Ιός HIV και AIDS: Συμπτώματα, μετάδοση και αντιμετώπιση

O ιός της ανοσοανεπάρκειας του ανθρώπου (Human
Immunodeficiency Virus — HIV1 και HIV2) είναι ένας RNA ιός με σφαιρικό σχήμα και μέγεθος 8o-1oo nm. To RNA του ιού είναι σε 2 τμήματα. Μερικοί ιοί, όπως αυτοί που προκαλούν το κοινό κρυολόγημα ή τη γρίπη, παραμένουν στο σώμα μόνο για μερικές ημέρες. Άλλοι ιοί, όπως ο HIV, δεν φεύγουν ποτέ. Ο ιός του AIDS είναι ένας ρετροϊός: έχει δηλαδή γενετικό υλικό το RNA, το οποίο με τη δράση ενός ενζύμου που λέγεται αντίστροφη μεταγραφάση μετατρέπεται σε DNA για να ενσωματωθεί στο γονιδίωμα του ανθρώπου

Ο ιός φέρει έλυτρο το οποίο στη επιφάνεια του έχει γλυκοπρωτεΐνες -όπως την gp120 και gp41- οι οποίες τον βοηθούν να προσκολληθεί και να εισέλθει μέσα στα ανθρώπινα κύττα­ρα. Μολύνει ιδιαίτερα μια υποομάδα των λεμφοκυττάρων, τα CD4+ λεμφοκύτταρα τα οποία είναι απαραίτητα για τη λειτουργία του ανοσολογι­κού συστήματος. Μέσα στα κύτταρα αυτά πολλαπλασιάζεται και αφού τα καταστρέψει ελευθερώνεται για να μολύνει νέα. Με αυτόν τον τρόπο «παραλύει» τελικά το ανοσοποιητικό σύστημα, με αποτέλεσμα την εμφάνιση λοι­μώξεων από μικρόβια τα οποία στα φυσιολογικά άτομα δεν προκα­λούν λοιμώξεις. Όταν τα CD4+ λεμφοκύτταρα πέσουν κάτω από 200 ανά χιλιοστόλιτρο (ml) στο αίμα, το ανοσοποιητικό σύστημα του ανθρώπου αποδυναμώνεται σοβαρά και φτάνει στο στάδιο του AIDS, ακόμα και αν δεν έχει αρρωστήσει από άλλες μολύνσεις – ένα υγιές άτομο έχει συνήθως από 500 έως 1500 CD4+ λεμφοκύτταρα.

Όταν κάποιος μολύνεται με τον HIV, γίνεται “HIV οροθετικός”. Το χαρακτηριστικό του ιού είναι το πολύ υψηλό ποσοστό μετάλλαξής του, ο γρήγορος ρυθμός αναπαραγωγής του.

O ιός HIVσχετίζεται με κακοήθεις παθήσεις. Από τα αντιγόνα του καψιδίου του ιού ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει το αντιγόνο Ρ24, η ανίχνευση του οποίου χρησιμοποιείται για τη διάγνωση. Περιγράφονται δύο τύποι του ιού, ο HIV1 και ο HIV2. Η έρευνα ανακάλυψε ότι ο ανθρώπινος ιός της ανοσοανεπάρκειας (HIV) συνδέεται με τον ιό της ανοσοανεπάρκειας των πιθήκων (SIV) καθώς υπάρχουν πολλές ομοιότητες μεταξύ των δύο ιών. Ο HIV1 είναι στενά συνδεδεμένος με ένα στέλεχος του SIV που βρέθηκε σε χιμπατζήδες, και ο HIV2 είναι στενά συνδεδεμένος με ένα στέλεχος του SIV που βρέθηκε σε πιθήκους sooty mangabey.  Το 1999, ένα στέλεχος του SIV (SIVcpz) βρέθηκε σε ένα χιμπατζή και ήταν σχεδόν πανομοιότυπο με τον ιό HIV στον άνθρωπο. Οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι χιμπατζήδες ήταν η πηγή του HIV1, και ότι ο ιός σε κάποιο σημείο πέρασε από τους χιμπατζήδες στους ανθρώπους είτε από την κατανάλωση κρέατος χιμπατζήδων, είτε από τη μόλυνση των κυνηγών μέσω τραυματισμών. Το ανθρώπινο ανοσοποιητικό σύστημα έπρεπε να εξουδετερώσει τον SIV, αλλά αυτός φαίνεται πως μεταλλάχθηκε και προσαρμόστηκε στον ανθρώπινο ξενιστή κι έτσι έγινε ο HIV1.

