Έχουμε την πεποίθηση ότι οι πρόγονοί μας κυνηγοί-συλλέκτες ήταν πιο υγιείς από εμάς. Παρά το γεγονός ότι πολλοί από τους προγόνους μας πέθαιναν από ζώα και λοιμώξεις, φαίνεται να προσκολλιόμαστε στην ιδέα ότι οι άνθρωποι ήταν πιο υγιείς και ζούσαν καλύτερα κοντά στη φύση. Αυτός είναι ο λόγος που ορισμένοι στρέφονται σε δίαιτες βασισμένες στο τι έτρωγαν είτε οι παλαιολιθικοί πρόγονοί μας είτε οι σύγχρονοι κυνηγοί-συλλέκτες.
Μια πρόσφατη μελέτη εξέτασε τι έτρωγε ο Ötzi, ο διάσημος παγάνθρωπος που βρέθηκε το 1991 στις Άλπεις συρρικνωμένος και χρονολογήθηκε ότι έζησε 5,300 πριν. Το στομάχι του Ötzi δεν ήταν εκεί που έπρεπε να είναι. Το όργανο διέφευγε από τους ερευνητές για περίπου 20 χρόνια. Αλλά το 2009, ενώ κοιτούσαν νέες ακτινογραφικές σαρώσεις, τελικά το βρήκαν -ανεξήγητα σπρωγμένο κάτω από τα πλευρά του, όπου συνήθως κάθονται οι κάτω πνεύμονες. Επιπλέον, ήταν γεμάτο. Σχεδόν το ήμισυ του περιεχομένου του στομάχου του ήταν ζωικά λίπη. Το τελευταίο γεύμα του ήταν: φρέσκο ή αποξηραμένο κρέας και λίπος αγριοκάτσικου, κόκκινο ελάφι, σιτάρι και ίχνη τοξικής φτέρης. Τα αποτελέσματα, που δημοσιεύθηκαν το 2018 στο περιοδικό Current Biology, προσφέρουν μια λεπτομερή ματιά σε μια αρχαία διατροφή και έναν υπαινιγμό σε πιθανές μεθόδους παρασκευής τροφίμων.
Είναι δελεαστικό από μια τέτοια έρευνα να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι πρέπει να τρώμε περισσότερο κρέας -αυτό φαίνεται ότι κατανάλωναν οι πρόγονοί μας- αλλά είναι το σωστό συμπέρασμα;
Κατ’ αρχήν δεν είναι σίγουρο ότι οι παλαιολιθικοί άνθρωποι ήταν πιο υγιείς. Μια μελέτη εξέτασε 137 μούμιες, εκ των οποίων βρέθηκαν με ασβεστωμένες αρτηρίες οι 47, που σημαίνει πιθανή ή οριστική αθηροσκλήρωση: 29 από τις 76 στην Αρχαία Αίγυπτο, 13 από τις 51 στο αρχαίο Περού, δύο από τους πέντε της φυλής Πουέμπλο (Puebloans) και τρεις στους πέντε κυνηγούς-συλλέκτες στις Αλεούτιες νήσους (Unangan). Να σημειωθεί ότι η ασβέστωση των αρτηριών, δηλαδή η ύπαρξη ασβεστίου) είναι ένα σχεδόν καθολικό συστατικό της ώριμης αθηρωματικής πλάκας. Η αθηροσκλήρωση θεωρείται μερικές φορές σύγχρονη ασθένεια που σχετίζεται με τη διατροφή και τον τρόπο ζωής αλλά αυτά τα ευρήματα δείχνουν ότι μπορεί να είναι ένα πιο εγγενές συστατικό της ανθρώπινης γήρανσης και όχι απαραιτήτως μιας συγκεκριμένης διατροφής ή τρόπου ζωής.
Αφήνοντας στην άκρη το γεγονός ότι είναι μια αναπόδεικτη υπόθεση ότι οι παλαιολιθικοί άνθρωποι ήταν υγιείς, υπάρχει ένα πρόβλημα με αυτό το είδος ανάλυσης: δεν υπάρχει μόνο ένα είδος παλαιολιθικής διατροφής. Ούτε υπάρχει ένα και μοναδικό είδος διατροφής στο οποίο βασίζονται όλοι οι σύγχρονοι κυνηγοί-συλλέκτες.
Υπήρξε αρκετή διαμάχη γύρω από την έρευνα για την παλαιολιθική διατροφή, αλλά ένα πράγμα είναι σίγουρα σαφές: οι κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες τρώνε ό, τι βρίσκεται στο περιβάλλον τους. Εάν ζείτε σε κρύες τούνδρες όπου αναπτύσσονται ελάχιστα έως καθόλου τα φυτά, θα φάτε πολλά ψάρια και άλλα κρέατα, ανάλογα με το τι μπορείτε να πιάσετε. Εάν ζείτε σε ένα τροπικό δάσος, θα φάτε περισσότερα φρούτα και λαχανικά, μαζί με κάποιους σπόρους ή ξηρούς καρπούς και επίσης, ναι, κρέας. Εάν ζείτε σε λιβάδια, θα τρώτε κρέας αλλά αν τα ζώα δεν πιάνονται θα φάτε ό, τι φυτά είναι διαθέσιμα. Υπάρχει τεράστια διακύμανση μεταξύ των γεωγραφικών περιοχών.
