Γράφει ο Κώστας Αυγίκος, ιατρός
Ένα από τα πιο ανησυχητικά συμπτώματα που μπορεί να αισθανθεί κάποιος είναι ο πόνος στο στήθος. Το μυαλό του ασθενούς πηγαίνει αμέσως στην καρδιά και σε κάποιο πιθανό πρόβλημά της. Είναι πάντα αιτιολογημένη μια τέτοια αντίδραση; Ακολουθεί μια αδρή ανάλυση του θέματος από τη σκοπιά του ασθενούς.
O οπισθοστερνικός πόνος εντοπίζεται στο μέσον του στήθους, ακριβώς πίσω από το οστό του στέρνου, από όπου πήρε και την ονομασία του. Αυτή είναι και η εντόπιση που παρατηρούμε όταν το μυοκάρδιο ισχαιμεί, δηλαδή η παρεχόμενη ποσότητα οξυγόνου από τα στεφανιαία αγγεία δεν είναι αρκετή για το έργο που ο καρδιακός μυς καλείται να επιτελέσει. Το πιο κοινό αίτιο ισχαιμίας είναι η απόφραξη των στεφανιαίων αγγείων λόγω αθηροσκλήρωσης, αλλά μπορεί να έχουμε την ίδια εικόνα και από έναν παροδικό σπασμό αυτών των αγγείων, μια στένωση της αορτικής βαλβίδας, μια υπερτροφική μυοκαρδιοπάθεια, ή ακόμα και από βαριές μορφές αναιμίας.
Στο ίδιο σημείο όμως γίνεται αισθητός και ο πόνος από οισοφαγίτιδα, δηλαδή φλεγμονή των εσωτερικών τοιχωμάτων του οισοφάγου, που συνήθως οφείλεται στην επανειλημμένη παλινδρόμηση ποσοτήτων γαστρικού οξέος (γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση).
Η περικαρδίτιδα, δηλαδή η φλεγμονή του υμένα που περιβάλλει τον καρδιακό μυ (περικάρδιο), είναι ακόμα μια αιτία οπισθοστερνικού άλγους και μπορεί να οφείλεται σε ιό, βακτήριο, παράσιτο ή και σε μια ποικιλία άλλων διαταραχών, όπως η νεφρική ανεπάρκεια, νοσήματα του συνδετικού ιστού ή υποθυρεοειδισμό.
Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε και τις παθήσεις του μυοσκελετικού συστήματος. Αν και στις περισσότερες περιπτώσεις η αιτία είναι προφανής, π.χ., ένας τραυματισμός, εντούτοις μια απότομη κίνηση που δεν έγινε αντιληπτή ή η έκθεση σε ρεύμα κρύου αέρα μπορούν να γίνουν αιτίες έκλυσης άλγους από τους μυς του θώρακα.
Πιο σπάνιες αίτιες είναι η μαζική πνευμονική εμβολή, κατάσταση κατά την οποία ένας ευμεγέθης θρόμβος αποφράσσει έναν από τους κεντρικούς κλάδους της πνευμονικής αρτηρίας καθιστώντας αδύνατη τη λειτουργία ενός αρκετά μεγάλου τμήματος του αντίστοιχου πνεύμονα, και
η ρήξη ανευρύσματος της θωρακικής αορτής, μια επιπλοκή κατά την οποία η σταδιακή εκφύλιση των τοιχωμάτων του αγγείου καταλήγει σε μεγάλου βαθμού αιμορραγία.
Τέλος, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε τις ψυχικές διαταραχές, και ιδιαίτερα αυτές που χαρακτηρίζονται από άγχος και πανικό, που μπορούν να εκδηλωθούν με παρόμοιο πόνο, χωρίς να μπορεί να ανιχνευθεί οργανική αιτιολογία (ψυχοσωματικά συμπτώματα).
Κάτι που θα πρέπει να γίνει κατανοητό είναι ότι η σαφής εντόπιση στην αριστερή πλευρά του στήθους, εκεί που ο περισσότερος κόσμος νομίζει ότι βρίσκεται η καρδιά, δεν σχετίζεται συνήθως με αυτή. Το ίδιο ισχύει και για παροδικούς πόνους που εμφανίζονται επανειλημμένα αλλά με διαφορετική κάθε φορά εντόπιση στο θώρακα.