Που βρίσκεται

Ο ιός ζει μόνο στον άνθρωπο. Βρίσκεται στο αίμα, στο σπέρμα, στα κολπικά υγρά, στο μητρικό γάλα και σε μικρές συγκεντρώσεις στα δάκρυα, σάλιο, ιδρώτα.

Ο HIV1 έχει παγκόσμια κατανομή και προκαλεί το 90% περίπου των μολύνσεων, ενώ ο HIV2 βρίσκεται σχεδόν αποκλειστικά στη Δυτική Αφρική. Ο ιός επιβιώνει για λίγο χρόνο (μερικές ώρες) στο εξωτερικό περιβάλλον όταν η υγρασία είναι ελαττωμένη. Καταστρέφεται με οινόπνευμα 70%, διάλυμα οικιακής χλωρίνης 1ο%, διάλυμα γλουταραλδεΰδης 2%. Καταστρέφεται με θέρμανση στους 1oo°C σε ένα λεπτό.

Μετάδοση

Ο κύριος τρόπος μετάδοσης του ιού είναι η σεξουαλική επαφή, και ιδιαίτερα μεταξύ ομοφυλοφίλων ανδρών, καθόσον η μετάδοση γίνε­ται συχνότερα με το πρωκτικό σεξ, λόγω ευκολότερου τραυματισμού ιστών και αιμορραγίας.

Μεταδίδεται επίσης με τη χρήση ενδοφλεβίων ναρκωτικών ουσι­ών (χρήση ίδιας σύριγγας). Εξαιρετικά σπάνια μεταδίδεται σήμερα με μετάγγιση αίματος ή παραγόντων πήξεως, (όλα τα σκευάσματα αυτά ελέγχονται με ανοσολογικές και μοριακές μεθόδους).

Παιδιά που γεννιούνται από μητέρες μολυσμένες με τον ιό, μπορεί να μο­λυνθούν με πιθανότητα περίπου 25% κατά τη διάρκεια της εγκυ­μοσύνης (κάθετη μετάδοση), κατά τον τοκετό ή κατά το θηλασμό μετά τη γέννηση (μητρικό γάλα).

Η μετάδοση με τους παραπάνω τρόπους γίνεται τόσο από τα άτομα που πάσχουν από τη νόσο (AIDS), όσο και από τα οροθετικά άτομα (hiv+, που έχουν τον ιό, αλλά δεν έχουν εκδη­λώσει την νόσο).

Δεν έχει αποδειχθεί, ότι μπορεί να μεταδοθεί από τσίμπημα εντόμων, ιδρώτα, δάκρυα. Επίσης θεωρείται ότι δεν μεταδίδεται με το σάλιο, ωστόσο υπάρχει όμως περίπτωση μετάδοσης με το βαθύ ερωτικό φιλί (στόμα με στόμα). Σημειώνεται ότι δεν έχει σημει­ωθεί μέχρι σήμερα μετάδοση του ιού με το «κοινωνικό» φιλί (φιλί στο μάγουλο). Μπορεί να μεταδοθεί με το στοματικό σεξ (ειδικά όταν το HIV θετικό άτομo εκσπερματώσει μέσα στο στόμα). Δεν μεταδίδεται με τα τρόφιμα και το νερό, όπως επίσης με επαφή με μολυσμένα αντι­κείμενα, όπως ρούχα, σκεπάσματα, πιάτα, ποτήρια, μαχαιροπήρουνα, τηλέφωνα, τουαλέττες, πισίνες ή τη θάλασσα.

