Του Sam Wren-Lewis, καθηγητή φιλοσοφίας στο University of Nottingham
Φανταστείτε δύο διαφορετικές κοινωνίες. Στην πρώτη, οι άνθρωποι τείνουν να έχουν άγχος, ένταση, να είναι ευερέθιστοι, αποσπασμένοι και απορροφημένοι με τον εαυτό τους. Στη δεύτερη τείνουν να είναι άνετοι, ανυπόμονοι, να γελούν πιο εύκολα, να προοδεύουν και είναι καθησυχασμένοι.
Η διαφορά μεταξύ αυτών των δύο φανταστικών σεναρίων είναι τεράστια. Δεν είστε μόνο πιθανότερο να είστε πιο ευτυχισμένοι στο δεύτερο σενάριο, αλλά είναι επίσης πιθανότερο να είστε πιο ασφαλείς, υγιέστεροι και να έχετε καλύτερες σχέσεις. Η διαφορά ανάμεσα σε μια ευτυχισμένη και μια δυστυχισμένη κοινωνία δεν είναι μικρή.
Πώς μπορούμε να δημιουργήσουμε μια ευτυχισμένη κοινωνία; Το βουδιστικό έθνος του Μπουτάν ήταν η πρώτη κοινωνία που καθόρισε την πολιτική του με βάση την ευτυχία των πολιτών του, ενώ ο βασιλιάς του είπε το 1972 ότι η Ακαθάριστη Εθνική Ευτυχία είναι ένα πιο σημαντικό μέτρο προόδου από το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν (ΑΕΠ). Στη συνέχεια, πολλές άλλες χώρες ακολούθησαν αυτό παράδειγμα -θέλοντας να προχωρήσουν “πέρα από το ΑΕΠ” ως μέτρο της εθνικής ευημερίας. Για παράδειγμα, το Ηνωμένο Βασίλειο ανέπτυξε ένα εθνικό πρόγραμμα ευημερίας το 2010 και έκτοτε έχει μετρήσει την ευημερία του έθνους σε 10 τομείς, όχι πολύ ανόμοια από την προσέγγιση του Μπουτάν. Πιο πρόσφατα, η Νέα Ζηλανδία εισήγαγε τον πρώτο “προϋπολογισμό ευημερίας”, με έμφαση στη βελτίωση της ευημερίας των πιο ευάλωτων ανθρώπων της χώρας. Τέτοιες πρωτοβουλίες τείνουν να συμφωνούν, σε γενικές γραμμές, με τις προϋποθέσεις που απαιτούνται για μια ευτυχισμένη κοινωνία.
Σύμφωνα με την Παγκόσμια Έκθεση Ευτυχίας, υπάρχουν 6 βασικά συστατικά για την εθνική ευτυχία: εισόδημα, προσδόκιμο ζωής, κοινωνική στήριξη, ελευθερία, εμπιστοσύνη και γενναιοδωρία. Οι σκανδιναβικές χώρες -οι οποίες συνήθως βρίσκονται στην κορυφή της παγκόσμιας κατάταξης ευτυχίας (η Φινλανδία είναι σήμερα η πρώτη)- τείνουν να τα πηγαίνουν καλά σε όλα αυτά τα μέτρα. Αντίθετα, τα έθνη που έχουν διχαστεί από τον πόλεμο, όπως το Νότιο Σουδάν, η Κεντροαφρικανική Δημοκρατία και το Αφγανιστάν, τείνουν να πηγαίνουν άσχημα.
Η ευτυχία βασίζεται πράγματι μόνο σε αυτά τα 6 βασικά συστατικά; Μάλλον όχι.
Η προσέγγιση των 6 συστατικών είναι πολύ απλή -ακόμη και δυνητικά επιβλαβής. Το πρόβλημα είναι ότι επικεντρώνεται σε ό, τι είναι η ευτυχία, και όχι στο πώς επιτυγχάνεται. Σαφώς, το μεγαλύτερο προσδόκιμο ζωής, η κοινωνική στήριξη και η εμπιστοσύνη έχουν σημασία αλλά το πώς φτάνουμε σ’ αυτά μπορεί να έχει περισσότερη σημασία. Η κατάταξη της παγκόσμιας ευτυχίας βασίζεται σε μεγάλο βαθμό σε δείκτες ικανοποίησης από τη ζωή. Αλλά δεν είναι καθόλου προφανές ότι τέτοιοι δείκτες μπορούν να οδηγήσουν σε σημαντικές διαφορές στην συναισθηματική ευημερία.
Εναλλακτικά, ίσως μπορούμε να ρωτήσουμε τους ανθρώπους τι νομίζουν ότι έχει σημασία. Η ανάπτυξη του εθνικού προγράμματος ευημερίας του Ηνωμένου Βασιλείου υιοθέτησε αυτή την προσέγγιση, διεξάγοντας ποιοτική έρευνα για την ανάπτυξη των 10 τομέων ευτυχίας. Αλλά αυτή η προσέγγιση είναι επίσης προβληματική. Πώς ξέρουμε ποιο από τα 10 πεδία είναι πιο σημαντικό; Τα πιο σημαντικά συστατικά για μια κοινότητα μπορεί να μην είναι τα ίδια για όλους. Το να ρωτάει κανείς είναι μια καλή ιδέα. Αλλά δεν μπορούμε να το κάνουμε μόνο μία φορά και στη συνέχεια να υποθέσουμε ότι η δουλειά έγινε.
