Τοξοπλάσμωση: Συμπτώματα, μετάδοση και θεραπεία

Η νόσος αυτή είναι στον άνθρωπο επίκτητη αλλά μπορεί να είναι και συγγενής (εκ γενετής) και οφείλεται στο πρωτόζωο toxoplasma gondii. Ο άνθρωπος αποτελεί τον ενδιάμεσο ξενιστή του πρωτόζωου ενώ η γάτα είναι ο κύριος ή τελικός ξενιστής.

Η γάτα μολύνεται τρώγοντας μολυσμένο κρέας τρωκτικών, πτηνών κ.λπ. και ο άνθρωπος στη συνέχεια μολύνεται από το τοξόπλασμα των ωοκύστεων που περιέχονται στα κόπρανα της γάτας, αφού έρθει σε επαφή μαζί τους αλλά μετά 2-4 ημέρες γιατί σ’ αυτό το χρονικό διάστημα οι κύστεις ωριμάζουν.

Η τοξοπλάσμωση είναι μια νόσος με παγκόσμια εξά­πλωση, και από τις πιο διαδεδομένες ζωοανθρωπονόσους. Το τοξόπλασμα είναι παθογόνο για τον άνθρωπο και για τα περισσότερα θη­λαστικά και πτηνά, κατοικίδια και μη, στους ποντικούς, τα κουνέλια, τους πιθήκους, τα ορνιθοειδή, σκίουρους, αλεπούδες κ.λπ.

Στα ζώα η νόσος δεν έχει συμπτώματα, όμως τα ούρα και τα κόπρανα των ζώων (ενδιάμεσοι ξενιστές, μεταξύ των οποίων και ο άνθρωπος), α­ποτελούν πιθανώς την εστία μόλυνσης του ανθρώπου. Πάντως τα κόπρανα της γάτας φαίνεται ότι αποτελούν την κυριότερη αιτία μετάδοσης της νόσου στον άνθρωπο. Οι μύγες φαίνεται να παίζουν ρόλο επίσης στις μολύνσεις των τροφίμων, μεταφέροντας ωοκύστεις του παρασίτου.

Δεν υπάρχει εμβόλιο κατά του τοξοπλάσματος.

Μετάδοση

Η μετάδοση στον άνθρωπο γίνεται:

α) με την κατάποση μολυ­σμένων από τα κόπρανα της γάτας τροφών (λαχανικά, φρούτα κ.λπ.) ή και άλλων συγγενών σαρκοφάγων ζώων (πτηνά, τρωκτικά), που αποτελούν την δεξαμενή των παρασίτων, και

β) με την κατανάλωση μολυσμένου κρέα­τος χορτοφάγων ζώων (προβάτων, χοίρων, βοοειδών), που αποτελούν τους ενδιάμεσους ξενιστές του παρασίτου, και δεν έχει ψηθεί καλά.

Μπαίνοντας το παράσιτο στο έντερο της γάτας από τα κρέατα που έχει φάει (κουνέλια, πουλιά, ωμό κρέας από θηλαστικά και άλλα χορτοφάγα ζώα), πολλαπλασιάζεαι στα κύτταρα του εντερικού της επιθηλίου. Η επόμενη φάση ωρίμανσης του τοξοπλάσματος είναι οι γαμέτες, που με τη σύζευξη τους δίνουν ζυγωτό και δημιουργία ωοκύστεων με πολλά σποροζωίδια μέσα. Με τη μορφή αυτή το παράσιτο αποβάλλεται από το έντερο της γάτας, με τα κόπρανα της. Η ωοκύστη αυτή θα ωριμάσει μέσα σε λίγες μέρες, ώστε να γίνει η μολύνουσα μορφή του παρασίτου, που θα περιέχει τα σποροζωίδια. Οι ωοκύστεις αυτές είναι ανθεκτικές και μπορούν να επι­ζήσουν σε υγρό έδαφος ακόμα και 17 μήνες.

