To χρώμιο είναι ένα αμφισβητούμενο ιχνοστοιχείο. Το παίρνουμε από τη διατροφή μας σε πολύ μικρές ποσότητες ενώ η απορρόφηση από τον οργανισμό είναι επίσης πολύ μικρή. Είναι άγνωστο αν πράγματι ο ανθρώπινος οργανισμός έχει ανάγκη αυτό το μέταλλο. Μέχρι σήμερα θεωρείται ότι οι ενήλικες έχουν ανάγκη από 21 έως 35 μικρογραμμάρια (mcg) χρωμίου ημερησίως αλλά δεν υπάρχουν ισχυρές αποδείξεις γι’ αυτό.
Πάντως, ορισμένες μελέτες έχουν δείξει ότι το χρώμιο μπορεί να έχει οφέλη στην περίπτωση του διαβήτη τύπου 2. Εκτός από αυτό, μπορεί να υπάρχει και κάποιο ενδεχόμενο όφελος στο αδυνάτισμα. Ωστόσο δεν έχει βρεθεί με βεβαιότητα ότι το χρώμιο έχει όφελος για το σώμα, όπως συμβαίνει με άλλα μέταλλα π.χ. τον σίδηρο και τον χαλκό. Το γεγονός ότι φαίνεται να υπάρχει όφελος στην περίπτωση του διαβήτη τύπου 2 δεν σημαίνει ότι το μέταλλο είναι απαραίτητο θρεπτικό στοιχείο.
To χρώμιο διατίθεται ως διατροφικό συμπλήρωμα στην αγορά με τον ισχυρισμό ότι ωφελεί στην περίπτωση του διαβήτη και στην προσπάθεια απώλειας βάρους, ωστόσο μπορεί να υπάρχουν παρενέργειες με τη μεγάλη κατανάλωση χρωμίου. Μια αυστραλιανή μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2015 βρήκε ότι η μακροχρόνια λήψη πικολινικού χρωμίου -μιας μορφής χρωμίου- αυξάνει τον κίνδυνο για καρκίνο στα ποντίκια. Το πικολινικό χρώμιο εισέρχεται στα κύτταρα του σώματος, όπου μετατρέπεται, εν μέρει, σε μια χημική ουσία που προκαλεί καρκίνο. Ορισμένα συμπληρώματα διατροφής περιέχουν ακόμη και 500 mcg ανά ταμπλέτα -θεωρείται ότι μέχρι τα 200 mcg είναι ασφαλές. Ο επικεφαλής αυτής της μελέτης Δρ. Lindsay Wu ανέφερε ότι δεν υπάρχει λόγος πρόσληψης διατροφικών συμπληρωμάτων και ότι δεν έχει βρεθεί το χρώμιο να παίζει ρόλο στο σώμα. «Επιπλέον, το να γνωρίζουμε ότι μετατρέπεται σε μια μορφή που προκαλεί καρκίνο μέσα στο σώμα είναι αρκετά ανησυχητικό, επομένως συνιστούμε στους ανθρώπους να σταματήσουν να παίρνουν αυτά τα συμπληρώματα», είπε ο Wu.
Πρέπει ωστόσο να διευκρινιστεί ότι η μελέτη αυτή αφορούσε το πικολινικό χρώμιο. Επίσης αφορούσε μακροχρόνια λήψη σε ποντίκια. Ενδεχομένως να χρειάζονται 10 έως 40 χρόνια για να αναπτυχθούν στο σώμα οι καρκίνοι που προκαλεί το πικολινικό χρώμιο. Ακόμα και αν η πρόσληψη δεν είναι μεγάλη, το μέταλλο έχει τη δυνατότητα να συσσωρεύεται στο σώμα, σύμφωνα με τους ερευνητές της μελέτης, όπως π.χ. στα λιποκύτταρα.
Τι είναι το χρώμιο
Το χρώμιο κατατάσσεται στα λεγόμενα βαρέα μέταλλα (π.χ. χαλκός, νικέλιο, μόλυβδος κλπ) που συχνά διαρρέουν από χημικά εργοστάσια, αγροκτήματα ή εργοστάσια. Χρησιμοποιείται σε ορισμένες μεταλλικές κατασκευές, για παράδειγμα, τα μαχαίρια και τα πιρούνια που είναι κατασκευασμένα από ανοξείδωτο χάλυβα και δεν σκουριάζουν έχουν μια ανάμειξη σιδήρου και χρωμίου.