Αντανακλάσεις
Εκτός από την πρωτοπαθή εστία θα πρέπει να λάβουμε υπόψη και τις αντανακλάσεις του πόνου οι οποίες μπορούν να παρατηρούνται σε γειτονικές περιοχές, όπως ο τράχηλος, οι ώμοι (συχνότερα ο αριστερός), οι βραχίονες, η ράχη, η κάτω γνάθος αλλά και το επιγάστριο.
Η εμφάνιση των αντανακλάσεων συνήθως παραπέμπει σε στηθάγχη αν και το ίδιο μπορεί να συμβαίνει με την οισοφαγίτιδα.
Ένταση
Από τα παραπάνω αίτια, αυτά που προκαλούν κατ’ εξοχήν ισχυρό πόνο είναι η εμβολή και η ρήξη ανευρύσματος. Σε όλες τις άλλες περιπτώσεις η ένταση μπορεί να ποικίλλει.
Χαρακτηριστικά είναι τα λεγόμενα ‘σιωπηλά’ εμφράγματα, τα οποία συμβαίνουν χωρίς ο ασθενής να αντιληφθεί κάτι, πέρα ίσως από μια ελαφρά αδιαθεσία, και διαπιστώνονται τυχαία σε κάποιο μεταγενέστερο ηλεκτροκαρδιογραφικό έλεγχο.
Αν ο πόνος γίνεται εντονότερος κατά τη βαθιά εισπνοή, τότε ονομάζεται πλευριτικός και παραπέμπει σε βλάβες του περικαρδίου ή του υπεζωκότα (μιας μεμβράνης που βρίσκεται μεταξύ του πνεύμονα και του θωρακικού τοιχώματος). Συνηθέστερα όμως τέτοιοι πόνοι εμφανίζονται όχι στο κέντρο αλλά στα πλάγια του θώρακα και η εντόπισή τους προσανατολίζει με αρκετή ακρίβεια για τη θέση της βλάβης.
Είδος
Όταν το εκλυτικό αίτιο είναι η ισχαιμία του μυοκαρδίου, τότε ο πόνος έχει συσφικτική μορφή (σαν να σφίγγει ένα τεράστιο χέρι) ή τη μορφή βάρους (σαν να πατάει ένας ελέφαντας πάνω στο στήθος). Στην οισοφαγίτιδα ο πόνος μοιάζει με κάψιμο που επεκτείνεται ως τη βάση του λαιμού, ενώ στις μυϊκές κακώσεις έχει τη μορφή μαχαιριάς (περιορισμένος σε ένα σημείο).
Τρόπος εμφάνισης
Αν ο πόνος εκδηλωθεί κατά τη διάρκεια σωματικής άσκησης, έστω και αν αυτή είναι μικρής έντασης, όπως το ανέβασμα μιας σκάλας ή και το απλό περπάτημα, αυτό είναι ένα στοιχείο που παραπέμπει σε πιθανή ισχαιμία του μυοκαρδίου. Η έντονη συναισθηματική φόρτιση αποτελεί άλλον έναν παράγοντα έκλυσης στηθαγχικής κρίσης.
Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε, όμως, την περίπτωση της λεγόμενης ασταθούς στηθάγχης που μπορεί να εμφανιστεί σε περιόδους ηρεμίας, όπως, για παράδειγμα, κατά τη βραδινή κατάκλιση.
Χρήσιμο είναι να γνωρίζουμε ότι μια στηθαγχική κρίση συνήθως δεν εκδηλώνεται ως ‘κεραυνός εν αιθρία’, παρά την αντίθετη επικρατούσα αντίληψη. Συνήθως έχουν προηγηθεί κάποια προειδοποιητικά ‘πονάκια’ από καιρό, στα οποία ο ασθενής δεν έχει δώσει την απαιτούμενη σημασία.
Αν ο πόνος εμφανιστεί έπειτα από ένα βαρύ γεύμα ή κατανάλωση αλκοόλ και ιδιαίτερα όταν ο ασθενής είναι ξαπλωμένος, τότε είναι πιθανό η αιτία να βρίσκεται στο πεπτικό σύστημα.
