Ο προστάτης είναι το φάντασμα που κρύβεται μέσα στην αντρική ψυχή. Διότι αυτό το μικρό όργανο μπορεί να φέρει μεγάλους μπελάδες: προστατίτιδα, προβλήματα ούρησης λόγω υπερπλασίας και καρκίνο. Ειδικά στην περίπτωση του καρκίνου, ο φόβος δεν είναι μόνο να μη χαθεί η ζωή αλλά και να μη χαθεί η σεξουαλική ικανότητα.
Ένα σεβαστό βιβλίο παθολογίας του 1940 (Ewing, “Νεοπλασματικές Νόσοι”) έγραφε ότι ο καρκίνος του προστάτη είναι μια σπάνια ασθένεια που αφορά μόνο το 0,27% των συνολικών καρκίνων στους άνδρες. Σήμερα δεν υπάρχουν τέτοια χαμηλά ποσοστά στις δυτικές κοινωνίες. Ο καρκίνος του προστάτη έχει αυξηθεί σημαντικά κατά τη διάρκεια των τελευταίων τριών δεκαετιών και είναι ο συχνότερα εμφανιζόμενος καρκίνος στους άνδρες άνω των 50 ετών αντιπροσωπεύοντας τη δεύτερη πιο κοινή αιτία θανάτου μετά τον καρκίνο του πνεύμονα. Αυτή η αύξηση αναμφίβολα σχετίζονται με τον έλεγχο του ειδικού προστατικού αντιγόνου (PSA) στο αίμα που άρχισε να εφαρμόζεται εκτεταμένα στις αρχές της δεκαετίας του 1990.
Ορισμένα στατιστικά στοιχεία για τον καρκίνο του προστάτη:
- Ένας στους 6 άνδρες θα διαγνωστεί με καρκίνο του προστάτη κάποια στιγμή στη ζωή του (17% πιθανότητα). Για λόγους σύγκρισης, για τον καρκίνο του πνεύμονα το αντίστοιχο ποσοστό είναι 8% και για τον καρκίνο του παχέος εντέρου είναι 6%.
- Περίπου ένας άνδρας στους 36 θα πεθάνει από καρκίνο του προστάτη (λίγο πάνω από το 3%).
- Ο άνδρας έχει 33% περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξει καρκίνο του προστάτη από τις πιθανότητες που έχει μια γυναίκα να αναπτύξει καρκίνο του μαστού.
- Ο καρκίνος του προστάτη αποτελεί το 20% των συνολικών καρκίνων στους άνδρες.
- Η μέση ηλικία διάγνωσης είναι τα 68 χρόνια.
To ποσοστό των διαγνώσεων ανάλογα με την ηλικία.
Ο καρκίνος του προστάτη είναι μία ιδιαίτερη μορφή κακοήθειας διότι σε πολλές περιπτώσεις εξελίσσεται με τόσο αργό ρυθμό που δεν χρειάζεται θεραπεία. Αυτό συμβαίνει τουλάχιστον στο ένα τρίτο των περιπτώσεων. Άλλοτε πάλι ο καρκίνος είναι επιθετικός, κάνει μεταστάσεις και είναι δύσκολο να θεραπευτεί. Σήμερα δεν υπάρχουν καλά διαγνωστικά εργαλεία για να γνωρίζουν οι γιατροί ποιος ασθενής ανήκει σε ποια κατηγορία. Επιπλέον, η νόσος μπορεί να λάβει επιθετική μορφή, ακόμα και όταν στην αρχή οι όγκοι φαίνεται να είναι χαμηλού κινδύνου. Η παχυσαρκία, και ειδικότερα η μεγάλη περίμετρος της μέσης, αυξάνει την επιθετικότητα του καρκίνου του προστάτη.
Όταν ο καρκίνος είναι στο αρχικό στάδιο (τοπικός) θεραπεύεται 100% με χειρουργική επέμβαση ή ακτινοθεραπεία αλλά όταν έχει κάνει μετάσταση η πιθανότητα ίασης είναι 30%. Επειδή στο αρχικό στάδιο δεν υπάρχουν συμπτώματα, είναι πολύ σημαντικό να γίνεται ο έλεγχος ρουτίνας για να εντοπιστεί ο καρκίνος όσο το δυνατόν νωρίτερα. Αυτός ο έλεγχος περιλαμβάνει το τεστ PSA και τη δακτυλική εξέταση. Πάνω από 1.800 Έλληνες χάνουν κάθε χρόνο τη ζωή τους από καρκίνο του προστάτη και ο αριθμός αυτός θα μπορούσε να μειωθεί σημαντικά αν όλοι οι άνδρες υποβάλλονταν μετά τα 50 έτη σε περιοδικό προληπτικό έλεγχο.
Ο καρκίνος του προστάτη δεν πρέπει να συγχέεται με την καλοήθη υπερπλασία που είναι η αύξηση του μεγέθους του προστάτη λόγω αύξησης του αριθμού των κυττάρων τα οποία όμως δεν είναι καρκινικά.