Οι ομοφυλόφιλοι άνδρες έχουν 28 φορές περισσότερες πιθανότητες να προσβληθούν από τον ιό HIV από ό,τι οι ετεροφυλόφιλοι άνδρες.

Να σημειωθεί ότι ένα στα 10 παιδιά φαίνεται να αναπτύσσει άμυνες στον ιό του AIDS, καθώς το ανοσοποιητικό σύστημά τους αντιστέκεται και δεν καταστρέφεται από τη νόσο, σύμφωνα με μια νέα διεθνή επιστημονική έρευνα.

Ο χρόνος επώασης από τη μόλυνση μέχρι την εμφάνιση των αντισωμάτων είναι 3 εβδομάδες μέχρι 3 μήνες. Για την εμφάνιση της νόσου ο χρόνος μπορεί να είναι πολύ μεγάλος, μέχρι πολλά χρόνια.

Συμπτώματα: Ποιες λοιμώξεις προκαλεί

Τρεις έως έξι εβδομάδες μετά τη μόλυνση συνήθως εμφανίζεται οξεία λοίμωξη που μοιάζει με λοιμώδη μονοπυρήνωση και εκδηλώνεται με αδιαθε­σία, ανορεξία, κεφαλαλγία, πυρετό, φαρυγγίτιδα, διόγκωση των λεμφαδένων, σπληνομεγαλία. Τα συμπτώματα αυτά διαρκούν συνήθως μία εβδομάδα με ένα μήνα. Ακολουθεί ένα ασυμπτωματικό στάδιο, το οποίο μπορεί να διαρκέσει για πολλά χρόνια και κατά το οποίο μπορεί περιοδικά να παρουσιάζεται πυρετός, αδυνάτισμα, ανορεξία, κούραση.

To AIDS (Acquired Immunodeficiency Syndrome: σύνδρομο επί­κτητης ανοσολογικής ανεπάρκειας) εκδηλώνεται όταν έχει αδυνα­τίσει πολύ το ανοσοποιητικό σύστημα με τα CD4 λεμφοκύτταρα να είναι πολύ ελαττωμένα, λιγότερα από 200 ανά κυβικό χιλιοστό (φυσιολογικά υπάρχουν 500-1500 ανά κυβικό χιλιοστό).

Σε μεγάλο ποσοστό παρατηρείται απώλεια βά­ρους και ευκαιριακές λοιμώξεις (λοιμώξεις που παρουσιάζονται σε ασθενείς με ελαττωμένη άμυνα), όπως διάρροια από κρυπτοσπορίδιο (Cryptospridium parvum) (25%), με πνευμονία από πνευμονοκύστη (Pneumocystis jiroveci, προηγούμενη ονομασία Pneumo­cystis carinii) (25%), και πνευμονική φυματίωση (μυκοβακτηρίδιο της φυματίωσης και άτυπα μυκοβακτηρίδιο) (12%).

Επίσης οι λοιμώ­ξεις από μύκητες συνήθως του γένους Candida, όπως στοματίτιδες (άσπρες κηλίδες στο στοματοφάρυγγα), οισοφαγίτιδες, κολπίτιδες στις γυναίκες, είναι συχνές. Ευκαιριακές λοιμώξεις παρουσιάζο­νται και από άλλα είδη μικροβίων, όπως ερπητικές λοιμώξεις (ιός του απλού έρπητα), πνευμονία από κυτταρομεγαλοϊό, ιογενής ηπα­τίτιδα (ιοί της ηπατίτιδας), μηνιγγίτιδα (κρυπτόκοκκος), τοξοπλά­σμωση (Toxoplasma gondii, τοξόπλασμα).

Επίσης πολύ συχνές είναι οι λεμφαδενοπάθειες, ενώ μερικές φορές παρουσιάζονται καρκίνος του δέρματος, όπως το σάρκωμα Kaposi ή άλλοι τύποι καρκίνου, όπως το λέμφωμα. Δεν είναι όμως και λίγες οι φορές που η νόσος εκδηλώνεται με εγκεφαλοπάθεια και τότε μπορεί οι ψυχικές διατα­ραχές να είναι η πρώτη εκδήλωση της νόσου.