Συνήθως περνάμε τη ζωή μας με μια λίστα πραγμάτων στο κεφάλι μας, τα οποία νομίζουμε ότι θα μας κάνουν ευτυχισμένους. Η επίτευξη αυτών των πραγμάτων μπορεί βεβαίως να βελτιώσει τη ζωή μας. Αλλά απατούμε τον εαυτό μας αν νομίζουμε ότι θα μας κάνουν μόνιμα ευτυχισμένους. Η ζωή είναι πολύ περίπλοκη για κάτι τέτοιο. Είμαστε ευάλωτα, ανασφαλή πλάσματα και αναπόφευκτα θα βιώνουμε απογοήτευση, απώλεια και δυστυχία. Με την αποκλειστική εστίαση στα πράγματα που νομίζουμε ότι θα μας κάνουν ευτυχισμένους, γινόμαστε τυφλοί σε άλλους τομείς της ζωής που έχουν σημασία.
Οι ψυχολόγοι αρχίζουν να εστιάζουν την προσοχή τους όχι μόνο στα συστατικά της ατομικής ευτυχίας αλλά και στις δυνατότητες που χρειάζεται ο άνθρωπος να είναι ευτυχισμένος σε αναπόφευκτα ανασφαλείς και εύθραυστες περιστάσεις. Για παράδειγμα, το λεγόμενο “δεύτερο κύμα” της θετικής ψυχολογίας ενδιαφέρεται τόσο για τα οφέλη των αρνητικών συναισθημάτων όσο και για τα θετικά. Η τάση της “σύνεσης”, εν τω μεταξύ, προτρέπει τους ανθρώπους να ξεπεράσουν τις ιδέες τους για το καλό και το κακό και αντί αυτού να μάθουν πώς να αποδεχθούν τα πράγματα όπως είναι. Αυτές οι προσεγγίσεις ανησυχούν λιγότερο για τις συνθήκες που κάνουν τους ανθρώπους ευτυχείς και ενδιαφέρονται περισσότερο για το πώς οι άνθρωποι μπορούν να επιδιώξουν την ευτυχία μέσα σε συνθήκες ανασφάλειας και αβεβαιότητας.
Όσο περισσότερο επικεντρωνόμαστε στη λίστα των επιθυμητών πραγμάτων, τόσο περισσότερο αποτυγχάνουμε να δούμε τι πραγματικά έχει σημασία. Όταν είμαστε σίγουροι για τα πράγματα που μας κάνουν ευτυχισμένους και προσπαθούμε επειγόντως να τα επιτύχουμε, αποτυγχάνουμε να εκτιμήσουμε την αξία των πραγμάτων που έχουμε ήδη και των πολλαπλών άγνωστων ευκαιριών που έχουμε ακόμα να ανακαλύψουμε. Όταν τα πράγματα πάνε αναπόφευκτα στραβά στη ζωή μας, κατηγορούμε τους άλλους ή τον εαυτό μας αντί να μάθουμε από το τι συνέβη. Οι ψυχολόγοι αρχίζουν να κατανοούν τα όρια. Τα ευτυχισμένα άτομα τείνουν να έχουν ταπεινοφροσύνη και βεβαιότητα, περιέργεια και βιασύνη, συμπόνια και ευθύνη.
Μπορούμε να εφαρμόσουμε αυτά τα ίδια μαθήματα σε εθνική κλίμακα. Η δημιουργία μιας ευτυχέστερης κοινωνίας απαιτεί όχι μόνο να προωθήσει ό, τι έχει σημασία, αλλά και να προωθήσει τις ικανότητες για να ανακαλύψει τι είναι αυτό που έχει σημασία. Αυτό το γνωρίζουμε σε θεσμικό επίπεδο. Στην εκπαίδευση, γνωρίζουμε ότι είναι σημαντικό να προωθήσουμε την περιέργεια και την αγάπη της μάθησης καθώς και τα καλά αποτελέσματα των εξετάσεων. Στον ακαδημαϊκό χώρο, γνωρίζουμε ότι αν και μπορούμε να ανακαλύψουμε σημαντικές επιστημονικές αλήθειες, οι τρέχουσες επιστημονικές θεωρίες θα μπορούσαν να ξεπεραστούν από άλλες και πρέπει να είμαστε ανοικτοί.
Η δημιουργία μιας ευτυχισμένης κοινωνίας δεν εξαρτάται μόνο από τη δημιουργία των κατάλληλων συνθηκών. Εξαρτάται επίσης από τη δημιουργία των κατάλληλων θεσμών και διαδικασιών για την ανακάλυψη αυτών των συνθηκών. Η ειρωνεία είναι ότι τα μέλη μιας ευτυχισμένης κοινωνίας που περιγράφονται στην αρχή του άρθρου, πιθανώς εστιάζουν λιγότερο σε αυτά που τους κάνουν ευτυχισμένους και εστιάζουν περισσότερο στην εξερεύνηση του τι έχει σημασία -με ταπεινότητα, περιέργεια και συμπόνια. Για να δημιουργήσουμε πραγματικά μια ευτυχισμένη κοινωνία, χρειαζόμαστε μέτρα και θεσμούς που κάνουν το ίδιο πράγμα.
Πηγή: The Conversation
