάβη κάθε καλοκαιριού προστίθεται σε εκείνες των προηγούµενων για να επιταχύνει την εµφάνιση ρυτίδων, κηλίδων και άλλων ενδείξεων φωτογήρανσης, καθώς και για να αυξήσει τον κίνδυνο δερµατικού καρκίνου. Σήμερα πιστεύεται ότι το ποσοστό των βλαβών που έχουν υποστεί από τον ήλιο έως την ηλικία των 18 ετών είναι γύρω στο 25% ή το πολύ 50% για τους περισσότερους ανθρώπους και όχι 80%. Εποµένως, ποτέ δεν είναι αργά για να προστατεύσετε το δέρµα σας.
Μύθος 3: Το αντηλιακό δεν είναι απαραίτητο τις ώρες που δεν καίει ο ήλιος
Η αλήθεια: Ναι µεν οι πιθανότητες ηλιακού εγκαύµατος είναι αυξηµένες το µεσηµέρι επειδή κορυφώνονται τα επίπεδα της UVB, αλλά τα επίπεδα της UVA που προκαλεί φωτογήρανση και μη μελανωματικούς καρκίνους είναι αυξηµένα καθ’ όλη τη διάρκεια της ηµέρας. Άρα χωρίς ηλιοπροστασία υπάρχει κίνδυνος και όταν ο ήλιος καίει λιγότερο.
Μύθος 4: Αν πάθεις ηλιακό έγκαυµα, βάλε αµέσως βούτυρο.
Η αλήθεια: Το μόνο που κάνει το βούτυρο είναι να επιδεινώνει το έγκαυµα, διότι παγιδεύεται η θερµότητα στο εσωτερικό του δέρµατος από το στρώµα του λίπους. Το ίδιο συµβαίνει και µε τη βαζελίνη, το λάδι και κάθε άλλη λιπαρή ουσία. Η πρώτη επιλογή για την αντιµετώπιση ενός ηλιακού εγκαύµατος είναι οι κοµπρέσες με παγωµένο νερό (τις αφήνετε στο δέρµα για 20 λεπτά τη φορά και να τις βάζετε όσο συχνά χρειάζεστε). Άλλη επιλογή είναι η οδοντόκρεμα αλλά χωρίς µέντα ή παράγωγα µέντας όπως η µενθόλη, γιατί µπορεί να προκληθεί ερεθισµός. Επίσης το άπαχο γιαούρτι, απάγει τη θερµότητα (όπως και η οδοντόκρεμα) και επιπλέον περιέχει πολύ νερό οπότε δρα ενυδατικά.