Το είδος που βρίσκουμε στις τροφές ή τα συμπληρώματα διατροφής είναι γνωστό ως τρισθενές ή χρώμιο 3+, ενώ η μορφή που εκπέμπεται από τη βιομηχανική ρύπανση ονομάζεται εξασθενές ή χρώμιο 6+. Το εξασθενές εμφανίζεται φυσικά, και υποβάλλεται σε επεξεργασία χρησιμοποιούμενο σε βαφές υφασμάτων, χρώματα, μελάνια και πλαστικά, καθώς και για τη βυρσοδεψία και το φινίρισμα μετάλλων -είναι καρκινογόνο, προκαλώντας, μεταξύ άλλων, καρκίνο του πνεύμονα και της μύτης.
Το χρώμιο συσσωρεύεται κυρίως στο συκώτι, τον σπλήνα, τους μύες και τα οστά. Στο αίμα, το μεγαλύτερο μέρος του συνδέεται με πρωτεΐνες, ιδιαίτερα με την τρανσφερίνη, ενώ περίπου το 5% παραμένει αδέσμευτο.
Είναι ένα ωφέλιμο θρεπτικό συστατικό;
Δεν γνωρίζουμε πολλά για την ποσότητα του χρωμίου που χρειάζεται ο οργανισμός, ούτε αν πράγματι το χρειαζόμαστε. Το 2001, το αμερικανικό Food and Nutrition Board των National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine, θεώρησε ότι το χρώμιο είναι απαραίτητο θρεπτικό συστατικό με βάση τις ιδιότητες που έχει σχετικά με τη δράση της ινσουλίνης. Στην αξιολόγηση αυτή, θεωρήθηκε ότι η επαρκής πρόσληψη χρωμίου για ηλικίες εννιά ετών και άνω κυμαίνεται σε 21- 25 mcg την ημέρα για τις γυναίκες και σε 25-35 mcg για τους άνδρες.
Για βρέφη και παιδιά, η συνιστώμενη ημερήσια πρόσληψη είναι:
Έως 6 μήνες: 0,2 mcg.
Από 7 έως 12 μήνες: 5,5 mcg.
Από 1 έως 3 χρόνια: 11 mcg.
Από 4 έως 8 ετών: 15 mcg.
Ωστόσο, η έλλειψη χρωμίου δεν φαίνεται προκαλεί ανωμαλίες οι οποίες μπορούν να αντιστραφούν με προσθήκη χρωμίου. Το 2014, το European Food Safety Authority Panel, ύστερα από αίτημα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για να τεθούν συνιστώμενες ποσότητες, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι δεν υπάρχουν πειστικά στοιχεία που να δείχνουν ότι το χρώμιο είναι απαραίτητο θρεπτικό συστατικό στα ζώα και άρα ο καθορισμός συστάσεων πρόσληψης χρωμίου είναι ακατάλληλος. Επίσης αναφέρθηκε ότι: «Στη μόνη μελέτη για την οποία υπήρχαν διαθέσιμες πληροφορίες σχετικά με τη συνολική πρόσληψη χρωμίου, δεν υπήρχε διαφορά στις παραμέτρους του μεταβολισμού της γλυκόζης των νορμογλυκαιμικών ατόμων μεταξύ του εικονικού φαρμάκου και των συμπληρωμάτων χρωμίου». Από την άλλη πλευρά, σύμφωνα με τα αμερικανικά National Institutes of Health (NIH), το χρώμιο μπορεί να παίζει ρόλο στον μεταβολισμό των υδατανθράκων, των λιπιδίων και των πρωτεϊνών ενισχύοντας τη δράση της ινσουλίνης.
Διατροφή και βιοδιαθεσιμότητα
Το χρώμιο υπάρχει σε πολλές τροφές, όπως οστρακοειδή, λαχανικά, κρέατα, σιτηρά, φρούτα, και ξηρούς καρπούς.
- Οστρακοειδή: Τα μύδια έχουν 128 mcg χρωμίου ανά 100 γραμμάρια και τα στρείδια 57 mcg.
- Λαχανικά: Το μπρόκολο είναι μια πλούσια πηγή. Μια κούπα βραστό μπρόκολο (150 γραμμάρια) έχει περίπου 57 mcg. Μια κούπα πατάτες έχει 2,7 mcg και μια κούπα φασολάκια 2,2 mcg.
- Χυμός σταφυλιού: Περιέχει περίπου 7,5 mcg ανά 240 mL. Tο κόκκινο κρασί από 1,7 μg έως 21,4 mcg ενώ το λευκό κρασί από 1,6 mcg έως 10,5 mcg.
