Ο ήλιος πρέπει να μας “βλέπει” γιατί έχει θετική επίδραση τόσο στον οργανισμό όσο και στην ψυχολογία μας, όμως η υπερβολική έκθεση προκαλεί βλάβες στο δέρμα και καθώς περνούν τα χρόνια εμφανίζεται αυτό που αποκαλείται φωτογήρανση (ξηρότητα, καφέ και κόκκινες κηλίδες, “σακούλιασμα” του δέρματος και ρυτίδες). Επιπλέον αν εκτεθούμε σε μεγάλη δοσολογία μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα μπορεί να πάθουμε έγκαυμα. Τόσο η φωτογήρανση όσο και το έγκαυμα, αυξάνουν μακροπρόθεσμα τον κίνδυνο για καρκίνο.
Το φως του ήλιου είναι μια ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία (φωτόνια) με διάφορα μήκη κύματος. Χωρίζουμε αυτήν την ακτινοβολία σε τρία είδη:
- Τις υπέρυθρες ακτίνες που προκαλούν τη ζέστη – Υπέρυθρη ακτινοβολία (InfraRed).
- Τις ορατές ακτίνες που δεν είναι άλλες από αυτές που βλέπουμε ως φως – Ορατό φως (Visible Light).
- Τις υπεριώδεις ακτίνες, οι οποίες είναι αόρατες στο ανθρώπινο μάτι – Υπεριώδης ακτινοβολία (UltraViolet).
H έρευνα έχει επικεντρωθεί στην υπεριώδη ακτινοβολία (UV) διότι μακροχρόνια, η έκθεση σε αυτή φαίνεται να εκφυλίζει τα κύτταρα, τον ινώδη ιστό και τα αγγεία του δέρµατος. Οι βλάβες ταξινομούνται σε πρόωρη γήρανση (φωτογήρανση), εγκαύματα και δερµατικούς καρκίνους. Οι επιστήμονες χωρίζουν την υπεριώδη ακτινοβολία σε τρία είδη, ανάλογα με το μήκος κύματος: την UVA, την UVB και την UVC. Τα μήκη κύματος είναι για κάθε μια από αυτές:
- UVA: 320 – 400 nm (δισεκατομμυριοστά του μέτρου). Δεν απορροφάται από το στρώμα του όζοντος στην ατμόσφαιρα.
- UVB: 290 – 320 nm. Απορροφάται σε μεγάλο βαθμό από το στρώμα του όζοντος.
- UVC: 200 – 290 nm. Απορροφάται πλήρως από το στρώμα του όζοντος κι έτσι οι επιστήμονες δεν ασχολούνται ιδιαίτερα μ’ αυτή την ακτινοβολία. Είναι πάντως επικίνδυνη και καρκινογόνος για το δέρµα.
Η UVA, αποτελεί σχεδόν το 95% της συνολικής υπεριώδους ακτινοβολίας που φτάνει στην επιφάνεια της Γης και η UVB το 5%.
Οι περισσότεροι άνθρωποι συγχέουν τις UVA και UVB. Θα σας βοηθήσει να θυμόσαστε την υπεριώδη ακτινοβολία Α από την αγγλική λέξη Aging διότι προκαλεί φωτογήρανση και την ακτινοβολία B από τη λέξη Burning, δηλαδή κάψιμο του δέρματος. Η UVΒ προκαλεί εγκαύματα ενώ η UVA όχι. Επίσης η UVA δεν φιλτράρεται από τα τζάμια και τα σύννεφα ενώ διεισδύει βαθύτερα στο δέρμα (μέχρι το χόριο) όπου εκεί λαμβάνουν χώρα πολλές διαδικασίες φωτογήρανσης. Η UVΒ φτάνει μέχρι την επιδερμίδα.
Αν και η UVA που φτάνει στην επιφάνεια της Γης είναι πολύ περισσότερη από την UVB, έχει πολύ λιγότερη ενέργεια. Φτάνει όμως βαθύτερα στο δέρμα όπου επηρεάζει τις ελαστικές δομές του, αυξάνει τις ελεύθερες ρίζες, δημιουργεί ρυτίδες και επηρεάζει το ανοσοποιητικό σύστημα και τα μελανοκύτταρα. Για το λόγο αυτό, το UVA θεωρείται ότι αποτελεί μείζονα αιτία του μελανώματος – ο καρκίνος αυτός ξεκινά από τα μελανοκύτταρα. Η UVΑ προκαλεί ρυτίδες γιατί φτάνοντας στο χόριο προκαλεί διάσπαση του κολλαγόνου. Αυτό έχει ως αποτέλεσµα τη συσσώρευση ελαττωµατικής ελαστίνης. Όταν αυτή η ελαστίνη αυξάνεται σε ποσότητα, παράγονται ένζυμα που λέγονται µεταλλοπρωτεϊνάσες για να να ανασυνθέσουν κολλαγόνο. Όμως αυτή η διαδικασία δεν είναι πάντα επιτυχής και όταν το επαναλαμβάνεται ξανά και ξανά, εμφανίζονται πιο γρήγορα οι ρυτίδες.
