Μια μελέτη αλλάζει απροσδόκητα την επιστημονική αντίληψη για τον περιορισμό των θερμίδων. Πολλές μελέτες στο παρελθόν έδειξαν ότι η μείωση της τροφής βελτιώνει την υγεία και τη μακροζωία στα ποντίκια και σε άλλα ζώα. Αλλά αυτό δεν φαίνεται να είναι ακριβές. Δεν έχουν σημασία τόσο οι θερμίδες όσο η νηστεία. Η μείωση των θερμίδων π.χ. κατά 30% καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας μπορεί να μην έχει θετικό αντίκτυπο, δεν αποκλείεται μάλιστα να έχει και αρνητικό. Το θετικό αποτέλεσμα στην υγεία και τη μακροζωία εμφανίζεται όταν γίνεται ημερήσια νηστεία, δηλαδή είναι κάποιος νηστικός για μερικές ώρες την ημέρα, π.χ. σύμφωνα με τα πρωτόκολλα της διαλειμματικής νηστείας.
Γιατί η μέχρι τώρα αντίληψη δεν ήταν σωστή; Επειδή ο περιορισμός των θερμίδων στα ποντίκια επιβαλλόταν μέσω αποκλεισμού γευμάτων. Αλλά αυτό που είχε τη θετική επίδραση δεν ήταν ο περιορισμός των θερμίδων που επιτυγχανόταν με αυτόν τον τρόπο αλλά το γεγονός ότι τα ποντίκια έτρωγαν μόνο μια φορά την ημέρα. Για χρόνια όλοι θεωρούσαν αυτονόητο ότι ο περιορισμός των θερμίδων επέφερε τη θετική επίδραση, ώσπου η παρούσα μελέτη ανακάλυψε πως αυτό που είχε τελικά σημασία ήταν ότι τα ποντίκια δεν έτρωγαν συνέχεια. Όλα δείχνουν ότι μια από τις χειρότερες διατροφικές συμβουλές του παρελθόντος ήταν να τρώει κανείς πολλά μικρά γεύματα κατά τη διάρκεια της ημέρας, κάτι που δεν είχε ποτέ επιστημονική βάση.
Τις τελευταίες δεκαετίες, οι επιστήμονες ανακάλυψαν ότι ο μακροπρόθεσμος περιορισμός θερμίδων παρέχει πολλά οφέλη στα ζώα: χαμηλότερο βάρος, καλύτερος έλεγχος σακχάρου στο αίμα και μεγαλύτερη διάρκεια ζωής. Οι ερευνητές έχουν υποθέσει σε μεγάλο βαθμό ότι η μειωμένη πρόσληψη τροφής έφερε αυτά τα οφέλη με επαναπρογραμματισμό του μεταβολισμού. Αλλά μια νέα μελέτη από ερευνητές του Πανεπιστημίου του Ουισκόνσιν-Μάντισον διαπιστώνει ότι η μειωμένη πρόσληψη θερμίδων από μόνη της δεν είναι αρκετή. Η νηστεία είναι απαραίτητη για τα ποντίκια προκειμένου να επωφεληθούν πλήρως.
Τα νέα ευρήματα υποστηρίζουν ότι η νηστεία μπορεί να ενισχύσει την υγεία των ανθρώπων, καθώς τάσεις όπως η διαλείπουσα νηστεία συνεχίζουν να επηρεάζουν. Αυτές οι μελέτες σε ανθρώπους και ζώα έχουν προσθέσει στην αυξανόμενη εικόνα του πώς ελέγχεται η υγεία από το πότε και τι τρώμε, όχι μόνο από το πόσο.
Η έρευνα τονίζει περαιτέρω την πολυπλοκότητα της διατροφής και του μεταβολισμού και παρέχει καθοδήγηση στους ερευνητές που προσπαθούν να ξεμπλέξουν τις πραγματικές αιτίες των ωφελειών υγείας που προκαλούνται από τη διατροφή σε ζώα και ανθρώπους.
Οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι, σε συνδυασμό με το λιγότερο φαγητό, η νηστεία μειώνει την ευπάθεια στα γηρατειά και παρατείνει τη διάρκεια ζωής των ποντικών. Αλλά η νηστεία και από μόνη της μπορεί να βελτιώσει το μεταβολισμό του σακχάρου στο αίμα και του ήπατος, έστω και χωρίς περιορισμό θερμίδων.
Παραδόξως, τα ποντίκια που έτρωγαν λιγότερες θερμίδες αλλά δεν νήστευαν πέθαναν νεότερα από τα ποντίκια που έτρωγαν όσο ήθελαν, γεγονός που υποδηλώνει ότι ο περιορισμός των θερμίδων από μόνος του μπορεί να είναι επιβλαβής.
Η έρευνα διεξήχθη από τον ερευνητή του μεταβολισμού της σχολής UW School and Public Health, Dudley Lamming, τον μεταπτυχιακό φοιτητή Heidi Pak καθώς και συναδέλφους τους στο UW-Madison και άλλα ιδρύματα. Η ερευνητική ομάδα δημοσίευσε τα ευρήματα στο Nature Metabolism.
Οι Pak και Lamming εμπνεύστηκαν να πραγματοποιήσουν τη μελέτη επειδή οι ερευνητές άρχισαν να συνειδητοποιούν ότι οι προηγούμενες μελέτες είχαν συνδυάσει ακούσια περιορισμό θερμίδων με μεγάλες νηστείες παρέχοντας στα ζώα τροφή μόνο μία φορά την ημέρα. Ήταν δύσκολο, λοιπόν, να διακρίνουμε τα αποτελέσματα του ενός από το άλλο.
