Πολλές φορές ένας καθ’ όλα φυσιολογικός άνθρωπος αισθάνεται να “φτερουγίζει” η καρδιά του. Ή μπορεί μια εξέταση ρουτίνας καρδιογραφήματος να δείξει μια έκτακτη συστολή. Όταν κάποιος ψηλαφεί τον σφυγμό του διαπιστώνει την ύπαρξη έκτακτων συστολών ως ανωμαλία ή διακοπή του κανονικού σφυγμού του.
Oι έκτακτες συστολές, θεωρούνται το συχνότερο πρόβλημα ρυθμού της καρδιάς. Tις νιώθουμε σαν στιγμιαίο φτερούγισμα ή τράνταγμα στο στήθος ενώ συχνά οι άνθρωποι περιγράφουν ότι ένιωσαν κάτι και μετά «τους φάνηκε να σταματάει για λίγο, η καρδιά τους». Πρόκειται για μία σύσπαση του καρδιακού μυ, που έρχεται λίγο πριν την ώρα της κανονικής σύσπασης, γιατί ένα έκτοπο κέντρο της καρδιάς διεγέρθηκε στιγμιαία.
Η καρδιά είναι ένα όργανο που λειτουργεί αυτόματα. Η λειτουργία της βρίσκεται υπό τον πλήρη έλεγχο του εγκεφάλου και των νευροορμονών που απελευθερώνουν το συμπαθητικό και το παρασυμπαθητικό σύστημα. Έτσι τα σκιρτήματα ή φτερουγίσματα της καρδιάς συνήθως οφείλονται συχνά σε συναισθηματικές εντολές του εγκεφάλου που διαβιβάζονται μέσω των νεύρων που φτάνουν στην καρδιά.
Ο καρδιακός ρυθμός, δηλαδή τη συστολή και διαστολή της καρδιάς παράγεται σε εξειδικευμένα κύτταρα του καρδιακού μυός και ταξιδεύουν μέσα στην καρδιά μέσω ενός δικτύου εξειδικευμένων ινών. Το ηλεκτρικό ερέθισμα παράγεται σε ένα μέρος του δεξιού κόλπου της καρδιάς που ονομάζεται φλεβόκομβος. Το ερέθισμα μετά διαχέεται στους κόλπους και τους διεγείρει (κολπική συστολή). Μετά μέσω του κολποκοιλιακού κόμβου διαχέεται στις κοιλιές που τις διεγείρει και αυτές (κοιλιακή συστολή) μέσω ειδικών ινών (όπως το δεμάτιο του His και οι ίνες του Purkinjie). Εάν για κάποια αιτία αυτή η ρυθμική διέγερση της καρδιάς διακοπεί λέμε ότι εμφανίζεται αρρυθμία.
Η απλούστερη μορφή αρρυθμίας είναι οι έκτακτες συστολές. Αυτές διαφέρουν από τις κανονικές αρρυθμίες γιατί προέρχονται από ερεθίσματα που παράγονται, όχι από το φλεβόκομβο, αλλά από άλλες περιοχές της καρδιάς. Εκτός από το φλεβόκομβο, στον μυ που αποτελεί την καρδιά, υπάρχουν και άλλοι βηματοδότες, δηλαδή κύτταρα με ιδιότητες βηματοδοτικές, που ευτυχώς δεν δραστηριοποιούνται γιατί πειθαρχούν στις εντολές του «ανωτέρου τους», στον φλεβόκομβο.
Δεν είναι όμως σπάνιο το φαινόμενο, κάποια στιγμή, ένα από αυτά τα βηματοδοτικά κύτταρα που συνήθως σιωπά να ενεργοποιηθεί. Συνηθέστατα αυτό συμβαίνει μόνο στιγμιαία. Αυτή η ενεργοποίηση οδηγεί σε μία σύσπαση της καρδιάς, μία έκτακτη συστολή που έρχεται λίγο πριν την κανονική συστολή. Και τότε η κανονική συστολή αναστέλλεται προς στιγμήν για να επανέλθει στη συνέχεια.
