Η δυσανεξία (ευαισθησία) στη γλουτένη η οποία δεν σχετίζεται με την κοιλιοκάκη είναι μια κατάσταση που έχει αναγνωριστεί ως πρόβλημα αλλά χρειάζεται περισσότερη έρευνα για να κατανοηθεί. Για την ώρα δεν υπάρχουν ειδικές διαγνωστικές εξετάσεις -για την κοιλιοκάκη υπάρχουν. Η γλουτένη μπορεί να μην είναι η μόνη αιτία που προκαλεί δυσανεξία λόγω κατανάλωσης σιτηρών.
Υπάρχουν δύο ξεχωριστές παθήσεις που σχετίζονται με τη γλουτένη. Η βαρύτερη είναι η κοιλιοκάκη, μια αυτοάνοση ασθένεια που πυροδοτείται από την κατανάλωση γλουτένης και η ελαφρύτερη είναι η δυσανεξία (ευαισθησία) στη γλουτένη κατά την μπορεί να μην συμμετέχει το ανοσοποιητικό σύστημα.
Η γλουτένη είναι μια πρωτεΐνη που βρίσκεται κυρίως στο σιτάρι, τη σίκαλη και το κριθάρι, αλλά και σε άλλα δημητριακά όπως είναι το καμούτ, η όλυρα και το τριτικάλε. Περίπου 1 στους 100 έχει κοιλιοκάκη αλλά ένα σημαντικά μεγαλύτερο ποσοστό που μπορεί να φτάνει το 6% υποφέρει από ευαισθησία στη γλουτένη.
Αν και μερικές φορές τα συμπτώματα αυτών των δύο παθήσεων μπορεί να μοιάζουν, είναι διαφορετικές. Η κοιλιοκάκη είναι μια καλά καθορισμένη, σοβαρή ασθένεια όπου το ανοσοποιητικό σύστημα του σώματος επιτίθεται στην επένδυση (βλεννογόνος) του λεπτού εντέρου όταν ο πάσχων καταναλώνει γλουτένη, ακόμα και σε μικρές ποσότητες. Ένα μέρος της γλουτένης δεν πέπτεται αλλά απορροφάται από τις λάχνες του εντέρου με αποτέλεσμα να ενεργοποιείται το ανοσοποιητικό σύστημα παράγοντας αντισώματα που προκαλούν βλάβη στις λάχνες. Το αποτέλεσμα είναι να μειώνεται η απορρόφηση των θρεπτικών συστατικών από τη διατροφή προκαλώντας διάφορα συμπτώματα.
Η δυσανεξία στη γλουτένη είναι μια ιατρική κατάσταση κατά την οποία δεν υπάρχει απαραίτητα αυτοάνοση αντίδραση ή βλάβη στο λεπτό έντερο. Ο όρος δυσανεξία υποδηλώνει πως οι ευαίσθητοι άνθρωποι επηρεάζονται από τη γλουτένη όταν καταναλώνουν αρκετή ποσότητα. Έχουν συμπτώματα όπως είναι κοιλιακή διάταση, φούσκωμα και άλλες ενοχλήσεις στο γαστρεντερικό σωλήνα, αλλά δεν έχουν στα σίγουρα αυτοάνοση βλάβη στο λεπτό έντερο. Τα πράγματα όμως δεν είναι σαφή και η έρευνα βρίσκει νέα στοιχεία που δείχνουν ότι πιθανώς να υπάρχουν πολλές διαφορετικές παθήσεις κάτω από τον όρο “δυσανεξία στη γλουτένη”.