Διάρκεια
Σε περίπτωση που ο πόνος οφείλεται σε μυοκαρδιακή ισχαιμία, τότε χαρακτηρίζεται ως στηθάγχη, αν η διάρκειά του είναι μέχρι 15 λεπτά, ενώ, αν συνεχιστεί για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, μιλάμε για οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου.
Στη γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση o πόνος αρχίζει συνήθως μία με δύο ώρες μετά το γεύμα και διαρκεί συνήθως κάποιες ώρες.
Πόνοι διάρκειας μικρότερης των 30 δευτερολέπτων, ανεξάρτητα από την έντασή τους, παραπέμπουν συνήθως σε αίτια άσχετα με την καρδιά.
Συνοδά συμπτώματα
Το έμφραγμα του μυοκαρδίου συνοδεύεται, στην τυπική του μορφή, από ναυτία, έμετο και έντονη εφίδρωση. Συνήθως ο ασθενής έχει μια πολύ δυσάρεστη αίσθηση, αυτή του επικείμενου θανάτου.
Η δύσπνοια είναι χαρακτηριστική σε περιπτώσεις καρδιακής βλάβης, πνευμονικής εμβολής, πλευρίτιδας (δηλαδή φλεγμονής του υπεζωκότα) αλλά και σε έντονο άγχος. Στην τελευταία περίπτωση συνυπάρχουν μουδιάσματα στα άκρα και γύρω από το στόμα.
Οι βλάβες του πεπτικού συστήματος δεν προκαλούν δύσπνοια, αλλά συνοδεύονται από ερυγές (ρεψίματα), αίσθημα βάρους στην κοιλιά και δυσπεψία.
Ανακουφιστικοί παράγοντες
Αν ο πόνος εκλύθηκε κατά τη διάρκεια σωματικής άσκησης και η διακοπή της οδηγεί στην αποδρομή του, τότε υπάρχει σοβαρή υπόνοια για ισχαιμία του μυοκαρδίου.
Η λήψη νιτρωδών (υπογλώσσια δισκία, spray) ανακουφίζει τόσο τον πόνο της στηθάγχης (εντός 2-3 λεπτών) αλλά και αυτόν που οφείλεται σε οισοφαγίτιδα (εντός 15 λεπτών περίπου).
Η λήψη αντιόξινων μπορεί να αντιμετωπίσει μόνο τον πόνο που οφείλεται σε οισοφαγίτιδα.
Αν το σκύψιμο προς τα εμπρός ελαττώνει τον πόνο, αυτό είναι ένα χαρακτηριστικό σημείο που θέτει την υποψία περικαρδίτιδας.
Από τα παραπάνω γίνεται κατανοητό ότι οι καταστάσεις που μπορούν να προκαλέσουν οπισθοστερνικό άλγος είναι πολλές και ότι υπάρχει ένας μεγάλος βαθμός αλληλεπικάλυψης στον τρόπο με τον οποίο εμφανίζονται. Κάποιες από αυτές απαιτούν επείγουσα ιατρική αντιμετώπιση και άλλες όχι.
Για να τεθεί η διάγνωση είναι απαραίτητο να υποβληθείτε σε μια σειρά εργαστηριακών εξετάσεων αφού προηγηθεί η κλινική εξέταση από τον ιατρό. Θα βοηθήσει όμως αρκετά την όλη διαδικασία αν είστε σε θέση να παράσχετε σωστές και ακριβείς πληροφορίες σε αυτόν όσον αφορά στα παραπάνω περιγραφέντα χαρακτηριστικά του πόνου.
Τελειώνοντας, θα πρέπει να τονιστεί η σημασία της πρόληψης που μπορεί να αποτρέψει την εμφάνιση πολλών από τα νοσήματα που αναφέρθηκαν. Η υγιεινή διατροφή, η τακτική σωματική άσκηση και η τέλεση των συνιστώμενων προληπτικών ελέγχων είναι απαραίτητα στοιχεία για μια όσο το δυνατόν υγιέστερη και μακροβιότερη ζωή.