Η UVB είναι μια ακτινοβολία υψηλής ενέργειας που όμως απορροφάται από το DNA και τις πρωτεΐνες, κι έτσι είναι λιγότερο διεισδυτική. Η UVB κοκκινίζει το δέρμα και αποτελεί μείζονα παράγοντα μακροπρόθεσμης συμβολής καρκίνων του δέρματος εκτός του μελανώματος. Οι πιο συχνοί καρκίνοι του δέρματος είναι το βασικοκυτταρικό καρκίνωµα (αποτελεί το 75% των δερματικών καρκίνων), το ακανθοκυτταρικό καρκίνωµα (αποτελεί το 20%) και το μελάνωµα. Το τελευταίο, ενώ αφορά το 4-5% των περιπτώσεων των καρκίνων του δέρματος, είναι υπεύθυνο για το 80% των θανάτων. Πάντως και η UVB συμβάλλει στο μελάνωμα όταν προκαλούνται εγκαύματα.
Σχετικά με την επίδραση στο ανοσοποιητικό σύστημα, ενώ μια μικρή έκθεση στον ήλιο θεωρείται ότι το ενισχύει, η υπερβολική το καταστέλλει. Ο οργανισµός έχει ένα αµυντικό σύστηµα στο δέρμα που επιτίθεται στα καρκινικά κύτταρα όταν δημιουργούνται. Σε αυτό το σύστημα περιλαµβάνονται τα Τ-λεµφοκύτταρα και εξειδικευµένα κύτταρα του χορίου που καλούνται κύτταρα Langerhans. Αν το δέρµα προσλάβει μεγάλη ποσότητα υπεριώδους ακτινοβολίας, απελευθερώνονται χηµικές ουσίες που καταστέλλουν τα κύτταρα αυτά και έτσι είναι πιο πιθανή η εμφάνιση καρκίνου.
Κατά ένα ειρωνικό τρόπο, το μελάνωμα και το ρυτιδιασμένο δέρμα ορισμένων ηλικιωμένων ανθρώπων σήμερα μπορεί να οφείλεται στο ότι τα αντηλιακά της δεκαετίας του 1960 προστάτευσαν μόνο από την ακτινοβολία UVB που προκαλεί κάψιμο επιτρέποντας να διαπερνά στο δέρμα η UVA. Εκείνη την εποχή, η ακτινοβολία UVA δεν θεωρούνταν ότι έχει αρνητική επίδραση αλλά τώρα γνωρίζουμε ότι αυτή, ως επί το πλείστον, είναι υπεύθυνη για το μελάνωμα. Καθώς λοιπόν οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν αντηλιακά που προστάτευσαν μόνο από την UVB μπορούσαν να εκτίθενται περισσότερο χρόνο στον ήλιο λαμβάνοντας αρκετή UVA την οποία δεν θα μπορούσαν να λάβουν χωρίς τα αντηλιακά. Με αυτόν τον τρόπο θεωρείται ότι η χρήση των πρώτων αντηλιακών ίσως συνέβαλλε στην αύξηση των κρουσμάτων μελανώματος.
H απόδειξη της φωτογήρανσης
Πριν λίγα χρόνια, ερευνητές του Πανεπιστημίου Northwestern στις ΗΠΑ έδωσαν στη δημοσιότητα μια εντυπωσιακή φωτογραφία που δείχνει τις επιπτώσεις στο δέρμα από τη συνεχή έκθεση στο ηλιακό φως. Σε αυτήν εικονίζεται ένας 69χρονος πρώην οδηγός νταλίκας το πρόσωπο του οποίου δείχνει πολύ πιο γερασμένο από την πλευρά που το έβλεπε ο ήλιος όταν οδηγούσε.
Το μισό πρόσωπο είναι ζαρωμένο σε αντίθεση με το άλλο μισό στο οποίο ο ρυθμός της γήρανσης είναι πολύ μικρότερος. Ο άνθρωπος αυτός ήταν οδηγός στο μεγαλύτερο διάστημα της ζωής του και δεν χρησιμοποίησε ποτέ αντηλιακό. Τα έντονα σημάδια γήρανσης στη μια μόνο πλευρά του προσώπου προφανώς οφείλονται στην έκθεση στον ήλιο, είπαν οι επιστήμονες. Η UVA διαπερνά τα τζάμια των παραθύρων και τα λεπτά ρούχα. Οι βλάβες που μπορεί να προκαλέσει στο δέρμα είναι μεγάλες διότι καταστρέφει τους συνδετικούς ιστούς όπως είναι η ελαστίνη και το κολλαγόνο.