- Κρέας: Από τα κρέατα, το πλουσιότερο σε χρώμιο είναι το μοσχάρι, με περίπου 2 mcg η μερίδα (85 γραμμάρια), ενώ το κοτόπουλο έχει 0,5 mcg ανά μερίδα και η γαλοπούλα 1,7 mcg.
- Αλεύρι ολικής άλεσης: Περιέχει 21 mcg χρώμιο ανά 100 γραμμάρια.
- Βραζιλιάνικα φιστίκια (Brazil Nuts): Μια χούφτα 10 φιστικιών Βραζιλίας παρέχει 10 mcg.
- Χυμός πορτοκαλιού: Περιέχει 2,2 mcg.
- Χυμός ντομάτας: Περιέχει 1,5 mcg.
- Μήλα: Ένα μέσο μήλο περιέχει 1,4 mcg.
- Μητρικό γάλα: Περίπου 0,25 mcg το λίτρο.
Οι ποσότητες χρωμίου στα τρόφιμα ποικίλλουν σε μεγάλο βαθμό ανάλογα με το έδαφος και το νερό, καθώς και τις γεωργικές και παραγωγικές διαδικασίες που χρησιμοποιήθηκαν. Στα φυτά, παίζει ρόλο η περιεκτικότητα του εδάφους σε χρώμιο και στο κρέας η περιεκτικότητα των τροφών των ζώων. Η ποσότητα χρωμίου μπορεί να κυμαίνεται 50 φορές στα πλιγούρια βρώμης. Επίσης, το χρώμιο μπορεί να μεταφερθεί στα τρόφιμα από τηγάνια και ταψιά με το μαγείρεμα. Πάντως, το σώμα δεν απορροφά καλά το χρώμιο είτε προέρχεται από τα τρόφιμα είτε από τα συμπληρώματα διατροφής. Η διατροφική απορρόφησή του είναι πολύ χαμηλή και κυμαίνεται από 0,4% έως 2,5%.
Τα περισσότερα συμπληρώματα πολυβιταμινών / ανόργανων συστατικών περιέχουν χρώμιο, συνήθως 35-120 mcg. Υπάρχουν και αυτά που περιέχουν μόνο χρώμιο παρέχοντας από 200 mcg έως 1.000 mcg. Τα συμπληρώματα περιέχουν διάφορες μορφές χρωμίου, όπως πικολινικό χρώμιο, νικοτινικό χρώμιο, πολυνικοτινικό χρώμιο, χλωριούχο χρώμιο και ιστιδινικό χρώμιο. Η απορρόφηση από το πικολινικό χρώμιο είναι περίπου 1,2% ενώ από το χλωριούχο χρώμιο είναι μόνο 0,4% -στο πικολινικό χρώμιο, ένα άτομο χρωμίου συνδέεται με τρία μόρια πικολινικού οξέος.
Μπορεί να βοηθήσει τους διαβητικούς τύπου 2;
Ορισμένα μέταλλα όπως το χρώμιο, το μαγνήσιο και το ασβέστιο διερευνώνται ως προς το αν μπορούν να βοηθήσουν στη αντιμετώπιση του διαβήτη τύπου 2. Υπάρχουν ενδείξεις ότι το χρώμιο μπορεί να βελτιώσει την ευαισθησία στην ινσουλίνη στα διαβητικά άτομα. Συνδέεται με ένα ολιγοπεπτίδιο, σχηματίζοντας μια ουσία που λέγεται χρωμοδουλίνη (chromodulin) η οποία θεωρείται ότι ενεργοποιεί τον υποδοχέα της ινσουλίνης στα κύτταρα. Η ινσουλίνη παίζει σημαντικό ρόλο στην προώθηση της γλυκόζης μέσα στα μυϊκά κύτταρα, τα ηπατικά κύτταρα και τα λιποκύτταρα. Τα άτομα με διαβήτη τύπου 2 έχουν προβλήματα με τη φυσιολογική λειτουργία της ινσουλίνης τους.