“Αυτή η αλληλεπικάλυψη της θεραπείας -τόσο η μείωση θερμίδων όσο και η επιβολή νηστείας- ήταν κάτι που όλοι έβλεπαν, αλλά δεν ήταν πάντα προφανές ότι είχε βιολογική σημασία”, είπε ο Lamming, ο οποίος έχει μελετήσει εδώ και καιρό την επίδραση των περιορισμένων διαιτολογίων στον μεταβολισμό. “Μόνο τα τελευταία χρόνια οι άνθρωποι άρχισαν να ενδιαφέρονται για αυτό το ζήτημα”.
Για να ξεμπερδέψει αυτούς τους παράγοντες, η ομάδα του Lamming σχεδίασε τέσσερις διαφορετικές δίαιτες για τα ποντίκια. Μια ομάδα έτρωγε όσο ήθελε και όποτε ήθελε. Μια άλλη ομάδα έτρωγε μια πλήρη ποσότητα, αλλά σε περιορισμένο χρονικό διάστημα -αυτό τους έδωσε μια μεγάλη καθημερινή νηστεία χωρίς να μειώνουν τις θερμίδες.
Οι άλλες δύο ομάδες λάμβαναν περίπου 30% λιγότερες θερμίδες είτε μία φορά την ημέρα είτε καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας. Αυτό σήμαινε ότι ορισμένα ποντίκια είχαν μεγάλη καθημερινή νηστεία ενώ άλλα έκαναν την ίδια δίαιτα με μειωμένες θερμίδες, αλλά ποτέ δεν ήταν νηστικά, κάτι που διέφερε από τις περισσότερες προηγούμενες μελέτες περιορισμού των θερμίδων.
Αποδείχθηκε ότι πολλά από τα οφέλη που αποδίδονταν αρχικά μόνο στον περιορισμό των θερμίδων -καλύτερος έλεγχος του σακχάρου στο αίμα, υγιέστερη χρήση του λίπους για ενέργεια, προστασία από το γήρας και μεγαλύτερη διάρκεια ζωής -όλα απαιτούσαν νηστεία. Τα ποντίκια που έτρωγαν λιγότερες θερμίδες χωρίς νηστεία δεν είδαν αυτές τις θετικές αλλαγές.
Η νηστεία από μόνη της, χωρίς να μειώνεται η ποσότητα τροφής που καταναλώθηκε, ήταν εξίσου ισχυρή με τον περιορισμό των θερμίδων μαζί με νηστεία. Η νηστεία από μόνη της ήταν αρκετή για να βελτιώσει την ευαισθησία στην ινσουλίνη και να επαναπρογραμματίσει το μεταβολισμό για να επικεντρωθεί περισσότερο στη χρήση των λιπών ως πηγή ενέργειας. Τα συκώτια των ποντικών που έκαναν νηστεία έδειξαν επίσης χαρακτηριστικά υγιέστερου μεταβολισμού.
Ενώ τα ποντίκια που έτρωγαν λιγότερες θερμίδες χωρίς να νηστεύουν έδειξαν βελτιωμένο έλεγχο του σακχάρου στο αίμα, πέθαναν επίσης νεότερα. Σε σύγκριση με τα ποντίκια που έτρωγαν λιγότερο και νήστευαν, αυτά τα ποντίκια που έτρωγαν λιγότερο πέθαιναν περίπου 8 μήνες νωρίτερα κατά μέσο όρο.
“Αυτό ήταν αρκετά εκπληκτικό”, είπε ο Lamming, αν και άλλες μελέτες έχουν επίσης δείξει κάποιες αρνητικές επιπτώσεις από τον περιορισμό των θερμίδων. “Εκτός από τη μικρότερη διάρκεια ζωής τους, αυτά τα ποντίκια ήταν χειρότερα σε ορισμένες πτυχές ευπάθειας, αλλά καλύτερα σε άλλες. Έτσι, η ευπάθειά τους δεν άλλαξε πολύ, αλλά δεν φαίνονταν τόσο υγιή”.
Οι πρώτες μελέτες έγιναν σε αρσενικά ποντίκια, αλλά το εργαστήριο του Lamming βρήκε επίσης παρόμοιες μεταβολικές επιδράσεις της νηστείας στα θηλυκά ποντίκια.
Η έρευνα αυτή αποκαλύπτει πόσο δύσκολες είναι οι μελέτες διατροφής, ακόμη και σε εργαστηριακό περιβάλλον. Η δυσκολία μεγεθύνεται για ανθρώπινες μελέτες, οι οποίες απλά δεν μπορούν να ταιριάξουν το επίπεδο ελέγχου που είναι δυνατό σε μοντέλα ζώων. Η νέα μελέτη μπορεί να δώσει κατεύθυνση σε μελλοντικές εργασίες προσπαθώντας να απαντήσει εάν η νηστεία βελτιώνει την ανθρώπινη υγεία. “Πρέπει να γνωρίζουμε εάν η νηστεία απαιτείται για να βλέπουν οφέλη οι άνθρωποι”, δήλωσε ο Lamming.
Πηγή: Fasting drives the metabolic, molecular and geroprotective effects of a calorie-restricted diet in mice, Nature Metabolism (2021). DOI: 10.1038/s42255-021-00466-9. www.nature.com/articles/s42255-021-00466-9.
