Γράφει ο Θεόδωρος Μουγιάκος, ψυχίατρος
Η σχέση μεταξύ των ψυχιατρικών διαταραχών και της κεφαλαλγίας (πονοκεφάλου) είναι πλέον ευρέως γνωστή, αν και ο μηχανισμός αυτής της σύνδεσης παραμένει σε μεγάλο βαθμό υποθετικός. Οι συχνότερες συνοσηρές ψυχιατρικές παθήσεις είναι η Μείζονα Κατάθλιψη, η Διπολική Διαταραχή και οι Αγχώδεις Διαταραχές.
Είναι απαραίτητη η αναγνώριση του ρόλου των ψυχολογικών παραγόντων στην αντιμετώπιση ασθενών με κεφαλαλγία, καθώς είναι πιθανοί παράγοντες πυροδότησης κρίσεων κεφαλαλγίας αλλά και σημαντικές αιτίες ψυχολογικής επιβάρυνσης σε αυτούς τους ασθενείς.
Η θεωρία της «συγκαλυμμένης κατάθλιψης» (masked depression), ή αλλιώς η κατάθλιψη η οποία εκδηλώνεται με συμπτώματα άλλα από συναισθηματικά, είχε συνδεθεί με την εμφάνιση ψυχογενών ή/και χρόνιων κεφαλαλγιών. Η θεώρηση αυτή έχασε έδαφος στη σύγχρονη βιβλιογραφία. Έτσι από τις αρχές της δεκαετίας του 90, η εμφάνιση τέτοιων συμπτωμάτων αναγνωρίστηκε ως «ψυχιατρική συνοσηρότητα». Ως συνοσηρότητα εννοούμε την εμφάνιση διαφορετικών νοσολογικών οντοτήτων στον ίδιο ασθενή με συχνότητα μεγαλύτερη από την συχνότητα εμφάνισης της κάθε μιας ξεχωριστά.
Κεφαλαλγία τύπου τάσεως
Η κεφαλαλγία τύπου τάσεως είναι η συχνότερα εμφανιζόμενη, με περισσότερο από το 75% του πληθυσμού των ΗΠΑ να βιώνει τουλάχιστον ένα επεισόδιο στη διάρκεια της ζωής του. Η πρώτη έκδοση της Διεθνούς Ταξινόμησης των Κεφαλαλγιών, ενός σημαντικού άρθρου που προσπάθησε να ταξινομήσει κάθε μορφή κεφαλαλγίας, ανέφερε ως πιθανές αιτίες της κεφαλαλγίας τύπου τάσεως το ψυχοκοινωνικό στρες, το άγχος και την κατάθλιψη.
Μια ανασκόπηση της βιβλιογραφίας 30 ετών, αποκαλύπτει αρκετά συναφή στοιχεία. Κατ’ αρχάς, υπάρχει μια σταθερή σχέση ανάμεσα στην κεφαλαλγία τύπου τάσεως και στη διαχείριση του ψυχολογικού στρες. Κατά δεύτερον, η χρόνια κεφαλαλγία τύπου τάσεως σχετίζεται με αυξημένα ποσοστά ψυχικών διαταραχών με συχνότερες τις αγχώδεις διαταραχές και όχι την κατάθλιψη. Επιπλέον, ασθενείς με χρόνια κεφαλαλγία παρουσιάζουν συχνότερα νευρωτικά χαρακτηριστικά στην προσωπικότητα τους (πχ υποχονδριακά).
Ψυχιατρική συνοσηρότητα της ημικρανίας
Κατάθλιψη. Οι ασθενείς με ημικρανία εμφανίζουν συχνά ψυχιατρική συνοσηρότητα, με την κατάθλιψη να είναι η συχνότερη. Η συσχέτιση μεταξύ κατάθλιψης και ημικρανίας είναι ακόμα ισχυρότερη στη χρόνια μορφή της δεύτερης και στην κλινική μορφή με αύρα. Η σχέση κατάθλιψης και ημικρανίας είναι αμφίδρομη αν και δεν υπάρχουν αποδείξεις ότι ο έλεγχος της πρώτης συμβάλλει στη θεραπεία της δεύτερης. Παρ’ όλ’ αυτά η θεραπεία της κατάθλιψης σε ημικρανικούς ασθενείς είναι ουσιώδης, καθώς η τελευταία αποτελεί παράγοντα κινδύνου χρονιότητας της ημικρανίας. Επιπλέον, οι ημικρανικοί ασθενείς οι οποίοι πάσχουν από κατάθλιψη, είναι πιο πιθανό να εμφανίσουν ανθεκτικότητα στις θεραπείες για ημικρανία με αποτέλεσμα την έκπτωση της λειτουργικότητας τους και κατάχρηση φαρμάκων.
Διαταραχές Διπολικού Φάσματος. Ασθενείς με ημικρανία με αύρα πάσχουν τρείς φορές πιο συχνά από Διπολική Διαταραχή από τον γενικό πληθυσμό. Από την άλλη, 33% των ασθενών με Διπολική Διαταραχή έχουν ημικρανία. Η Διπολική Διαταραχή με συνοσηρότητα ημικρανίας, εμφανίζεται ως ένας ιδιαίτερος κλινικός υπότυπος αυτής με, ασταθή κυκλική πορεία, κρίσεις πανικού, νεαρότερη ηλικία έναρξης και αυξημένο επιπολασμό στις γυναίκες.
