Το ρητό “ότι δεν σε σκοτώνει σε κάνει πιο δυνατό” είναι απλοϊκό και δυνητικά καταστροφικό. Ενώ είναι αλήθεια ότι μερικοί άνθρωποι που βιώνουν φρικτά γεγονότα γίνονται μετά πιο δυνατοί για να επιβιώσουν, πολλές φορές ένας πιθανός ψυχολογικός τραυματισμός μπορεί να σας κάνει να υποφέρετε για χρόνια ή δεκαετίες μετά.
Επανειλημμένες δυσάρεστες εμπειρίες μπορεί να οδηγήσουν τους ανθρώπους να αναπτύξουν μια νοοτροπία επιβίωσης, ένα είδος ανθεκτικότητας, αλλά αυτό δεν είναι σίγουρο ότι βοηθά στην ανάπτυξη μιας θετικής ψυχικής και συναισθηματικής ζωής. Σε μια πρόσφατη συνέντευξη στο BBC, ο Βρετανός συγγραφέας Lemn Sissay είπε ότι ενώ η παιδική του εμπειρία τον έκανε ισχυρότερο, δεν θα ήθελε αυτό το είδος ανθεκτικότητας στον χειρότερο εχθρό του.
Η ιδέα της ψυχικής ή συναισθηματικής αντοχής είναι καθιερωμένη από τη δεκαετία του 1960 αλλά σήμερα φαίνεται να έχει γίνει ένας πλήρης όρος για όλα τα θέματα που σχετίζονται με το στρες και το άγχος.
Από την άλλη πλευρά, η έννοια της διανοητικής ανθεκτικότητας παρέχει έναν όρο “ομπρέλα” ο οποίος, αν και καλύπτει πολλές από τις βασικές ιδέες που σχετίζονται με την ανθεκτικότητα, προσφέρει ένα πιο θετικό και στοχοθετημένο τρόπο για να βοηθήσει τους ανθρώπους να αντιμετωπίσουν τις αγχωτικές καταστάσεις.
Η βασική διαφορά είναι να μην επικεντρώνεστε στις συναισθηματικές “καταιγίδες” αλλά στην αναζήτηση ενός περιβάλλοντος στο οποίο να ευημερείτε. Η ψυχική ανθεκτικότητα υπό αυτή την έννοια είναι μια θετική ψυχολογική μεταβλητή που σχετίζεται με την επιτυχία και με ψυχολογικά ευεργετικές ιδιότητες που εκτείνονται πέραν της αντιμετώπισης του άγχους: στην εξεύρεση ευκαιριών για αυτο-ανάπτυξη.
Το “μοντέλο 4C” (Confidence, Control, Commitment,, Challenge) της διανοητικής αντοχής είναι το πιο ευρέως χρησιμοποιούμενο μοντέλο για τον προσδιορισμό και τη μέτρηση της ψυχικής σκληρότητας. Περιλαμβάνει τέσσερα στοιχεία: Εμπιστοσύνη (αυτοπεποίθηση), έλεγχος, δέσμευση (αφοσίωση) και πρόκληση.
Το αντίθετο της σκληρότητας στο μοντέλο 4Cs δεν είναι η αδυναμία, αλλά η ευαισθησία. Τα ευαίσθητα άτομα δυσκολεύονται να χειριστούν το στρες αλλά έχουν μια μοναδική και ενδιαφέρουσα άποψη του κόσμου που προσθέτει στην ποικιλία των συζητήσεων. Ενώ τα διανοητικά σκληρά άτομα μπορεί να δουν τον κόσμο σε λεπτομέρειες υψηλής ευκρίνειας, οι ευαίσθητοι άνθρωποι είναι πιο πιθανό να τον δουν ως μια ιμπρεσιονιστική περίληψη.