Όταν ο άνθρωπος μολυνθεί με την κατάποση του τοξοπλάσματος από τα κόπρανα της γάτας (φρούτα, λαχανικά κ.λπ.), είτε με το κρέας που καταναλίσκει, η μόλυνση δεν εντοπίζεται στο έντερο, αλλά το παράσιτο με τη μορφή πρωτοζωιδίων περνάει στην κυκλοφορία. Στα κύτταρα του ενδοθη­λιακού συστήματος, τα παράσιτα μεταβάλλονται σε σποροζωίδια, που όταν πολλαπλασιαστούν, κατακλύζουν τον οργανισμό και εγκαθίστανται στους ιστούς, όπου και εκεί σχηματίζουν ωοκύστεις. Η ει­σβολή αυτή του παρασίτου προκαλεί οξεία νόσηση κλινικώς, με λεμφαδενί­τιδα, ηπατίτιδα, εγκεφαλίτιδα, πνευμονίτιδα, μυοκαρδίτιδα κ.λπ.

Το στάδιο της μόλυνσης και παρασί­τωσης στον άνθρωπο, διαρκεί περί τις 3 εβδομάδες. Μετά τη φάση αυτή, οι ελεύθερες μορφές του παρασίτου εξαφανίζονται και σχηματίζονται κύστεις, που εγκαθίστανται στους μύες, τους οφθαλμούς, και το Κεντρικό Νευρικό Σύστημα, χωρίς να προκαλούν τοπικά συμπτώματα. Έτσι η νόσος μεταπίπτει σε χρονία φάση.

Στη φάση η νόσος δεν είναι πλήρως ανενεργός, αφού οι κύστεις κατά καιρούς ρήγνυνται και απελευθε­ρώνουν μορφές ενεργές του τοξοπλάσματος που μπο­ρούν να προκαλέσουν ιστική βλάβη. Σ’ αυτό αποδίδεται η εξέλιξη της αμφιβληστροειδοπάθειας, που παρατηρείται στη φάση αυτή.

Η συχνότητα της μόλυνσης στους ενηλίκους υπολο­γίζεται πως φτάνει στο 20-80% και στην Ελλάδα 60% σε ορισμένες περιο­χές. Το 50-80% των κατοίκων στην Ηπειρωτική Ευρώπη, έχει αντισώματα κατά του τοξοπλάσματος χωρίς να νοσούν.

Η μόλυνση από τοξόπλασμα έχει επιβεβαιωθεί σε πολλά είδη ζώων. Εκτός από τις γάτες υψηλό επιπολασμό τα πρόβα­τα, οι αίγες και οι χοίροι, σε αντίθεση με τα άλογα και τους σκύλους.

Συμπτώματα

Η βαρύτητα της νόσου στον άνθρωπο σε επί­κτητη τοξοπλάσμωση, εξαρτάται από την τοξικότητα του στελέχους και τον αριθμό των πρωτόζωων που τον μόλυναν: α) ασυμπτωματική μορφή, είναι η πιο συχνή μορφή της νόσου, διαδράμει απαρατήρητη,και στις εγκύους μπορεί να αποτελέσει αφορμή αποβολής του εμβρύου, β) λεμφαδενική μορφή, με διόγκωση επιπολής και εν τω βάθει λεμφαδένων, πυρετό, διόγκωση ήπατος και σπληνός, γ) ηπατική και μυοκαρδική μορφή, δ) νεύρο μυϊκή και οφθαλμική μορφή, ε) γενικευμένη βαρεία μορφή.

Συγγενής τοξοπλάσμωση: Σε πρόσφατη μόλυνση της μητέρας, στο στάδιο της παρασιταιμίας, είναι δυνατόν να μεταδοθεί το παράσιτο στο κύημα, αιματογενώς. Η βαρύτητα της λοίμωξης της μητέρας και του εμβρύου δεν συμβαδίζουν. Σημασία για την τύχη του εμβρύου έχει η ηλικία του. Μόλυνση του εμβρύου κατά το πρώτο τρίμηνο της κύησης, συνεπάγεται ή αποβολή του, ή βαρεία εμβρυοπάθεια, στο 2° τρίμηνο η βαρύτητα της εμβρυοπάθειας ποικίλει, και στο 3° τρίμηνο συχνά η νόσος είναι λανθάνουσα. Η λοίμωξη εκδηλώνεται αμέσως μετά τον τοκετό ή μετά από λίγες μέρες και εμφανίζεται, ως χοριοαμφιβληστροειδίτις, με εγκεφαλικές αποτιτανώσεις, υδροκέφαλο ή μικροκεφαλία, αλλά και ως γενικευμένη μορφή με πυρετό, ίκτερο, συμπτώματα από το ΚΝΣ, διόγκωση λεμφαδένων, κηλιδοβλατιδώδες εξάνθημα, συμπτώματα από το ΚΝΣ, τα μάτια κ.λπ.