Αν τα ερεθίσματα προέρχονται από την περιοχή των κόλπων, οι έκτακτες συστολές ονομάζονται κολπικές (ή υπερκοιλιακές, επειδή οι κόλποι βρίσκονται πάνω από τις κοιλίες της καρδιάς). Αν τα ερεθίσματα προέρχονται από τις κοιλίες, αυτές ονομάζονται κοιλιακές. Ο διαχωρισμός αυτός έχει σημασία, γιατί ο κίνδυνος για σοβαρότερες αρρυθμίες είναι εντονότερος στην περίπτωση των κοιλιακών έκτακτων συστολών. Οι κολπικές (υπερκοιλιακές) έκτακτες συστολές είναι κατά κανόνα μια καλοήθης αρρυθμία.
Οι έκτακτες συστολές εμφανίζονται τόσο σε καρδιοπαθείς, όσο και σε άτομα χωρίς καρδιοπάθεια. Μπορεί να είναι λίγες και μεμονωμένες, μπορεί να είναι όμως και πολλές μέσα στο 24ωρο, μπορεί να είναι μονήρεις ή μπορεί να είναι και κατά ζεύγη ή τριπλέτες (δυο –δυο μαζί ή τρεις τρεις μαζί). Πάνω από 4 μαζεμένες έκτακτες συστολές θεωρείται πλέον ριπή ταχυκαρδίας. Σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να προκαλέσουν ήπια ή έντονα συμπτώματα και σε άλλες περιπτώσεις μπορεί να είναι πλήρως ασυμπτωματικές.
Οι έκτακτες συστολές είναι ένα συχνός εύρημα ακόμα και σε νεαρά υγιή άτομα, αλλά η συχνότητα τους γίνεται μεγαλύτερη όσο αυξάνει η ηλικία. Έχει βρεθεί σε διάφορες μελέτες ότι σε φυσιολογικά άτομα άνω των 60 ετών ένα ποσοστό 20% έχουν περισσότερες από 100 κολπικές έκτακτες συστολές το 24ωρο, ενώ ένα ποσοστό 5% έχει πάνω από 1.000 έκτακτες κολπικές συστολές στο 24ωρο. Ακόμη σε άτομα άνω των 40 ετών η ανεύρεση μέχρι 200 έκτακτων συστολών στο 24ωρο είναι σύνηθες εύρημα.
Πολλές φορές οι έκτακτες συστολές εμφανίζονται ή γίνονται πολύ περισσότερες ύστερα από κατάχρηση καφέ, οινοπνεύματος ή καπνού. Το ψυχολογικό στρες, το άγχος, ο φόβος και η αγωνία μπορούν επίσης να προκαλούν έκτακτες συστολές. Παρόλα αυτά μπορεί να υποκρύπτουν μερικές φορές κάποια υποκείμενη καρδιοπάθεια (ισχαιμία μυοκαρδίου, υπερτασική καρδιοπάθεια, παλαιά ή πρόσφατη μυοκαρδίτιδα, μυοκαρδιοπάθειες ή άλλες δομικές καρδιοπάθειες, ηλεκτρικές νόσους της καρδιάς, βαλβιδοπάθειες, φαρμακευτικά αίτια, ηλεκτρολυτικές διαταραχές, διαταραχές της θυρεοειδικής λειτουργίας, αναπνευστικά νοσήματα κ.α.) ενώ συχνά επιδεινώνονται σε περιπτώσεις υψηλής αρτηριακής πίεσης και λοίμωξης.
Τα κυριότερα συμπτώματα είναι αίσθημα παλμών (φτερούγισμα ή αίσθηση έντονου παλμού) ή δυσφορίας στο στήθος. Τα συμπτώματα μερικές φορές είναι πιο έντονα κατά την κατάκλιση λόγω μηχανικών αιτιών (μεγαλύτερη επιστροφή αίματος και εγγύτερη θέση της καρδιάς σε σχέση με το θωρακικό τοίχωμα στην υπτία θέση).
Επειδή οι έκτακτες συστολές δεν υπάρχουν συνεχώς, αλλά μπορεί να εμφανίζονται σε ορισμένα μόνο χρονικά διαστήματα της ημέρας, ή και πολύ αραιότερα, είναι δυνατό να μην καταγραφούν σε ένα απλό ηλεκτροκαρδιογράφημα, το οποίο έχει πολύ μικρή χρονική διάρκεια. Σε τέτοιες περιπτώσεις είναι ιδιαίτερα βοηθητική η λήψη 24ωρης συνεχούς καταγραφής του ηλεκτροκαρδιογραφήματος με συσκευή Holter για ένα 24ωρο.
