Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) έχει χαρακτηρίσει την αντίσταση στα αντιβιοτικά «μία από τις μεγαλύτερες απειλές για την παγκόσμια υγεία, την επισιτιστική ασφάλεια και την ανάπτυξη».
Οι ειδικοί προειδοποιούσαν επί δεκαετίες ότι η υπερβολική χρήση αντιβιοτικών καθιστά δυσκολότερη την αντιμετώπιση των βακτηρίων παρότι τα φάρμακα αυτά δημιουργήθηκαν για να καταστρέψουν τα βακτήρια.
Τι είναι η αντοχή στα αντιβιοτικά; Τα αντιβιοτικά είναι φάρμακα που είτε καταστρέφουν τα βακτήρια είτε εμποδίζουν τον πολλαπλασιασμό τους. Η πενικιλίνη, η οποία ανακαλύφθηκε το 1928, έγινε το πρώτο αντιβιοτικό που παρήχθη μαζικά μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Όμως, με την πάροδο του χρόνου, η ευρεία εξάλειψη των στελεχών των βακτηρίων που ήταν ευάλωτα στα αντιβιοτικά δημιούργησε χώρο για τη διάδοση πιο ανθεκτικών βακτηρίων. Τα ανθεκτικά στα αντιβιοτικά μικρόβια μπορούν επίσης να μεταφέρουν την άμυνά τους σε βακτήρια που παραδοσιακά ήταν ευάλωτα στα φάρμακα.
«Η πλειονότητα της μικροβιακής αντίστασης που βλέπουμε -ειδικά οι περιπτώσεις που εξαπλώνονται γρήγορα και είναι επικίνδυνες- οφείλονται σε αυτή την ικανότητα μεταφοράς της αντίστασης», δήλωσε ο Γάλλος μικροβιολόγος Κρίστιαν Λέστερλιν. Ως αποτέλεσμα, τα αντιβιοτικά γίνονται λιγότερο αποτελεσματικά έναντι των λοιμώξεων.
Μήπως φταίμε εμείς; Η αντίσταση στα αντιβιοτικά είναι ένα φυσικό φαινόμενο, αλλά οι άνθρωποι έχουν επιταχύνει τη διαδικασία μέσω της ευρείας χρήσης και της υπερβολικής χρήσης των αντιβιοτικών.
Πριν από περίπου 20 χρόνια οι ανεπτυγμένες χώρες άρχισαν να προειδοποιούν για τους κινδύνους της χρήσης των αντιβιοτικών για τη θεραπεία της εποχικής γρίπης, η οποία προκαλείται από ιό και όχι από βακτήρια. Το 2010, η χρήση αντιβιοτικών στους ανθρώπους σταθεροποιήθηκε στις πλούσιες χώρες, αν και ο επιπολασμός τους αυξάνεται στις αναπτυσσόμενες χώρες, καθώς οι άνθρωποι έχουν καλύτερη πρόσβαση στα φάρμακα. Μια έκθεση του 2018 από το Πανεπιστήμιο Johns Hopkins διαπίστωσε ότι η παγκόσμια κατανάλωση αντιβιοτικών είχε αυξηθεί κατά 65% από το 2000 έως το 2015, λόγω της χρήσης σε χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος.
Επίσης, η τακτική θεραπεία των ζώων με αντιβιοτικά προκαλεί αυξανόμενη ανησυχία καθώς η Ευρωπαϊκή Ένωση απαγόρευσε τη χρήση αντιβιοτικών για την προώθηση της ανάπτυξης των ζώων το 2006. Ωστόσο, η πρακτική συνέχισε να αναπτύσσεται παγκοσμίως και το 2017 ο ΠΟΥ εξέδωσε κατευθυντήριες γραμμές που συνιστούν να μην δίνονται πλέον προληπτικά αντιβιοτικά στα ζώα. Τα ανθεκτικά βακτηριακά στελέχη μεταξύ των ψαριών και των ζώων θα μπορούσαν όχι μόνο να διαταράξουν την παραγωγή τροφής, αλλά κινδυνεύουν επίσης να παρεμποδίσουν την αποτελεσματικότητα των αντιβιοτικών στον άνθρωπο.
Ποιοι είναι οι κίνδυνοι; Ο μεγαλύτερος κίνδυνος για τον άνθρωπο είναι η μόλυνση με βακτήρια που δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν με τα αντιβιοτικά που υπάρχουν σήμερα. Τα κρούσματα «υπερμικροβίων», δηλαδή μικροβίων ανθεκτικών στα φάρμακα που δίνονται στα νοσοκομεία αποτελούν σημαντική αιτία ανησυχίας.
Μια μελέτη του 2018 που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό The Lancet διαπίστωσε ότι πάνω από 670.000 άνθρωποι σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση αρρώστησαν το 2015 από πέντε στελέχη βακτηρίων ανθεκτικών στα αντιβιοτικά και υπολογίζεται ότι 33.110 πέθαναν ως αποτέλεσμα αυτής της μικροβιακής αντοχής. Τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων στις ΗΠΑ υπολογίζουν ότι περίπου 35.000 Αμερικανοί πεθαίνουν κάθε χρόνο από λοιμώξεις λόγω μικροβιακής αντοχής. Ο ΠΟΥ προειδοποίησε το 2019 ότι μόνο 65 χώρες στον κόσμο συλλέγουν δεδομένα σχετικά με τη χρήση των αντιβιοτικών τους, οδηγώντας σε έλλειψη πληροφοριών για τη χρήση στις αναπτυσσόμενες χώρες.
Τι μπορούμε να κάνουμε; Τα αντιβιοτικά πρέπει να χρησιμοποιούνται με φειδώ και ο ΠΟΥ προτείνει να χωριστούν τα φάρμακα σε τρεις κατηγορίες για ανθρώπινη χρήση: Πρόσβαση (Access), Παρακολούθηση (Watch) και Επιφύλαξη (Reserve). Τα αντιβιοτικά στην ομάδα «Πρόσβαση» θα πρέπει να αποτελούν τουλάχιστον το 60% της συνολικής κατανάλωσης, ενώ τα φάρμακα στις άλλες κατηγορίες προορίζονται για περιπτώσεις όπου άλλα αντιβιοτικά έχουν αποτύχει, συμβουλεύει ο ΠΟΥ. Η ομάδα των αντιβιοτικών που αναφέρεται ως Πρόσβαση παρουσιάζει μειωμένο κίνδυνο βακτηριακής αντοχής επειδή η στόχευση γίνεται κατά συγκεκριμένων βακτηρίων και όχι πολλών ταυτόχρονα.