Και οι δύο απόψεις είναι έγκυρες και πρέπει να ενθαρρυνθούν και να τιμηθούν. Ωστόσο, τα διανοητικά σκληρά άτομα τείνουν να ευημερούν σε αγχωτικές καταστάσεις και έτσι είναι πολύ πιθανότερο να είναι σε ανώτερες κοινωνικά θέσεις, θέτοντας αυτοί την ατζέντα. Αυτή η εξέλιξη προς την κορυφή αρχίζει συχνά από το σχολείο. Υπάρχουν σαφείς ενδείξεις ότι οι πιο διανοητικά σκληροί μαθητές παίρνουν καλύτερους βαθμούς στις εξετάσεις και σε πολλές άλλες μεταβάσεις κυριαρχούν στα εκπαιδευτικά συστήματα.
Όσοι είναι εκ φύσεως διανοητικά σκληρά επωφελούνται από νεαρή ηλικία αλλά αυτό μπορεί να διδαχθεί και σε εκείνους που δεν το έχουν. Θα ήταν εξαιρετικά επωφελές εάν τα σχολεία μπορούσαν να παράσχουν καλύτερη υποστήριξη σε πιο ευαίσθητους μαθητές, αλλά, με τους μειωμένους πόρους, αυτό είναι απίθανο. Τα στοιχεία δείχνουν ότι σε έναν πληθυσμό νέων ανθρώπων ο σκληρός γίνεται πιο σκληρός και οι ευαίσθητοι γίνονται πιο ευαίσθητοι καθώς μετακινούνται στη ζωή.
Η ψυχική αντοχή μπορεί να διδαχθεί
Οι ερευνητές υποστηρίζουν ότι η διανοητική αντοχή επικαλύπτεται εννοιολογικά με άλλα χαρακτηριστικά που αναγνωρίζονται ως σημαντικά, για παράδειγμα, η ανθεκτικότητα, η ρευστότητα, η επιμονή, η αυτοεκτέλεση, η εμπιστοσύνη και το κίνητρο. Οι εκπαιδευτικοί έχουν συνήθως ενδιαφέρον για την ενθάρρυνση αυτών των θετικών ψυχολογικών χαρακτηριστικών, για να εξασφαλίσουν ότι οι σπουδαστές θα επιτύχουν ακαδημαϊκά.
Ενώ οι μελέτες σε διδύμους έχουν υποδείξει ότι υπάρχει μια γενετική πτυχή της διανοητικής αντοχής, είναι δυνατόν να διδαχτούν οι δεξιότητες ψυχικής σκληρότητας. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί μια εργαλειοθήκη τεχνικών κατάρτισης ψυχολογικών δεξιοτήτων, συμπεριλαμβανομένης της χαλάρωσης, της θετικής σκέψης, του καθορισμού στόχων και, κυρίως, μιας ακριβούς αξιολόγησης της διανοητικής αντοχής με ανατροφοδότηση.
Ένα παράδειγμα είναι το πρόγραμμα Tougher Minds, έργο του Salford Foundation σε τρία δημοτικά σχολεία της πόλης Salford, στη Μεγάλη Βρετανία. Εστιάζοντας σε μαθητές ηλικίας εννέα έως δέκα ετών, το Tougher Minds χρησιμοποιεί δραστηριότητες όπως η διδασκαλία των μαθητών για το πώς να κάνουν θετικές δηλώσεις, να εντοπίζουν τους ήρωες και τις ηρωίδες και να θέτουν αποτελεσματικούς στόχους, είτε ως ολόκληρη ομάδα είτε ατομικά. Τα αποτελέσματα αυτού του προγράμματος έδειξαν σημαντικές θετικές αλλαγές στην ψυχική αντοχή.
Πολλές πρόσφατες μελέτες έχουν αναφέρει σχέση μεταξύ ψυχολογικής ανθεκτικότητας και υγείας. Οι άνθρωποι δεν θα πρέπει να ρίχνονται στη θάλασσα για να δούμε αν θα κολυμπήσουν ή θα πνιγούν. Οι ειδικές και προσαρμοσμένες παρεμβάσεις είναι το κλειδί. Οι ερευνητές σημειώνουν ότι συζήτηση για τη διανοητική αντοχή αποτελεί μέρος της καθημερινής ομιλίας των νέων και, καθώς αυτό κάνει το θέμα λιγότερο ακαδημαϊκό, μπορεί να γίνει πιο ελκυστικό για τα παιδιά και τους εφήβους, ιδιαίτερα για εκείνους έχουν περισσότερο ανάγκη.
