Το σύνδρομο της ψευδεπίγραφης επιτυχίας ή σύνδρομο του απατεώνα (impostor syndrome) δεν είναι τόσο σπάνιο μεταξύ των επιτυχημένων. Οι έρευνες δείχνουν ότι το 70% του πληθυσμού έχει βιώσει το σύνδρομο αυτό κάποια στιγμή στη ζωή του.
Το σύνδρομο του απατεώνα είναι ένας όρος που επινοήθηκε το 1978 από τις κλινικούς ψυχολόγους Pauline R. Clance και Suzanne Α. Imes. Αναφέρεται σε φιλόδοξα άτομα που έχουν έναν επίμονο φόβο ότι θα εκτεθούν ως “απατεώνες”. Παρά τα εξωτερικά στοιχεία της ικανότητας τους, όσοι έχουν το σύνδρομο παραμένουν πεπεισμένοι ότι είναι απατεώνες. Ορισμένες μελέτες δείχνουν ότι το σύνδρομο του απατεώνα είναι συχνό μεταξύ των επιτυχημένων γυναικών. Ορισμένες γυναίκες με υψηλές επιδόσεις τείνουν να πιστεύουν ότι δεν είναι έξυπνες αλλά υπερεκτιμημένες.
Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν ανησυχούν για αυτό το σύνδρομο όταν συμμετέχουν σε μια μικρή “θεραπεία” λιανικών αγορών, αλλά σύμφωνα με μια εκπληκτική νέα μελέτη, τα πράγματα δεν είναι πάντα έτσι.
Μια ανασκόπηση εξέτασε τα συναισθήματα που προκύπτουν έπειτα από μια αγορά πολυτελών αγαθών και υπηρεσιών, διαπιστώνοντας πως οι καταναλωτές δεν ένιωθαν τελικά χαρά και ικανοποίηση. Αντιθέτως, το συναίσθημα που τους κατέκλυζε ήταν η αμφιβολία και η ανασφάλεια ότι έκαναν πέταξαν μέρος των χρημάτων τους.
Κοσμήματα, ακριβά αυτοκίνητα και λοιπά είδη πολυτελείας μπορούν να επιβεβαιώσουν το οικονομικό στάτους ενός καταναλωτή. Τι αισθάνεται όμως μετά την αγορά; Μπορεί η απόκτηση ενός αγαθού πολυτελείας να φέρει αισθήματα πληρότητας και αληθινής ευχαρίστησης;
Την απάντηση αναζήτησε μια ομάδα ερευνητών από το Πανεπιστήμιο της Βοστώνης, εξετάζοντας τα πορίσματα 9 μελετών με αντικείμενο καταναλωτές ακριβών θεαμάτων και πολυτελών υλικών αγαθών, όπως συχνούς θεατές της Opera Metropolitan, πελάτες του οίκου Louis Vuitton της Νέας Υόρκης και παραθεριστές σε ακριβά θέρετρα.
Σύμφωνα με την ερευνητική ομάδα, η σπατάλη σε τέτοια είδη πολυτελείας γίνονται συχνά αντιληπτές από τους καταναλωτές ως κάτι που δεν αξίζει πραγματικά.
«Η πολυτέλεια είναι δίκοπο μαχαίρι. Ενώ οι δαπανηρές αγορές επιβεβαιώνουν το οικονομικό κύρος του καταναλωτή, μπορούν την ίδια στιγμή να προκαλέσουν μια αίσθηση ανασφάλειας και έλλειψης αυθεντικότητας, αυτό που θα λέγαμε “σύνδρομο του απατεώνα εξαιτίας της κατανάλωσης πολυτελών αγαθών”», γράφει η Nailya Ordabayeva, αναπληρώτρια Καθηγήτρια Μάρκετινγκ στο College Carroll School of Management της Βοστώνης και επικεφαλής της έρευνας.
Κατά την κατανάλωση πολυτελών προϊόντων και υπηρεσιών, οι άνθρωποι καταλήγουν να αισθάνονται «ψεύτικοι» και λιγότερο αυθεντικοί, σε σχέση με αυτό που αισθάνονται όταν κάνουν οικονομικότερες αγορές αγαθών και υπηρεσιών. Για παράδειγμα, μια γυναίκα δήλωσε πως αισθανόταν ντροπή όση ώρα φορούσε ένα χρυσό περιδέραιο με διαμάντια που είχε αγοράσει, επειδή δεν ήταν του χαρακτήρα της να φορά πολυτελή κοσμήματα παρά την οικονομική της άνεση.
Το φαινόμενο αυτό είναι γνωστό ως το «σύνδρομο του απατεώνα», μια κατάσταση που δεν περιλαμβάνεται στις ψυχικές διαταραχές ωστόσο αφορά την ψυχολογία του ατόμου και περιγράφει την ανικανότητά του να αποδεχθεί πως αξίζει ό,τι έχει επιτύχει ή αποκτήσει, από τον φόβο μήπως αποδειχθεί απάτη. Τα άτομα που πάσχουν από το σύνδρομο, παραμένουν πεπεισμένα πως δεν αξίζουν και ό,τι καλό έχουν αποκτήσει ή κατορθώσει, ότι όλα οφείλονται στην τύχη ή κάποιο άδικο προνόμιο.
«Οι έμποροι αγαθών και υπηρεσιών πολυτελείας όπως και οι αγοραστές τους, πρέπει να γνωρίζουν αυτό το ‘αγκάθι’ της πολυτέλειας, καθώς το αποπνικτικό συναίσθημα που προκύπτει από τέτοιες συναλλαγές μειώνει την απόλαυση και την ευτυχία των καταναλωτών», δήλωσε η Ordabayeva.