Σημειώνεται μελέτες έχουν συσχετίσει τη λοίμωξη HIVμε αρτηριοσκληρυντικές αγγειακές επεξεργασίες.

Να σημειωθεί ότι η φωτοευαιοθησία μπορεί να είναι η αρχική εκδήλωση της νόσου AIDS. Η φωτοευαισθησία που δί­νει κλινικά την εντύπωση πολύμορφου εξανθήματος εκ φωτός, ή ακτινικής κνήφης, ή χρόνιας ακτινικής δερματίτιδας παρατηρείται στο 5% περίπου των ατόμων που έχουν μολυνθεί από του ανθρώπινο ιό της ανοσοανεπάρκειας (ΗIV).

Χωρίς φαρμακευτική θεραπεία, η λοίμωξη από τον ιό HIV προκαλεί μέσα σε 6-10 χρόνια την ασθένεια του AIDS. Οι ερευνητές ανησυχούν μετά την ανακάλυψη ενός νέου στελέχους του ιού HIV στην Κούβα, το οποίο προκαλεί AIDS τρεις φορές τόσο γρήγορα από άλλα στελέχη. Αυτός ο τύπος του ιού HIV προκαλεί AIDS μόλις σε 1-3 χρόνια μετά τη μόλυνση. Το όνομα που δόθηκε σ’ αυτό το στέλεχος είναι CRF19. Μέχρι σήμερα, οι ερευνητές έχουν εντοπίσει πάνω από 60 στελέχη του ιού HIV λόγω των μεταλλάξεων.

Τα συμπτώματα του AIDS συχνά μπερδεύονται με αυτά της γρίπης, της μονοπυρήνωσης ή άλλων ιογενών λοιμώξεων, ακόμα και της σύφιλης ή της ηπατίτιδας. Οι λεμφαδένες είναι μέρος του ανοσοποιητικού συστήματος του σώματος και τείνουν να αναπτύσσουν φλεγμονή όταν υπάρχει μόλυνση.

Τα βασικά συμπτώματα είναι:

Πυρετός. Ένα από τα πρώτα σημάδια του HIV μπορεί να είναι ένας ήπιος πυρετός, που συνοδεύεται συνήθως από αίσθημα κόπωσης, διόγκωση λεμφαδένων και πονόλαιμο.

Κόπωση. Η φλεγμονώδης αντίδραση που προκαλείται από το ανοσοποιητικό σύστημα, μπορεί να σας κάνει να αισθάνεστε κουρασμένοι και ληθαργικοί. Το σύμπτωμα αυτό μπορεί να εμφανιστεί στην αρχή ή και πολύ αργότερα.

Πόνος στους μύες, τις αρθρώσεις και διογκωμένοι λεμφαδένες. Πονόλαιμος και πονοκέφαλος.

Δερματικά εξανθήματα. Τα εξανθήματα του δέρματος μπορεί να εμφανιστούν στα πρώτα ή τα μετέπειτα στάδια του HIV. Το εξάνθημα εμφανίζεται στο 20-50% των περιπτώσεων και είναι κηλιδοβλατιδώδες, ενώ εμφανίζεται συνήθως στον κορμό.

Ναυτία, εμετός, διάρροια. Το 30% με 60% των ατόμων έχουν ναυτία, έμετο ή διάρροια στα πρώτα στάδια του HIV.

Απώλεια βάρους. Η απώλεια βάρους αποτελεί σημάδι προχωρημένου σταδίου της νόσου και ενδέχεται να οφείλεται σε σοβαρή, συνεχόμενη διάρροια. Ένα άτομο θεωρείται ότι έχει Σύνδρομο Απίσχνασης οφειλόμενο σε HIV, όταν έχει απώλεια άνω του 10% του βάρους του και 30 ημέρες διάρροιας ή αδυναμίας και πυρετού.

Ξηρός βήχας. Ο επίμονος και ξηρός βήχας αποτελεί ένα από τα συνηθέστερα συμπτώματα της νόσου, σε προχωρημένο στάδιο.