Η πρόληψη περιλαμβάνει:

• Καλά ψημένο κρέας,
• Καλό πλύσιμο των χεριών μετάαπό επαφή με ωμό κρέας,
• Πλύσιμο σκευών κουζίνας (οι γάτες μπορεί να φέρουν τις ωοκύστεις και στα νύχια και στο τρίχωμα τους),
• Οι έγκυες και τα ανοσοακατεσταλμένα άτομα δεν πρέπει να έρχονται σε επαφή με αδέσποτες γάτες, που κυνηγούν τρωκτικά και πουλιά, καθώς και με άμμο δυνητικά μολυσμένο από κόπρανα γάτας, ε) Αποφυγή επαφής με αντικείμενα που ίσως έχουν μολυνθεί,
• Καθημερινό πλύσιμο με βραστό νερό για 5 λεπτά της ώρας, δοχείων που χρησιμοποιούν οι γάτες για την ανάγκη τους, γιατί με τον τρόπο αυτό οι ωοκύστεις που αποβάλλει η γάτα δεν μπορούν να μολύνουν, γίνονται μολυσματικές μετά από 1-5 ημέρες παραμονής στο περιβάλλον.

Προληπτικά μέτρα για τις εγκύους:

Η συγγενής τοξοπλάσμωση μπορεί να αποφευ­χθεί με την πρόληψη της πρωτογενούς λοίμωξης κατά την εγκυμοσύνη:

• Με ενημέρωση των εγκύων,
• Με την κατανάλωση καλομαγειρεμένου κρέ­ατος ή μετά συντήρηση του στους -20 βαθμούς Κελσίου,
• Με σχολαστικό πλύσιμο των ωμών λαχανικών και των φρούτων,
• Οι έγκυες να αποφεύ­γουν να έρχονται σε επαφή με περιττώματα από αδέσποτες γάτες,
• Γά­ντια για τις δουλειές στον κήπο, σχολαστικό πλύσιμο των χεριών μετά τη δουλειά στον κήπο, και ιδιαίτερα πριν το φαγητό. Μαχαίρια και άλλα σκεύη, καλό πλύσιμο επίσης.

Θεραπεία

Σε επιβεβαιωμένη λοίμωξη της εγκύου, μετά τις πρώτες 6 ε­βδομάδες της κύησης, χορηγείται σπιραμικίνη που μειώνει τον κίνδυνο με­τάδοσης της λοίμωξης στο έμβρυο. Η σπιραμικίνη χορηγείται μέχρι το τέλος της κύησης. Μετά την 20ή εβδομάδα γίνεται έλεγχος του αμνιακού υγρού και ταυτόχρονη υπερηχογραφική παρακολούθηση του εμβρύου.

Σε περίπτωση επιβαρυμένης λοίμωξης του εμβρύου, χορηγείται πυριμεθαμίνη στη μητέρα από την 30^η εβδομάδα της κύησης και μετά, μέχρι τον τοκετό.

Σε επιβεβαιωμένη συγγενή τοξοπλάσμωση του νεογέννητου, χο­ρηγείται συνδυασμός σουλφαδιαζίνης και πυριμεθαμίνης μέχρι την ηλικία του 1 έτους, εκτός αν παρουσιαστεί τοξικότητα στο νεογνό, οπότε χορηγεί­ται σπιραμικίνη.

Σε περίπτωση οφθαλμικής συμμετοχής στο νεογνό, χο­ρηγούνται στεροειδή. Επειδή η πυριμεθαμίνη προκαλεί ουδετεροπενία, συνχορηγείται φυλλικό οξύ.

Πρέπει να σημειωθεί επίσης, ότι σε μεγάλο ποσοστό μπορεί να προσβληθεί μόνο ο πλακούς, χωρίς να επηρε­αστεί το έμβρυο.