Αγχώδεις Διαταραχές. Περισσότεροι από τους μισούς ασθενείς με ημικρανία θα πληρούν κριτήρια μιας αγχώδους διαταραχής κάποια στιγμή της ζωής τους. Οι αγχώδεις διαταραχές είναι 2 έως 5 φορές συχνότερες στους ημικρανικούς ασθενείς από τον γενικό πληθυσμό, 2 φορές συχνότερες απ’ ότι στους ασθενείς με κατάθλιψη, και πολύ συχνότερες σε ασθενείς με χρόνια απ’ ότι σε ασθενείς με σποραδική ημικρανία. Η συνοσηρότητα κατάθλιψης και αγχώδους διαταραχής είναι επίσης συχνή σε ημικρανικούς ασθενείς. Ανάμεσα στις αγχώδεις διαταραχές οι συχνότερες είναι η Διαταραχή Γενικευμένου Άγχους, η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή και η Διαταραχή πανικού.
Αντιμετώπιση. Τα αποτελέσματα μιας ανασκόπησης και μετανάλυσης έδειξαν ότι η ημικρανία μπορεί να διπλασιάσει τον κίνδυνο για κατάθλιψη. Η λήψη λεπτομερούς ατομικού και οικογενειακού ιστορικού και η κλινική εξέταση όλων των συστημάτων είναι προαπαιτούμενα, πριν την επιλογή της θεραπείας. Απόλυτα συναφές με την επιλογή αυτή είναι το ιστορικό προηγούμενων θεραπειών για την κεφαλαλγία ή άλλη πάθηση. Αναγκαίες είναι οι πληροφορίες για πιθανή χρήση αλκοόλ, συμπληρωμάτων διατροφής, φυτικών σκευασμάτων ή/και ψυχοτρόπων ουσιών, προς αποφυγή αλληλεπιδράσεων με τη θεραπεία.
Οι επιλογές της θεραπείας κεφαλαλγίας και συνοσηρών ψυχιατρικών διαταραχών περιλαμβάνουν φαρμακευτικές, μη φαρμακευτικές, ψυχολογικές θεραπείες και συνδυασμό αυτών. Ιδανικά η καλύτερη επιλογή θα ήταν αυτή στην οποία ανταποκρίνεται το εκάστοτε είδος κεφαλαλγίας και η συναισθηματική ή αγχώδης διαταραχή. Αυτό όμως δεν είναι πάντα εφικτό.
Μικρές δόσεις του τρικυκλικού αντικαταθλιπτικού αμιτρυπτιλίνη είναι αποτελεσματικές για την αντιμετώπιση της κεφαλαλγίας τύπου τάσεως και την προφύλαξη από ημικρανία. Παρ’ όλ’ αυτά, η θεραπεία της κατάθλιψης απαιτεί μεγαλύτερες δόσεις της συγκεκριμένης ουσίας. Οι περισσότερες διεθνείς κατευθυντήριες οδηγίες προτείνουν ως θεραπεία πρώτης εκλογής των αγχωδών και των συναισθηματικών διαταραχών τους εκλεκτικούς αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης (SSRIs) και τους εκλεκτικούς αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης και νοραδρεναλίνης (SNRIs). Το παραπάνω συμβαίνει λόγω της αποτελεσματικότητας τους και του ευνοϊκότερου προφίλ ανεπιθύμητων ενεργειών σε σύγκριση με τα τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά της προηγούμενης γενιάς. Η βενλαφαξίνη έχει ενδείξεις αποτελεσματικότητας στην προφύλαξη από ημικρανία και είναι από μια πιθανή επιλογή όταν ο θεράπων ψάχνει μια θεραπεία και για τις δύο παθήσεις. Οι SSRIs δεν έχουν αποδείξει την αποτελεσματικότητα τους στην πρόληψη της ημικρανίας κι έτσι μπορεί να συνταγογραφηθούν για την κατάθλιψη ή/και την αγχώδη διαταραχή μαζί με θεραπεία για την κεφαλαλγία. Οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ των διαφόρων SSRIs και των φαρμάκων για την κεφαλαλγία διαφέρουν ανάλογα την επιλογή του φαρμάκου.
Στη θεραπεία των αγχωδών διαταραχών, η μακρά χρήση βενζοδιαζεπινών πρέπει να αποφεύγεται, λόγω του κινδύνου εμφάνισης φαινομένου ανοχής και εθισμού. Η ενδεδειγμένη θεραπεία περιλαμβάνει SSRIs και SNRIs, αναλόγως το είδος της διαταραχής, τη σοβαρότητα των συμπτωμάτων και τις προτιμήσεις του ασθενούς.
Στην αντιμετώπιση της διπολικής κατάθλιψης και της κεφαλαλγίας είναι αναγκαία η συνεργασία του ψυχιάτρου με τον νευρολόγο, λόγω της πολυπλοκότητας των θεραπευτικών σχημάτων της διπολικής διαταραχής, τα οποία συχνά απαιτούνται.