Πολλοί επιστήμονες βλέπουν τους σύγχρονους κυνηγούς-συλλέκτες ως πρότυπο για το πώς έτρωγαν οι πρόγονοί μας. Υπήρξαν μερικές μελέτες που έκαναν βαθιές αναλύσεις στη διατροφή συγκεκριμένων πληθυσμών, αλλά από διάφορα διαθέσιμα δεδομένα είναι δύσκολο να εξαχθούν οριστικά συμπεράσματα.
Σε μια μαζική επισκόπηση της διατροφής των κυνηγών-συλλεκτών το 2016, οι ανθρωπολόγοι Alyssa Crittenden και Stephanie Schnorr σημειώνουν ότι πολλά από τα δεδομένα που χρησιμοποιήθηκαν σε εξέχουσες μελέτες για τις αρχαίες δίαιτες προέρχονται από θεμελιωδώς ελαττωματικές πηγές. Κάποια στοιχεία συλλέχθηκαν από εθνογράφους, οι οποίοι δεν επικεντρώθηκαν στη διατροφή και έκαναν μόνο πρόχειρες εκτιμήσεις με μικρή τυποποίηση σε όλους τους πληθυσμούς. Άλλα δεδομένα μετρούν μόνο τα πρότυπα διατροφής των ανδρών. Ένα μέρος τους εστιάζει επίσης σε ομάδες που ζουν σε ψυχρά κλίματα, όπου τα φυτά είναι λιγοστά και η εξάρτηση από το κρέας είναι απαραίτητη για την επιβίωση. Σημειώνουν επίσης ότι πολλά από τα δεδομένα δεν λαμβάνουν υπόψη τις εποχιακές διακυμάνσεις. Οι Χάτζα της Τανζανίας, για παράδειγμα, τρώνε πολύ περισσότερο κρέας στην ξηρή περίοδο και πολύ περισσότερα φρούτα στην υγρή.
Μια από τις βασικές έρευνες που επινόησε τον όρο «παλαιολιθική δίαιτα» απεικονίζει αυτές τις διαφορές. Σε έναν συνοπτικό πίνακα της διατροφής των κυνηγών-συλλεκτών, το ποσοστό των ζωικών τροφών, μεταφραζόμενο σε θερμίδες, κυμαίνεται από 26% έως 99%. Οι Gwi, που ζουν στην Αφρική, λαμβάνουν τα τρία τέταρτα των θερμίδων τους από τα φυτά ενώ οι Nunamiut στην Αλάσκα λαμβάνουν το 1% από φυτά.
Όσο για τους σπόρους, κοιτάζοντας απολιθωμένες οδοντικές πλάκες, οι ανθρωπολόγοι άρχισαν να συνειδητοποιούν ότι οι παλαιολιθικοί άνθρωποι έτρωγαν άφθονα δημητριακά, όσπρια και κόνδυλους. Οι Νεάντερταλ έτρωγαν κριθάρι αλέθοντας του σπόρους με πέτρινα εργαλεία. Και παρόλο που πολλοί από τους προγόνους μας δεν έπιναν γάλα, ως πληθυσμός στην πραγματικότητα αναπτύξαμε την ικανότητα να χωνεύουμε τη λακτόζη αποκτώντας μια γενετική μετάλλαξη που εξαπλώθηκε σε σημαντικό κομμάτι της ανθρωπότητας ακριβώς επειδή ήταν χρήσιμο. Αν υπάρχει κάποιο μάθημα από τις αρχαίες διατροφικές συνήθειες, είναι ότι δεν υπάρχει μια συγκεκριμένη διατροφή κυνηγών-συλλεκτών.
Αντί να προσπαθούμε να δεσμευτούμε σε ένα τύπο διατροφής τον οποίο ακολουθούσαν οι πρόγονοί μας και να είμαστε πεπεισμένοι ότι αυτός προάγει την υγεία θα πρέπει να καταναλώνουμε μια ποικιλία τροφίμων. Εξελιχθήκαμε σε παμφάγα ζώα, αλλά σήμερα ο κίνδυνος είναι ότι πολύ εύκολα μπορούμε να φάμε ανθυγιεινό φαγητό. Η συμβουλή είναι λίγο από όλα -φυτά και ζωικά τρόφιμα. Μείνετε δραστήριοι και αποφύγετε τα πολύ επεξεργασμένα τρόφιμα.
