Μπορεί να σας εκπλήξει αν μάθετε ότι η κατανάλωση ζάχαρης μειώνεται σταθερά από το 2008. Αυτό συμβαίνει διότι μειώθηκε η δημοτικότητα των υδατανθράκων και ειδικότερα της ζάχαρης.
Η μείωση της πρόσληψης ζάχαρης έχει σαφή οφέλη για την υγεία, συμπεριλαμβανομένης της πρόσληψης μειωμένων θερμίδων, η οποία μπορεί να βοηθήσει στην απώλεια βάρους και τη βελτίωση της οδοντικής υγείας.
Αλλά οι άνθρωποι μερικές φορές αναφέρουν παρενέργειες όταν προσπαθούν να τρώνε λιγότερη ζάχαρη, συμπεριλαμβανομένων των πονοκεφάλων, της κόπωσης ή της αδιαθεσίας, οι οποίες είναι συνήθως προσωρινές. Ο λόγος αυτών των παρενεργειών δεν είναι καλά κατανοητός. Αλλά είναι πιθανό ότι αυτά τα συμπτώματα σχετίζονται με το πώς αντιδρά ο εγκέφαλος όταν εκτίθεται σε ζαχαρούχα τρόφιμα -και με τη βιολογία της “ανταμοιβής”.
Οι υδατάνθρακες έρχονται σε διάφορες μορφές, συμπεριλαμβανομένων των σακχάρων, οι οποίες εμφανίζονται σε πολλά τρόφιμα, όπως η φρουκτόζη στα φρούτα και λακτόζη στο γάλα. Η ζάχαρη -γνωστή ως σακχαρόζη- βρίσκεται σε ζαχαρότευτλα, στο σιρόπι σφενδάμου, ακόμα και στο μέλι.
Καθώς η μαζική παραγωγή τροφίμων έχει γίνει ο κανόνας, η σακχαρόζη και τα άλλα σάκχαρα προστίθενται στα τρόφιμα για να τα κάνουν πιο γλυκά. Πέρα από τη βελτιωμένη γεύση, η ζάχαρη έχει βαθιές βιολογικές επιδράσεις στον εγκέφαλο, τόσο που ορισμένοι πιστεύουν ότι μπορεί κάποιος να είναι εθισμένος στη ζάχαρη -αν και αυτό είναι υπό έρευνα.
Η σακχαρόζη ενεργοποιεί τους γλυκούς υποδοχείς της γεύσης στο στόμα και τελικά οδηγεί στην απελευθέρωση της ντοπαμίνης στον εγκέφαλο. Η ντοπαμίνη είναι ένας νευροδιαβιβαστής, που σημαίνει ότι είναι ένα χημικό που περνάει μηνύματα μεταξύ νεύρων στον εγκέφαλο. Όταν είμαστε εκτεθειμένοι σε ένα ερέθισμα ανταμοιβής, ο εγκέφαλος ανταποκρίνεται με την απελευθέρωση ντοπαμίνης η οποία ονομάζεται χημικό της “ανταμοιβής”. Η ανταμοιβή διέπει τη συμπεριφορά μας, που σημαίνει ότι οδηγούμε να επαναλάβουμε τις συμπεριφορές που προκάλεσαν την απελευθέρωση της ντοπαμίνης την πρώτη φορά. Η ντοπαμίνη μπορεί να μας οδηγήσει να αναζητήσουμε το ίδιο φαγητό.
Πειράματα σε ζώα και ανθρώπους έχουν δείξει πόσο βαθιά η ζάχαρη ενεργοποιεί αυτές τις οδούς ανταμοιβής. Η έντονη γλυκύτητα ξεπερνάει ακόμη και την κοκαΐνη από την άποψη της ανταμοιβής που προκαλεί. Είναι ενδιαφέρον ότι η ζάχαρη είναι σε θέση να ενεργοποιήσει τις διαδρομές ανταμοιβής στον εγκέφαλο είτε καταναλώνεται από το στόμα είτε εισάγεται στην κυκλοφορία του αίματος, όπως φαίνεται σε μελέτες σε ποντίκια. Αυτό σημαίνει ότι τα αποτελέσματά της είναι ανεξάρτητα από τη γλυκιά γεύση.
Σε αρουραίους, υπάρχουν ισχυρά στοιχεία που υποδηλώνουν ότι η κατανάλωση σακχαρόζης μπορεί στην πραγματικότητα να αλλάξει τις δομές στον εγκέφαλο που ενεργοποιεί η ντοπαμίνη καθώς και να μεταβάλλει τη συναισθηματική επεξεργασία και την τροποποίηση της συμπεριφοράς, τόσο στα ζώα όσο και στους ανθρώπους.
