Όταν ο Μαύρος Θάνατος θέριζε την Ευρώπη τον 14ο αιώνα, οι άνθρωποι έριχναν την ευθύνη στον διάβολο. Πέρασαν αιώνες για να αποκαλυφθεί ότι αιτία ήταν κάτι που φαινόταν μόνο με το μικροσκόπιο.
Για μεγάλο μέρος της ιστορίας, η ασθένεια έχει προσελκύσει υπερφυσικές εξηγήσεις. Παρόλα αυτά, οι ανθρωπολόγοι δυσκολεύονται να βρουν μια σύνδεση μεταξύ των πνευματικών πεποιθήσεων με τις πρακτικές της δημόσιας υγείας. Ωστόσο, μια νέα μελέτη που δημοσιεύθηκε το περιοδικό Proceedings of the Royal Society Β βρήκε τέτοιες συνδέσεις.
Μια διεθνής ομάδα ερευνητών αποκάλυψε ισχυρές στατιστικές ενδείξεις ότι η επικράτηση διαφόρων παθογόνων μικροβίων σχετίζεται με υψηλότερα επίπεδα πίστης στις πνευματικές δυνάμεις του καλού και του κακού.
Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι σε έναν κόσμο όπου οι αόρατοι παράγοντες μόλυνσης εξαπλώνονται ανεξέλεγκτα, η πίστη στο καλό και το κακό ενισχύουν τις δράσεις εκείνες που κρατούν τη μόλυνση στο ελάχιστο. Παρέχοντας ένα πλαίσιο για την πρόβλεψη της εξάπλωσης της μολυσματικής νόσου, η πίστη στο καλό και το κακό διευκόλυνε (ή τουλάχιστον δικαιολογούσε) τις στρατηγικές συμπεριφοράς που σχεδιάστηκαν για να περιοριστεί τη μόλυνση, σύμφωνα με τους ερευνητές.
Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, δεν λείπουν τα παραδείγματα που δείχνουν ότι θεωρούμε το “κακό” και τις ασθένειας να πηγαίνουν χέρι-χέρι. Αυτός ο σύνδεσμος δημιουργεί μερικές ενδιαφέρουσες ερωτήσεις. Θα μπορούσε η εξάπλωση μιας ασθένειας να επηρεάσει την εξέλιξη των πνευματικών πεποιθήσεων; Θα μπορούσαν αυτές οι πεποιθήσεις, με τη σειρά τους, να επηρεάσουν την εξάπλωση των παθογόνων μικροβίων;
Η ερευνητική ομάδα διενήργησε μελέτες που αναλύουν τα δεδομένα για την αναζήτηση τάσεων δείχνοντας αν αυτό που αποκαλείται moral vitalism (τάση να βλέπουμε το καλό και το κακό ως τις δυνάμεις που επηρεάζουν ανθρώπους και γεγονότα) μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο μιας μεταδοτικής ασθένειας.
Δύο μελέτες εξέτασαν τη μαγεία και την πίστη στο κακό μάτι, καθώς και την πεποίθηση σε αυτό που συνήθως αναγνωρίζουμε ως “διάβολο”. Χρησιμοποιώντας μοντέλα που συνέκριναν τις πεποιθήσεις σε διαφορετικούς πολιτισμούς με την επικράτηση παθογόνων παραγόντων, συμπεριλαμβανομένης της ελονοσίας, του τύφου και του δάγκειου πυρετού, οι ερευνητές βρήκαν ότι υπήρχε μια ισχυρή συσχέτιση. Όσο πιο επικρατούσα ήταν μια ασθένεια, τόσο πιο πιθανή ήταν η πίστη στη μαγεία, το κακό μάτι ή στο διάβολο σε εκείνο το μέρος του κόσμου. Παλαιότερες έρευνες ήδη υπονοούν πως όσο αυξάνεται ο κίνδυνος μιας ασθένειας, τόσο περισσότερο εμφανίζεται η τάση πίστης σε μια υπερφυσική δύναμη.
Μια τρίτη μελέτη σε περισσότερους από 3.100 φοιτητές από πανεπιστήμια 28 χωρών συνέβαλε στα αποτελέσματα που έδειξαν μια αρκετά ισχυρή συσχέτιση μεταξύ της πίστης στο υπερφυσικό και των συμπεριφορών που συμβάλλουν στην αποφυγή της επαφής με παθογόνους παράγοντες. Συνολικά, τα αποτελέσματα έδειξαν ότι πιστεύοντας σε σκοτεινές δυνάμεις που βλάπτουν το σώμα, οι άνθρωποι ήταν πιο πιθανό να αποφύγουν να έλθουν σε επαφή με θανατηφόρα παθογόνα, άρα αυτό που αποκαλείται moral vitalism δεν είναι μόνο πρωτόγονες δεισιδαιμονίες αλλά και λειτουργική συμπεριφορά.
Οι πεποιθήσεις περί καλού και κακού μπορεί να αντιπροσωπεύουν έναν ψυχολογικό μηχανισμό που προσδίδει προσαρμοστικό πλεονέκτημα σε περιβάλλοντα που χαρακτηρίζονται από υψηλό φορτίο παθογόνων, είπαν οι ερευνητές.
Λαμβάνοντας υπόψη ότι η τάση να βλέπουμε τον κόσμο σε αποχρώσεις του καλού και του κακού ευνοούνται στους πιο συντηρητικούς ανθρώπους και ενισχύονται περαιτέρω από την ομαδική σκέψη, δεν είναι δύσκολο να δούμε πώς ο “διάβολος” βρέθηκε περισσότερον παρών σε περιοχές που σημειώθηκαν μεγάλες καταστροφές και επιδημίες.
Η μελέτη επιβεβαιώνει τις υποψίες ότι οι πνευματικές δυνάμεις δεν επηρεάζουν μόνο τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουμε την υγεία και την ασθένεια, αλλά διαμορφώνονται από αυτές.
Φυσικά δεν είναι μόνο οι ασθένειες αλλά μια ποικιλία επιρροών που διαμορφώνουν τις πεποιθήσεις μας για τις υπερφυσικές δυνάμεις και μπορούν να φτάσουν σε ακραίες συμπεριφορές όπως το κυνήγι μαγισσών στον Μεσαίωνα, όταν η επιστήμονες δεν είχαν ακόμα ανακαλύψει τα μικρόβια ως αιτία των επιδημιών.
Η μελέτη βοηθά να κατανοήσουμε καλύτερα τα είδη των ιστορικών πιέσεων που διαμόρφωσαν τις λεπτομέρειες στις οποίες κρύβεται ο “διάβολος”. Σε έναν κόσμο όπου η επιστήμη και η θρησκεία αναφέρονται συχνά στο πώς να διαχειριστούμε την υγεία μας και την ευημερία, έχει σημασία να ξέρουμε για την αλληλεπίδραση μεταξύ πνευματικών πεποιθήσεων και εξάπλωσης των ασθενειών.
Πηγή: Explaining illness with evil: pathogen prevalence fosters moral vitalism.