Μια πρόσφατη μελέτη βρήκε πως όταν υπάρχει δυσανεξία στη γλουτένη χωρίς να υπάρχει κοιλιοκάκη πάλι υπάρχουν αντισώματα κατά της γλουτένης τα οποία όμως σ’ αυτήν την περίπτωση είναι κάπως διαφορετικά. Στην κοιλιοκάκη παράγονται αντισώματα με ισχυρό φλεγμονώδες δυναμικό ενώ στη δυσανεξία στη γλουτένη αν και τα αντισώματα είναι του ίδιου τύπου προκαλούν μια μικρότερη ζημιά. Οι ερευνητές υπέθεσαν ότι το ανοσοποιητικό σύστημα των ατόμων που έχουν δυσανεξία στη γλουτένη και όχι κοιλιοκάκη έχει κατά κάποιο τρόπο εκπαιδευτεί σε μια πιο ήπια αντίδραση. Πάντως η δυσανεξία στη γλουτένη διαφέρει από την τροφική αλλεργία στη γλουτένη κατά την οποία προκαλούνται αντισώματα τύπου IgE και παραγωγή ισταμίνης. Επειδή μπορεί να μην είναι σαφές τι ακριβώς συμβαίνει σε μια ατομική περίπτωση, ορισμένοι χρησιμοποιούν τον όρο “ευαισθησία στο σιτάρι”.
Συμπτώματα
Ακολουθούν τα 10 πιο σημαντικά συμπτώματα της ευαισθησίας στη γλουτένη:
- Έντονο φούσκωμα. Αισθάνεστε την κοιλιά σας πρησμένη ή γεμάτη αέρια αφού έχετε φάει. Το φούσκωμα είναι ένα από τα πιο κοινά συμπτώματα.
- Διάρροια και/ή δυσκοιλιότητα. Περιστασιακά η διάρροια ή η δυσκοιλιότητα είναι φυσιολογική, αλλά αν συμβαίνει τακτικά, θα μπορούσε να είναι ένδειξη δυσανεξίας στη γλουτένη. Επίσης, τα χλωμά, δύσοσμα κόπρανα μπορεί να είναι σημάδι δυσαπορρόφησης θρεπτικών συστατικών.
- Δυσαπορρόφηση. Με την πάροδο του χρόνου, ο βλεννογόνος του εντέρου χάνει την ικανότητά του να απορροφά τα θρεπτικά συστατικά από τα τρόφιμα. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε χαμηλά επίπεδα σιδήρου και άλλες διατροφικές ελλείψεις, όπως χαμηλά επίπεδα βιταμίνης Β12, ψευδάργυρου και χαλκού.
- Πόνος στην κοιλιά. Αυτό είναι το πιο κοινό σύμπτωμα της δυσανεξίας στη γλουτένη.
- Δερματικά προβλήματα. Ένα εξάνθημα ή περιοχές που μοιάζουν με έκζεμα στο δέρμα μπορεί να υποδηλώνουν πρόβλημα με τη γλουτένη.
- Κεφαλαλγία. Ένας πονοκέφαλος που ξεκινά μία ή δύο ώρες μετά την κατανάλωση τροφής που περιέχει γλουτένη είναι ενδεικτικό της ευαισθησίας στη γλουτένη, ειδικά εάν συνδυάζεται με άλλα συμπτώματα.
- Πόνος στις αρθρώσεις. Η δυσανεξία στη γλουτένη μπορεί να προκαλέσει φλεγμονώδη απόκριση στο σώμα.
- Δυσανεξία στη λακτόζη. Μερικές φορές, εμφανίζεται αδυναμία διάσπασης της λακτόζης που βρίσκεται στο γάλα και σε άλλα γαλακτοκομικά προϊόντα.
- Χρόνια κόπωση. Εάν αισθάνεστε συνεχώς κούραση ίσως χρειαστεί να εξετάσετε την πιθανότητα δυσανεξίας στη γλουτένη. Η έλλειψη σιδήρου λόγω δυσαπορρόφησης και κατά συνέπεια η σιδηροπενική αναιμία μπορεί να είναι η αιτία.
- Ομίχλη εγκεφάλου. Η δυσκολία συγκέντρωσης είναι ένα κοινό σύμπτωμα της ευαισθησίας στη γλουτένη.
Τα περισσότερα από τα παραπάνω συμπτώματα μπορούν να έχουν πολλές άλλες αιτίες, αλλά αν αντιμετωπίζετε ένα συνδυασμό πολλών από αυτά χωρίς προφανή αιτία, τότε θα μπορούσε να είναι σημάδι δυσανεξίας στη γλουτένη.