Πνευμονία. Η πνευμονία αποτελεί μια σοβαρή λοίμωξη που προκαλεί φλεγμονή και συσσώρευση υγρών στους πνεύμονες.

Βραδινή εφίδρωση. Περίπου οι μισοί από τους ασθενείς με AIDS παρουσιάζουν νυχτερινές εφιδρώσεις κατά τα πρώτα στάδια της λοίμωξης.

Μύκητας Candida. Τα εξαντλημένα ανοσοποιητικά συστήματα είναι επιρρεπή στις μυκητιάσεις. Ο μύκητας Candida είναι πολύ συνηθισμένος και τείνει να εμφανίζεται στο στόμα ή τον οισοφάγο, δυσκολεύοντας την κατάποση.

Αλλαγές στα νύχια. Οι μεταβολές στο σχήμα, το μέγεθος ή το χρώμα των νυχιών οφείλονται στη μυκητίαση candida, που αποτελεί σύμπτωμα της νόσου.

Σύγχυση ή δυσκολία συγκέντρωσης. Εκτός από την σύγχυση και δυσκολία συγκέντρωσης, η άνοια που σχετίζεται με το AIDS μπορεί να προκαλέσει επίσης προβλήματα μνήμης και συμπεριφοράς, όπως θυμό ή ευερεθιστότητα.

Απλός έρπητας ή έρπητας των γεννητικών οργάνων. Ο έρπητας στο στόμα ή τα γεννητικά όργανα αποτελεί προχωρημένο σύμπτωμα της λοίμωξης.

Μυρμήγκιασμα και αδυναμία. Σε προχωρημένο στάδιο, ο HIV μπορεί να προκαλέσει μούδιασμα ή μυρμήγκιασμα στα χέρια και τα πόδια, που ονομάζεται περιφερική νευροπάθεια. Παρουσιάζεται περίπου στο 30% των ασθενών με AIDS, συνήθως κατά τα προχωρημένα στάδια της νόσου.

Διαταραχές στον έμμηνο κύκλο. Η νόσος σε προχωρημένο στάδιο φαίνεται να αυξάνει τον κίνδυνο για διαταραχές στον κύκλο των γυναικών, όπως λιγότερες ή πιο ήπιες περιόδους.

Τα συμπτώματα που πρέπει να ανησυχήσουν κάποιον παρουσιάζονται στην παρακάτω εικόνα:

Διάγνωση

Η διάγνωση είναι ορολογική, ενώ σε πολλές περιπτώσεις χρησιμοποι­ούνται και μοριακές μέθοδοι. Με τις μοριακές μεθόδους (νατ, Nucleic acids techniques) ανιχνεύεται ο hiv που είναι ενσωματωμένος, (αφού έχει μετατραπεί σε dna) στο χρωμόσωμα των κυττάρων (pcr) ή το rna του ιού στον ορό (rt-pcr). Η ορολογική διάγνωση περιλαμβάνει την ανίχνευση αντισωμάτων και των αντιγόνων του ιού.

Τα αντισώματα εμφανίζονται συνήθως σε 3 έως 6 εβδομάδες μετά τη μόλυνση με τον ιό. Πολλές φορές όμως αργούν να εμφα­νισθούν. Γι’ αυτό ο έλεγχος σε περίπτωση που υπάρχει υποψία μόλυνσης και προκειμένου να αποκλειστεί αυτή, πρέπει να γί­νεται στους 1, 3, και 6 μήνες μετά την ημέρα της πιθανής μόλυν­σης. Η εξέταση για HIV και μετά τους 6 μήνες συνιστάται σε ειδικές περιπτώσεις.

Αντιμετώπιση

Η αντιρετροϊκή αγωγή (ονομάζεται έτσι επειδή ο HIV ανήκει στην ομά­δα των ρετροϊών) περιλαμβάνει συνδυασμό διαφόρων φαρμάκων όπως τα ανάλογα νουκλεοτιδίων, νουκλεοσιδίων και τους αναστο­λείς της πρωτεάσης. Επίσης χρησιμοποιούνται η ιντερφερόνη-α και διαλυτά ανασυνδυασμένα μόρια CD4- Η θεραπεία χορηγείται πά­ντα από ειδικούς ιατρούς-λοιμωξιολόγους.