Διάγνωση, βιοψία και επιπλοκές
Η διάγνωση γίνεται με τη δακτυλική εξέταση, το τεστ PSA και τη βιοψία.
Η δακτυλική εξέταση διενεργείται από το ορθό του ασθενούς και σκοπό έχει την άμεση ψηλάφηση του αδένα. Κατά την εξέταση ο ιατρός, φορώντας γάντια και με λιπαντική αλοιφή, εισάγει ένα δάκτυλο (τον δείκτη) στο ορθό προκειμένου να ψηλαφίσει την κάτω επιφάνεια του προστάτη, η οποία βρίσκεται σε επαφή με το τελικό τμήμα του παχέος εντέρου. Κατά την εξέταση μπορεί ο γιατρός να αντιληφθεί ανωμαλίες στην υφή, στο μέγεθος ή στο σχήμα του προστάτη, οι οποίες να υπαγορεύουν την διενέργεια επιπλέον εξετάσεων.
Ο προστάτης βρίσκεται μπροστά από το ορθό και μπορεί να ψηλαφιστεί από τον γιατρό. Μ’ αυτόν τον τρόπο μπορεί να αναγνωριστεί αν παρουσιάζει κάποια διαταραχή.
Πολύ σημαντικό είναι και το τεστ PSA. Όταν ανευρίσκονται υψηλές τιμές PSA στο αίμα γίνεται βιοψία για να βρεθεί αν υπάρχει καρκίνος ή όχι. Η βιοψία γίνεται με λήψη δειγμάτων από διαφορετικά σημεία του προστάτη (10-12 σημεία) με χρήση λεπτών βελονών. Αυτό μπορεί να δώσει ψευδώς αρνητικά αποτελέσματα, δηλαδή να μην βρει τον καρκίνο διότι μπορεί να βρίσκεται σε διαφορετικό σημείο και να χρειασθεί επανάληψη της βιοψίας. Θεωρείται ότι μια βιοψία 6 σημείων διασφαλίζει κατά 72% την ανεύρεση του καρκίνου ενώ 16 σημεία το επιτυγχάνουν σχεδόν 100%.
Να σημειωθεί ότι η βιοψία του προστάτη μπορεί να παρουσιάσει επιπλοκές γιατί αν και μικρή, πρόκειται για επεμβατική τεχνική. H διαδικασία περιγράφεται συνήθως ως απλή αλλά μια έρευνα έδειξε ότι οδηγεί το 7% των ανδρών σε νοσηλεία μέσα σε διάστημα 30 ημερών. Η βιοψία μπορεί να προκαλέσει αιμορραγία, ή μόλυνση από κάποιο βακτήριο καθώς η βελόνα διέρχεται μέσα από το έντερο το οποίο έχει μικρόβια. Μπορεί να προκληθεί ακόμα και σηψαιμία.
Το 2017 έγινε ένα άλμα προόδου στον τρόπο διάγνωσης του προστατικού καρκίνου. Βρετανική μελέτη έδειξε ότι μια προηγμένη μορφή μαγνητικής τομογραφίας (MRI) βρίσκει διπλάσιο αριθμό επιθετικών καρκίνων όταν προηγείται της βιοψίας. Η μαγνητική τομογραφία μπορεί να μειώσει τον αριθμό των ανδρών που κάνουν περιττές βιοψίες κατά 25%. Στους άνδρες με επιθετικό καρκίνο του προστάτη ο συνδυασμός μαγνητικής τομογραφίας και βιοψίας δίνει σχεδόν διπλάσιες πιθανότητες διάγνωσης του καρκίνου.
Θεραπεία
Μετά τη διάγνωση του καρκίνου του προστάτη υπάρχουν οι εξής επιλογές:
- Να γίνει χειρουργική επέμβαση για να αφαιρεθεί ο αδένας (ριζική προστατεκτομή).
- Να γίνει ακτινοθεραπεία για να μειωθεί ο όγκος.
- Να χορηγηθεί ορμονοθεραπεία καταστολής των ανδρικών ορμονών οι οποίες τρέφουν τον όγκο.
- Να μην γίνει τίποτα καθώς ο καρκίνος μπορεί να αναπτυχθεί αργά και να μην παρουσιάσει ιατρικό πρόβλημα.
Μια μελέτη που δημοσιεύθηκε στο New England Journal of Medicine, βρήκε ότι οι άνδρες που έκαναν χειρουργική επέμβαση ή ακτινοθεραπεία ήταν σε καλύτερη θέση για να περιορίσουν την εξάπλωση του καρκίνου. Αυτό δεν σημαίνει κατ’ ανάγκη ότι η άμεση θεραπεία οδήγησε σε καλύτερη συνολική έκβαση. Μεταξύ των ανδρών που ακολούθησαν την προσέγγιση της αναμονής σχεδόν οι μισοί δεν χρειάστηκαν θεραπεία και έτσι απέφυγαν τις τυχόν αρνητικές παρενέργειες που συνοδεύουν τη χειρουργική επέμβαση και την ακτινοβολία (ακράτεια ούρων, στυτική δυσλειτουργία και καρδιαγγειακά προβλήματα).