Αντιμετώπιση
Εάν έχετε κάποια από τα παραπάνω συμπτώματα όταν τρώτε τρόφιμα που περιέχουν σιτάρι, κριθάρι, σίκαλη ή ακόμα και βρώμη (διότι μπορεί να έχει επιμολυνθεί με τα άλλα σιτηρά), είναι σημαντικό να αποκλείσετε πρώτα την ύπαρξη κοιλιοκάκης. Εάν λάβετε αρνητικό αποτέλεσμα για την κοιλιοκάκη και οι άλλες πιθανές αιτίες των συμπτωμάτων σας έχουν αποκλειστεί, ίσως θέλετε να αναζητήσετε την πιθανότητα της δυσανεξίας στη γλουτένη με τον γιατρό σας.
Τα συμπτώματα μειώνονται όταν εφαρμοστεί ένα διαιτολόγιο χωρίς γλουτένη. Συνεπώς, ο καλύτερος τρόπος για να ελέγξετε εάν τα συμπτώματά σας σχετίζονται με δυσανεξία στη γλουτένη είναι να μειώσετε δραστικά ή να εξαλείψετε όλες τις τροφές που περιέχουν γλουτένη στη διατροφή σας για δύο εβδομάδες. Εάν είστε ευαίσθητοι στη γλουτένη, τα συμπτώματά σας πιθανότατα θα βελτιωθούν. Η γλουτένη υπάρχει στα περισσότερα ψωμιά, φρυγανιές, παξιμάδια, κριτσίνια, σιμιγδάλι, καμούτ, κουσκούς, πληγούρι, κέικ, κουλουράκια, δημητριακά πρωινού, μπισκότα, ζυμαρικά και μερικές μπύρες. Μπορεί επίσης να βρεθεί σε σάλτσες, καρυκεύματα, σούπες και κονσερβοποιημένα τρόφιμα. Μείγματα φυτικών ελαίων μπορεί να περιέχουν σιτέλαιο. Η σάλτσα σόγιας, η μουστάρδα και η μαγιονέζα περιέχουν γλουτένη. Όπως και μερικές μπύρες, το ουίσκι και το μπέρμπον μπορεί να παρασκευάζονται με δημητριακά που έχουν γλουτένη.
Περίπου το 70% των προϊόντων στο σουπερμάρκετ περιέχουν κάποια ποσότητα γλουτένης διότι έχει συγκολλητικές ιδιότητες και διατηρεί τα συστατικά τους. Η περιεκτικότητα στη συνήθη διατροφή είναι συνήθως 12-20 γρ. την ημέρα αλλά στα άτομα με κοιλιοκάκη δημιουργείται πρόβλημα ακόμα και με κατανάλωση 10-50 mg, κάτι που ισοδυναμεί με μια μπουκιά σιταρένιου ψωμιού.
Πρέπει να ξέρετε ότι τα τρόφιμα που φέρουν ένδειξη «χωρίς γλουτένη» μπορούν να έχουν μια μικρή ποσότητα γλουτένης κάτω από 20 mg ανά κιλό. Αυτά που φέρουν την ένδειξη «πολύ χαμηλή ποσότητα γλουτένης», έχουν περιεκτικότητα κάτω των 100 mg ανά κιλό. Ωστόσο, τα τρόφιμα χωρίς γλουτένη φαίνεται πως έχουν λιγότερες πρωτεΐνες και περισσότερα λίπη. Επίσης μια μελέτη βρήκε ότι μπορεί να έχουν περισσότερο αρσενικό και υδράργυρο.
Τα τελευταία χρόνια, όλο και περισσότεροι άνθρωποι επιλέγουν μια δίαιτα χαμηλής γλουτένης, χωρίς να έχουν διαπιστωμένο πρόβλημα. Είναι δυνατόν η μείωση της κατανάλωσης γλουτένης να κάνει καλό σε όλους; Ερευνητές από το Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης, στη Δανία, εξέτασαν ακριβώς αυτό. Η μελέτη τους βρήκε ότι μια δίαιτα πλούσια σε φυτικές ίνες αλλά χαμηλής περιεκτικότητας σε γλουτένη βελτιώνει το εντερικό μικροβίωμα και μειώνει τη γαστρεντερική δυσφορία, όπως είναι το φούσκωμα. Παρατηρήθηκε επίσης ότι η μείωση της γλουτένης από 18 γρ. σε 2 γρ. την ημέρα, συνδέθηκε με μικρή απώλεια βάρους.