Η έρευνα δείχνει ότι η λήψη συμπληρωμάτων πικολινικού χρωμίου μπορεί να μειώσει το σάκχαρο του αίματος στους διαβητικούς τύπου 2. Μια μελέτη διαπίστωσε ότι η λήψη 200 mcg χρωμίου την ημέρα επί 16 εβδομάδες μείωσε τη γλυκόζη του αίματος και αύξησε την απόκριση των κυττάρων στην ινσουλίνη. Άλλες μελέτες έδειξαν ότι τα άτομα με υψηλότερο σάκχαρο στο αίμα και χαμηλότερη ευαισθησία στην ινσουλίνη μπορεί να ανταποκρίνονται καλύτερα στα συμπληρώματα χρωμίου. Σε μια μελέτη που περιέλαβε πάνω από 62.000 ενήλικες, η πιθανότητα εμφάνισης διαβήτη τύπου 2 ήταν 27% χαμηλότερη σε σχέση με εκείνους που λάμβαναν συμπληρώματα χρωμίου. Ωστόσο, άλλες μελέτες για τρεις ή περισσότερους μήνες που χρησιμοποίησαν συμπληρώματα χρωμίου δεν έδειξαν βελτίωση του σακχάρου στο αίμα. Συνεπώς, έχουν παρατηρηθεί οφέλη από τη λήψη των συμπληρωμάτων χρωμίου σε άτομα με διαβήτη τύπου 2, αλλά όχι σε κάθε περίπτωση.
Χρώμιο, όρεξη και αδυνάτισμα
Ορισμένες μελέτες έχουν εξετάσει αν το πικολινικό χρώμιο είναι χρήσιμο στην καταστολή της όρεξης. Σε μια μελέτη οκτώ εβδομάδων, τα 1.000 mcg την ημέρα πικολινικού χρωμίου, μείωσαν την όρεξη σε υπέρβαρες γυναίκες. Οι ερευνητές είπαν ότι αυτό το αποτέλεσμα μπορεί να οφείλεται σε επίδραση του χρωμίου στον εγκέφαλο.
Άλλες μελέτες εξέτασαν άτομα με βουλιμική διαταραχή ή κατάθλιψη, καθώς αυτές οι ομάδες θα μπορούσαν ενδεχομένως να ωφεληθούν. Μια μελέτη οκτώ εβδομάδων ανέθεσε σε 113 άτομα με κατάθλιψη να λάβουν είτε 600 mcg πικολινικού χρωμίου την ημέρα είτε εικονικό φάρμακο. Διαπιστώθηκε ότι η όρεξη μειώθηκε με το χρώμιο. Επιπλέον, μια μικρή μελέτη διαπίστωσε πιθανά οφέλη σε άτομα με βουλιμική διαταραχή. Μια καθημερινή δοσολογία από 600 έως 1.000 mcg φάνηκε ότι μπορεί να οδηγεί σε μείωση της συχνότητας των επεισοδίων υπερβολικής κατανάλωσης και των συμπτωμάτων κατάθλιψης.
Το 2013, μια ανάλυση εξέτασε εννιά μελέτες που συνολικά περιέλαβαν 622 υπέρβαρα ή παχύσαρκα άτομα. Σε αυτές τις μελέτες χρησιμοποιήθηκαν δόσεις έως 1.000 mcg χρωμίου την ημέρα. Το πικολινικό χρώμιο επέφερε μικρή απώλεια βάρους, κατά μέσο όρο 1,1 κιλά, μετά από 12-16 εβδομάδες. Οι ερευνητές είπαν ότι ο αντίκτυπος αυτής της απώλειας βάρους ήταν αμφισβητήσιμος και ότι η αποτελεσματικότητα του συμπληρώματος ήταν ασαφής.
Ενδεχόμενες παρενέργειες
Με βάση τις εργαστηριακές μελέτες, ορισμένοι ερευνητές έχουν αμφισβητήσει την ασφάλεια του πικολινικού χρωμίου, λέγοντας ότι ο τρόπος επεξεργασίας αυτής της μορφής χρωμίου από το σώμα μπορεί να παράγει ελεύθερες ρίζες -και συγκεκριμένα ρίζες υδροξυλίου– που είναι επιβλαβείς. Όπως ήδη έχει αναφερθεί, η μακροχρόνια λήψη πικολινικού χρωμίου αυξάνει τον κίνδυνο καρκίνου στα ποντίκια. Οι αρνητικές επιπτώσεις ίσως να εμφανίζονται μόνο όταν καταναλώνεται η μορφή του πικολινικού χρωμίου. Επίσης, έχουν εκφραστεί ανησυχίες ότι η μεγάλη πρόσληψη χρωμίου μπορεί να συνδέεται με την ραβδομυόλυση, μια ασθένεια κατά την οποία καταστρέφονται οι μύες. Σε μια περίπτωση αναφέρθηκαν σοβαρά νεφρικά προβλήματα από μια 33χρονη γυναίκα που λάμβανε 1.200 έως 2.400 mcg την ημέρα πικολινικό χρώμιο με σκοπό να αδυνατίσει.