Ριζική προστατεκτομή. Ο καρκίνος του προστάτη είναι πολυεστιακός, δηλαδή υπάρχει σε πολλά σημεία ταυτόχρονα, κι έτσι ο προστάτης αφαιρείται ολόκληρος. Αυτό είναι καλύτερα να γίνεται με τη χρήση της ρομποτικής. Σύμφωνα με μια ανασκόπηση του Πανεπιστημίου της Νότιας Καλιφόρνιας που εξέτασε τις γενικές τάσεις στη χρήση της ρομποτικής χειρουργικής στον καρκίνο του προστάτη έδειξε ότι το 85% των ριζικών προστατεκτομών γίνεται σήμερα με χρήση ρομπότ στις ΗΠΑ. Οι ρομποτικές χειρουργικές επεμβάσεις συνδέονται με λιγότερη απώλεια αίματος, λιγότερες περιεγχειρητικές επιπλοκές και μικρότερη παραμονή στο νοσοκομείο σε σύγκριση με τις ανοιχτές χειρουργικές επεμβάσεις.
Ακτινοθεραπεία. Πολλές φορές η ακτινοθεραπεία είναι αρκετή από μόνη της να οδηγήσει σε ίαση. Υπάρχει μία μεγάλη γκάμα μεθόδων που χρησιμοποιούνται. Στην εξωτερική ακτινοθεραπεία ο προστάτης ακτινοβολείται από απόσταση από ένα μηχάνημα (γραμμικοί επιταχυντές) ενώ στη βραχυθεραπεία ακτινοβολείται από ραδιενεργές πηγές που τοποθετούνται στον προστάτη. Στη βραχυθεραπεία ραδιενεργοί «κόκκοι» τοποθετούνται μόνιμα μέσα στον προστατικό αδένα και μετά από συγκεκριμένο χρόνο αδρανοποιούνται.
Οι περισσότεροι άνδρες παρουσιάζουν ήπιες μόνο παρενέργειες που εξαφανίζονται λίγο μετά το τέλος της θεραπείας. Κάποιοι παρουσιάζουν προβλήματα με την στύση ή με την σεξουαλική επαφή αμέσως μετά την ακτινοβολία. Η ακτινοβολία μπορεί όμως να προκαλέσει σεξουαλικού τύπου παρενέργειες σε απώτερο χρονικό διάστημα λόγω της καθυστερημένου τρόπου δράσης της στους ιστούς. Οι περισσότεροι από τους άνδρες με παρενέργειες ανταποκρίνονται στην θεραπεία με φάρμακα που χρησιμοποιούνται για την στυτική δυσλειτουργία.
Ορμονοθεραπεία. Επειδή η τεστοστερόνη μπορεί να προωθήσει την ανάπτυξη των όγκων του προστάτη, οι γιατροί χρησιμοποιούν τη θεραπεία μείωσης της τεστοστερόνης και άλλων ανδρογόνων στους ασθενείς από το 1940. Η θεραπεία αυτή συνήθως χρησιμοποιείται σε ηλικιωμένους άνδρες που δεν είναι υποψήφιοι για χειρουργική επέμβαση. Χορηγείται και για μια χρονική περίοδο πριν την ριζική προστατεκτομή ή την ακτινοθεραπεία για τη σμίκρυνση του προστάτη. Πάντως η σχέση τεστοστερόνης και καρκίνου του προστάτη δεν είναι τόσο απλή όσο αρχικά είχε υποτεθεί.
Τις τελευταίες δεκαετίες, η χρήση της ορμονικής θεραπείας έχει αυξηθεί δραματικά, με περίπου 500.000 ασθενείς να λαμβάνουν θεραπεία στις ΗΠΑ. Αυτό όμως φαίνεται πως διπλασιάζει τον κίνδυνο άνοιας μέσα σε μια πενταετία, όπως έδειξε μελέτη που δημοσιεύθηκε στο JAMA Oncology. Το 2015 βρέθηκε σύνδεση μεταξύ ορμονοθεραπείας και νόσου Αλτσχάιμερ ενώ το 2017 η ίδια ερευνητική ομάδα βρήκε επιπτώσεις για όλους τους τύπους άνοιας. Γιατί συμβαίνει αυτό; Τα ανδρογόνα προστατεύουν την υγεία των νευρώνων. Επίσης, η τεστοστερόνη μετατρέπεται ως ένα σημείο σε οιστρογόνο που έχει σαφώς νευροπροστατευτικές ιδιότητες. Τέλος, η χαμηλή τεστοστερόνη έχει αποδειχθεί ότι αυξάνει την κίνδυνο για καρδιαγγειακή νόσο που αποτελεί παράγοντα κινδύνου για άνοια.
