Τι είναι το PSA και τι δείχνει

To PSA είναι τα αρχικά του όρου Prostate Specific Antigen (Ειδικό Προστατικό Αντιγόνο), ενός ενζύμου που παράγει ο προστάτης. Το ένζυμο αυτό παράγεται μόνο από τον προστάτη αλλά διαφεύγει στο αίμα και ανιχνεύεται με μια απλή αιματολογική εξέταση. Το PSA ανακαλύφθηκε το 1979, αλλά εφαρμόστηκε μια δεκαετία αργότερα. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να δείξει αν υπάρχει καρκίνος του προστάτη.

Το τεστ PSA όμως δεν είναι τέλειο στην υπόδειξη του καρκίνου. Όταν υπάρχει κάποιο πρόβλημα με τον προστάτη –καλοήθης υπερπλασία, προστατίτιδα ή καρκίνος– τότε οι τιμές του PSA ανεβαίνουν. Περισσότερο όμως ανεβαίνουν όταν υπάρχει καρκίνος και σ’ αυτή την περίπτωση μπορεί να φτάσουν 10 φορές πάνω από το κανονικό. Από την άλλη μεριά, μια χαμηλή τιμή PSA δεν σημαίνει ότι αποκλείεται ο καρκίνος. Ένα ποσοστό γύρω στο 25% των ανδρών που έχουν εμφανίσει καρκίνο του προστάτη δεν παρουσιάζουν υψηλές τιμές PSA.

To πρόβλημα με το PSA είναι το πώς πρέπει να ερμηνευτεί μια υψηλή τιμή του. Στους υγιείς άνδρες το ένζυμο αυτό ανευρίσκεται συνήθως σε μικρές ποσότητες στο αίμα τους ενώ η τιμή είναι ανεβασμένη όταν υπάρχει κάποιο πρόβλημα. Δεν είναι σαφές όμως πιο μπορεί να είναι το πρόβλημα. Αν η τιμή είναι υψηλή, μπορεί να έχετε κάποιο τραύμα στον προστάτη, ουρολοίμωξη, υπερπλασία ή καρκίνο. Ακόμα και η σεξουαλική δραστηριότητα μπορεί να ανεβάσει την τιμή του PSA. Οι τιμές μπορεί να ανέβουν έως και 40% μέσα σε μία ώρα μετά την εκσπερ­μάτιση, γι’ αυτό πρέπει να απέχετε από την εν λόγω δραστηριότητα για δύο ημέρες πριν κάνετε το τεστ PSA.

Φυσιολογικές και ανώτατες τιμές

Όταν ανακαλύφθηκε το τεστ PSA, υπήρχε μια γενική ομοφωνία πως μια τιμή μεγαλύτερη από 4 ng/ml ήταν παθολογική. Στη συνέχεια όμως φάνηκε ότι οι ανώτατες αποδεκτές τιμές PSA εξαρτώνται από την ηλικία. Οι φυσιολογικές τιμές του PSA είναι, κατά μέσο όρο, 0,7 ng/mL για άνδρες μέχρι 50 ετών, 0,9 ng/mL για άνδρες 50-60 ετών, 1,2 ng/mL για άνδρες στα 60-70 έτη και 1,5 ng/mL για άνδρες πάνω από 70 έτη.

Στον παρακάτω πίνακα δίνονται οι ανώτατες αποδεκτές τιμές ανάλογα με την ηλικία.

Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι το τεστ PSA αφορά τον προστάτη και όχι ειδικά τον καρκίνο. Ένας άνδρας με μεγάλο προστάτη έχει περισσότερη ποσότητα του ενζύμου στο αίμα του π.χ. κάποιος με προστάτη που ζυγίζει 60 γραμμάρια, μπορεί να έχει PSA 6 χωρίς να έχει καρκίνο. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η εξέταση PSA από μόνη της δεν είναι αρκετή για να υποδείξει καρκίνο. Το τεστ υποδεικνύει μόνο πιθανότητες για καρκίνο που δίνονται στον παρακάτω πίνακα:

Οι υψηλές τιμές συνήθως οδηγούν σε βιοψία, για να διαπιστωθεί αν όντως υπάρχει καρκίνος κι έτσι πολλοί άνδρες με υψηλά επίπεδα PSA υφίστανται μια ταλαιπωρία χωρίς λόγο. Λόγω αυτού του προβλήματος έχει καταβληθεί προσπάθεια να γίνει το τεστ καλύτερο και αυτό έχει επιτευχθεί λαμβάνοντας υπόψη το ελεύθερο PSA.

Free PSA

Όταν το PSA κυκλοφορεί στο αίμα έχει δύο μορφές. Στην μία του μορφή έχει συνδεθεί με άλλες πρωτεΐνες και στην άλλη μορφή κυκλοφορεί ελεύθερο (free). Το βασικό τεστ PSA είναι το ολικό που μετράει και τις δύο αυτές μορφές μαζί. Υπάρχουν όμως σήμερα εξετάσεις που μετράνε ξεχωριστά τη δεσμευμένη και την ελεύθερη μορφή.

Περίπου το 5-35% του συνολικού PSA βρίσκεται ως ελεύθερο. Οι ασθενείς με καρκίνο του προστάτη έχουν λιγότερο ελεύθερο PSA επειδή το μεγαλύτερο μέρος του αντιγόνου συνδέεται με πρωτεΐνες. Αυτή η λεπτομέρεια είναι εξαιρετικά σημαντική, καθώς μπορεί να βοηθήσει το γιατρό να διακρίνει έναν ασθενή με καρκίνο και έναν με καλοήθη υπερπλασία. Όσο περισσότερο ελεύθερο PSA υπάρχει τόσο μικρότερος είναι ο κίνδυνος για καρκίνο. Αν ένας άνδρας έχει ανεβασμένο PSA αλλά αρκετό από αυτό είναι ελεύθερο, τότε κατά πάσα πιθανότητα προέρχεται από καλοήθη υπερπλασία του προστάτη. Με άλλα λόγια, όσο υψηλότερο είναι το ελεύθερο PSA, τόσο πιθανότερο είναι να είστε ελεύθερος από καρκίνο. Ο παρακάτω πίνακας δείχνει τον κίνδυνο καρκίνου ανάλογα με το ποσοστό του ελεύθερου PSA.

Μια άλλη χρησιμότητα του τεστ PSA είναι να κοιτάζει κανείς την ταχύτητα με την οποία αυξάνεται η τιμή του κάθε έτος. Αν οι τιμές αυξάνονται σχετικά γρήγορα αυτό μπορεί να υποδηλώνει καρκίνο το προστάτη διότι τα κύτταρα του προστάτη πολλαπλασιάζονται με πολύ ταχύτερο ρυθμό όταν υπάρχει καρκίνος σε σχέση με την καλοήθη υπερπλασία. Ο γιατρός λοιπόν δεν χρειάζεται να περιμένει μέχρι να φτάσει η τιμή σε σημείο που δημιουργεί υποψία. Έχει σημασία αν υπάρχει σημαντική αλλαγή στην πορεία του χρόνου.