Είναι προφανές ότι η ζάχαρη μπορεί να έχει ισχυρή επίδραση, γι’ αυτό δεν προκαλεί έκπληξη να βλέπουμε αρνητικές επιπτώσεις όταν τρώμε λιγότερη ζάχαρη ή την αφαιρέσουμε από τη διατροφή μας εντελώς. Είναι κατά τη διάρκεια αυτής της πρώιμης “στέρησης της ζάχαρης” που έχουν αναφερθεί τα ψυχικά και σωματικά συμπτώματα, συμπεριλαμβανομένης της κατάθλιψης, του άγχους, της ομίχλης εγκεφάλου, της λαχτάρας, παράλληλα με πονοκεφάλους, κόπωση και ζάλη. Αυτό σημαίνει ότι η διακοπή της κατανάλωσης της ζάχαρης μπορεί να σας κάνει να αισθάνεστε δυσάρεστα, τόσο διανοητικά όσο και σωματικά.
Η βάση για αυτά τα συμπτώματα δεν έχει μελετηθεί εκτενώς αλλά συνδέονται με τις οδούς ανταμοιβής στον εγκέφαλο. Αν και η ιδέα του “εθισμού της ζάχαρης” είναι αμφιλεγόμενη, τα αποδεικτικά στοιχεία σε αρουραίους έδειξαν ότι όπως και άλλες εθιστικές ουσίες, η ζάχαρη είναι σε θέση να προκαλέσει άγχος, επιθυμία και συμπτώματα στέρησης. Άλλες έρευνες στα ζώα έδειξαν ότι τα συμπτώματα στέρησης και η υποτροπή είναι παρόμοιες με εκείνες των ναρκωτικών. Αλλά το μεγαλύτερο μέρος της έρευνας που υπάρχει σε αυτόν τον τομέα αφορά σε ζώα, οπότε είναι δύσκολο να πούμε αν είναι το ίδιο για τον άνθρωπο. Πάντως, οι οδοί ανταμοιβής στον ανθρώπινο εγκέφαλο παρέμειναν αμετάβλητες κατά την εξέλιξη των ζώων -και πιθανότατα πολλοί οργανισμοί έχουν παρόμοιες οδούς ανταμοιβής στον εγκέφαλό τους. Αυτό σημαίνει ότι οι βιολογικές επιπτώσεις της στέρησης της ζάχαρης που παρατηρούνται στα ζώα είναι πιθανόν να εμφανίζονται σε κάποιο βαθμό και στον άνθρωπο. Μια αλλαγή στο χημικό ισοζύγιο του εγκεφάλου είναι σχεδόν σίγουρα πίσω από τα συμπτώματα που αναφέρονται στους ανθρώπους που κόβουν ή μειώνουν τη ζάχαρη.
Εκτός από την εμπλοκή της στην ανταμοιβή, η ντοπαμίνη ρυθμίζει επίσης τον ορμονικό έλεγχο, τη ναυτία, τον εμετό και το άγχος. Καθώς η ζάχαρη αφαιρείται από τη διατροφή, η ταχεία μείωση των επιδράσεων της ντοπαμίνης στον εγκέφαλο θα παρεμβαίνει στην κανονική λειτουργία πολλών διαφορετικών διαδρομών του εγκεφάλου, εξηγώντας γιατί οι άνθρωποι αναφέρουν αυτά τα συμπτώματα. Παρόλο που η έρευνα σχετικά με την απόσυρση της ζάχαρης είναι περιορισμένη, μια μελέτη έχει παράσχει αποδείξεις συμπτωμάτων απόσυρσης και αυξημένης επιθυμίας μετά την απομάκρυνση της ζάχαρης από τη δίαιτα των υπέρβαρων και παχύσαρκων εφήβων.
Όπως και με οποιαδήποτε διατροφική αλλαγή, η επιμονή είναι το κλειδί. Αν θέλετε να μειώσετε τη ζάχαρη από τη διατροφή σας μακροπρόθεσμα, να είστε σε θέση να περάσετε από τις πρώτες δύσκολες εβδομάδες είναι ζωτικής σημασίας. Είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε, ωστόσο, ότι η ζάχαρη δεν είναι “κακή” αυτή καθεαυτή αλλά ότι πρέπει να καταναλωθεί με μέτρο παράλληλα με μια υγιεινή διατροφή -η άσκηση επίσης πρέπει να είναι σχεδόν καθημερινή.