Ένα μεγάλο πρόβλημα των τελευταίων χρόνων είναι η εμφάνιση ανθεκτικών στελεχών του ιού εξαιτίας μεταλλάξεων. Για την αποφυγή δημιουργίας ανθεκτι­κών στελεχών και για πιο αποτελεσματική αναστολή πολλαπλασια­σμού του ιού εφαρμόζεται συνδυασμός φαρμάκων που ανήκουν σε διαφορετικές ομάδες.

Κρίσιμη σημασία για την έκβαση της λοίμωξης από τον HIV είναι η επίσκεψη σε ειδικό-ιατρό λοιμωξιολόγο για την άμεση έναρξη της αντιρετροϊκής αγωγής αμέσως μετά την επαφή με άτομο ύποπτο για μόλυνση με τον ιό ή για νόσο AIDS.

Συγκεκριμένα συνιστώνται: α) Άμεση έναρξη της αντιρετροϊκής αγωγής (ειδικά μέσα στις πρώ­τες 2 ώρες μετά την έκθεση) και οπωσδήποτε όχι αργότερα από τις 72 ώρες (ιδανικά μέσα στις πρώτες 36 ώρες), β) Λήψη της προφυλακτικής αντιρετροϊκής αγωγής για 4 εβδομάδες, γ) Ενημέρωση του ατόμου για τις πιθανές παρενέργειες της αντιρετροϊκής αγωγής και για το πόσο σημαντική είναι η συμμόρφωση του με αυτήν, δ) Επαναξιολόγηση μετά από 72 ώρες ε) Διευκόλυνση και ενθάρρυνση του ατόμου να επικοινωνήσει με κάποιον επαγγελματία υγείας, όποια στιγμή κριθεί απαραίτητο.

Σημειώνεται ότι όταν μια έγκυος γυναίκα που είναι θετική για HIV λάβει έγκαιρα την κατάλληλη θεραπεία, έχει ελάχιστες πι­θανότητες να μεταδώσει τον ιό στο έμβρυο. Η θεραπευτική αντι­μετώπιση διευκολύνεται όταν το άτομο που είναι φορέας του HIV: α) κάνει τα απαραίτητα εμβόλια (π.χ. πνευμονιόκοκκου, γρίπης), β) σταματήσει το κάπνισμα αν καπνίζει, γ) εφαρμόζει υγιεινή δια­τροφή, όπως υποδεικνύει ο γιατρός, ασκείται, αναπαύεται και κοι­μάται αρκετά.

Προφύλαξη

Η χρήση προφυλακτικού είναι ο ασφαλέστερος τρόπος προφύλαξης από τον HIV. Τα προφυ­λακτικά που παρέχουν μεγαλύτερη προστασία είναι αυτά που είναι κατασκευασμένα από latex ή πολυουρεθάνη και επί πλέον είναι επα­λειμμένα με λιπαντικές ουσίες. Σημειώνεται ότι ορισμένα προφυλα­κτικά που είναι χρήσιμα στην αντισύλληψη δεν προσφέρουν μεγάλη προστασία για την αποφυγή μετάδοσης του ιού. Στην περίπτωση που χρησιμοποιούνται λιπαντικές ουσίες πρέπει να είναι υδατοδιαλυτές και ποτέ βαζελίνη ή άλλα τέτοια υλικά καθόσουν καταστρέφουν το προφυλακτικό. Επίσης απαγορεύεται η χρήση της ίδιας οδοντό­βουρτσας ή ξυριστικής μηχανής με άλλα άτομα.

Σε έγκυες γυναίκες ο τοκετός πρέπει να γίνεται με καισαρική τομή στις 38 εβδομάδες εγκυμοσύνης. Επίσης το νεογνό από HIV θετική μητέρα δεν πρέπει να θηλάζει, αλλά από την αρχή να τραφεί με τε­χνητό μητρικό γάλα.